امنیت نظـامی به مفهوم آن است که کشور از خطر تهـدیدهای نظامی در امان باشد. بدیـهی است یک
جامعه، درشرایطی می تواند امنیت نظامی داشته باشد که علاوه بر داشتن قابلیت های اقتصادی، علمی، تکنولوژیک، انسانی، عمق استراتژیک و رهبری قوی، نیروهای مسلح آن جامعه نیز از توان رزمی نسبی برتر برای پاسخ گویی به تهدیدهای بالقوه و بالفعل نظامی موجود علیه کشور برخوردار باشند، به عبارت دیگر برای رسیدن به امنیت نظامی، کسب وتوسعه عوامل و مولفههای قدرت نظامی برتر درابعاد محسوس، نامحسوس و برتریساز نسبت به رقیبان، ضرورتی حیاتی دارد و نیل به این عوامل، تنها در سایه وجود رهبری توانا، اقتصاد قوی، فناوری پیشرفته، وسعت مناسب، نیروی انسانی کافی، طرحریزیها وبرنامهریزیهای همه جانبه استراتژیک میسر است. پیروی از دکترین نظامی صحیح و اتخاذ سیاست دفاعی موثر در ابعاد ساختاری، تسلیحاتی، پرسنلی، بودجهای، دفاع غیرنظامی، رابطه تبعی قدرت نظامی وقدرت سیاسی وتدوین استراتژی بهینه نظامی درمجموع، ملاحظاتی هستند که قدرت نسبی نظامی و به پیروی از آن، امنیت نظامی نسبی را برای یک جامعه پدید میآورند. توجه به ملاحظات یاد شده سبب می شود تا ترکیب، استعداد وطرحهای گسترش نیرویی در پهنه سرزمین، متناسب با وسعت خاک، طول مرزها و تهدیدها برنامه ریزی شوند و ضرورت خودکفایی، قانونمندی و ضابطهگرایی نیز درنیروهای مسلح نهادینه شود. برخورداری نیروهای مسلح ازحمایت ملی و جایگاه اجتماعی مناسب، پاسخگو بودن طرحهای بسیج ملی، پیروی قدرت نظامی از قدرت سیاسی، بیطرفی نیروهای مسلح در رقابتهای سیاسی و رعایت کامل ملاحظات دفاعی در آمایش سرزمینی نیز در زمره عوامل دیگری هستتند که امنیت نظامی را در یک کشور تقویت می کنند. پیروزی واقعی ملتها تنها در قالب صلح نهفته است و برای حفظ صلح و تن ندادن به جنگ و پیامدهای ناگوار وخانمان سوز آن، اگرچه باید همیشه آماده جنگ بود، ولی هنر برتر آن است که بدون توسل به جنگ، بتوان به اهداف مورد نظر، دست یافت، به عبارت دیگر، کشوری می تواند از امنیت نظامی برخوردار شود که
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
بدون وارد شدن درجنگ، بتواند منافع حیاتی خود را حفظ کند و چنانچه به جنگ هم مبادرت ورزید،
قادر باشد منافـع حیاتی خود را تأمین نماید. نتیـجهای که از این مبـحث گرفته میشـود آن است کـه
که موضوعاتی از قبیل دکترین نظامی، سیاست دفاعی، استراتژی نظامی، انسانی،درجه لیاقت، پختگی وشایستگی دولتمردان و نیز توان رزمی نسبی نیروهای مسلح درهرکشوری، متغیرهای مستقلی هستند که قدرت نظامی نسبی کشور و امنیت نظامی نسبی جامعه، متغیرهای وابسته به آنها راتشکیل می دهند.(تهامی، ۱۳۹۳: ۱۷-۱۶)
۲-۲-۴-۲ شاخص ها و مظاهر تهدیدات حوزه نظامی
حوزه نظامی به شدت با حوزه سیاسی رابطه دارد. از همین رو در مطالعات امنیتی موضوع امنیت در هر دو حوزه به دولت و حاکمیت ارجاع داده می شود. (Buzan & others, 1998: 126)
از سوی دیگر تهدیدات نظامی هم از نظر هدف و هم ابزار آن مورد توجه قرار میگیرد لذا در برخی موارد تهدیدات نظامی، موضوعات نظامی را هدف خود قرار می دهند و در موارد دیگر تهدیدات نظامی،تهدید ازطریق ابزارنظامی تلقی میشوند.شاخص ها وعناصر مهم مولفه نظامی امنیت عبارتند از:
-
- منابع مالی و بودجه
-
- کمیت و کیفیت نیروی انسانی
-
- تجهیزات، وسایل و تسلیحات، پایگاههای نظامی
-
- کیفیت فرماندهی
-
- تواناییهای رزمی (زمینی، هوایی و دریایی)
-
- سطح تحقیق و توسعه و نوآوری
-
- کیفیت روابط لشکری و کشوری
-
- توان بسیج نیروها
-
- وجود دکترین و استراتژی های نظامی
-
- پهنه و عمق جغرافیایی
-
- وضع مرزها(گروه مطالعاتی امنیت، ۱۳۸۷: ۲۵۶)
بر اساس عناصر و شاخص های فوق و ماهیت قدرت نظامی، میتوان مرکز ثقل تهدیدات نظامی را
اقتدار بلامنازع نیروهای مسلح ملی که بطور طبیعی با حاکمیت و تمامیت سرزمینی گره خورده است.
قرار دارد. شاخص های تهدید محور فوق را میتوان در عناوین زیر خلاصه کرد.
-
- کاهش منابع مالی
-
- تضعیف نیروی انسانی (کمی و کیفی)
-
- مخدوش شدن وحدت یگانگی نیروهای مسلح
-
- حمله نظامی
-
- بر هم خوردن تعادل قدرت نظامی همسایگان و منطقه
-
- مخدوش شدن تمامیت ارضی
-
- عدم دسترسی به دانش، فناوری و تجهیزات روز (پشتیبانی و رزمی)
-
- وابستگی نظامی(گروه مطالعاتی امنیت، ۱۳۸۷: ۲۵۷)
با توجه به مطالب مذکور میتوان شاخص ها و مظاهر تهدید دربعد نظامی را به شکل زیرتوضیح داد.
۲-۲-۴-۳ کاهش منابع مالی
کاهش منابع مالی نیروهای مسلح می تواند به کاهش اقتدار و تواناییهای آن منجرگردد. البته دربرخی از شرایط خاص مانند تغییرات منطقهای، خاتمه جنگ یا منازعات داخلی ممکن است بطور منطقی و به منظور تقویت سایر بخشهای جامعه، بودجه نظامی کاهش یابد. اگرچه دراین مورد نیزرعایت حزم احتیاط لازم است اما صرف نظر ازموارد اخیر، کاهش بودجه و ازدست رفتن منابع را باید شاخصی از تهدید قدرت و امنیت ملی ازبعد نظامی تلقی کرد. مظاهر تهدید علیه منابع مالی به شرح زیر میباشد. (گروه مطالعاتی امنیت، ۱۳۸۷: ۲۵۷-۲۵۶)
۲-۲-۴-۳-۱ تغییر در ارقام و ردیفهای بودجه
اگرچه معمولا دولتها به بودجه دفاعی- نظامی خود توجه دارند وحتی بخشی از آنرا بصورت سری و نامحدود پیش بینی می کنند اما ممکن است درشرایط عادی وبدلیل تعارضاتسیاسی یاعدم هماهنگی بخشهای لشکری و کشوری، گروه ها و اشخاص سیاسی، بودجه دفاعی- نظامی را کاهش دهند. این تهدید از آسیبهای ساختاری و رفتار داخلی ناشی میگردد. (عصاریان نژاد و صنیعی، ۱۳۸۶: ۹۵)
در هر حال کاهش بودجه نیروهای مسلح بدون وجود توجیه منطقی و مصلحت، نشانهای از تهدید قدرت نظامیخواهد بود. بدیهی است دراین موضوع، تناسب بودجه نظامی باشرایط داخلی و خارجی
همواره باید مورد توجه باشد. (گروه مطالعاتی امنیت، ۱۳۸۷: ۲۵۸)
۲-۲-۴-۳-۲ مسدود کردن حسابها و توقیف اموال نظامی
در صورتی که حسابهای بانکی یا اموال و تجهیزات نظامی یک کشور ازسوی کشور دیگر یا مراجع بین المللی مسدود و توقیف گردد بدلیل تحت تاثیر قرار گرفتن اقتدار و توان نیروهای مسلح، علایمی از تهدید قدرت نظامی پدیدار شده است. (تریف و دیگران، ۱۳۸۳: ۲۹۱)
البته وقوع چنین امری مگر در موارد خاص دلالت بر غفلت و آسیبهای داخلی دارد زیرا معمولا مقدمه چنین اقداماتی، تنشها و تعارضات سیاسی است که در صورت تحلیل و پیش بینی صحیح می تواند نشانهای بر مظاهر تهدیدات نظامی نیز باشد. (گروه مطالعاتی امنیت، ۱۳۸۷: ۲۵۹)
۲-۲-۴-۳-۳ هزینه کردن منابع در جنگ یا منازعات داخلی فراگیر
تقریبا تمام کشورها (حتی قدرتهای بزرگ) با محدودیتهای منابع روبرو هستند بنابراین نمی توانند بطور نامحدود و مستمر از منابع مالی در حوزه قدرت نظامی استفاده کنند. (گروه مطالعاتی امنیت، ۱۳۸۷: ۲۵۹)
ورود به جنگها و منازعات داخلی وحتی خارجی وسیع و نسبتا طولانی، علامتی از کاهش منابع مالی و به تبع آن کاهش اقتدار دفاعی- نظامی است. (بوزان، ۱۳۷۸: ۳۰۲)
درگیری آمریکا در افغانستان و عراق، منابع مالی- نظامی این کشور را تحت تاثیر قرار داد. یکی از دلایل عدم موافقت افکار عمومی و تصمیم گیران آمریکایی در گشودن جبههای جدید در اقدامات نظامی، کمبود منابع مالی در این بخش میباشد. (گروه مطالعاتی امنیت، ۱۳۸۷: ۲۵۹)
۲-۲-۴-۴ تضعیف کمی و کیفی نیروی انسانی
نیروی انسانی کارآمد در ردههای مختلف نیروهای مسلح از مهمترین ارکان اقتدار این نیروها میباشد. تضعیف عمدی یا غیر عمدی کمیت یا کیفیت این نیروها شاخصی برای تهدید قدرت نظامی خواهد بود. مظاهر تهدید علیه نیروی انسانی به شرح زیر میباشد(گروه مطالعاتی امنیت، ۱۳۸۷: ۲۵۹)
۲-۲-۴-۴-۱ کاهش کمیت نیروی انسانی
تعداد اعضای نیروهای مسلح وچگونگی توزیع آن در ردههای مختلف طولی و عرضی اهمیت زیادی دارد. البته با توجه به شدت و ضعف شرایط بحرانی، این کمیت و توزیع آن تحت تاثیر قرار میگیرد. (آلبرشت، ۱۳۸۲: ۱۴)
کاهش کمی نیروها ممکن است ناشی از سیاستگذاری، بازنشستگی، استعفا، اخراج، تلفات جنگ یا حوادث طبیعی باشد.برخی ازاین اسباب ارادی وناشی ازآسیبهای یکسیستممیباشد.بازنشستگیهای همزمان و گروهی، نمونه ای از آسیبهای برنامه ریزی است. (گروه مطالعاتی امنیت، ۱۳۸۷: ۲۶۰)