دانشگاه آزاد اسلامی
واحد علوم و تحقیقات
تعهدنامه اصالت رساله یا پایان‌نامه
اینجانب ……………… دانش‌آموخته مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته/دکترای حرفه‌ای / دکتری
تخصصی / در رشته ..…………… که در تاریخ ……… از پایان‌نامه / رساله خود تحت عنوان “
………………………………….. ” با کسب نمره ……. و درجه …………. دفاع نموده‌ام بدین وسیله متعهدمی شوم:
۱) این پایان‌نامه / رساله حاصل تحقیق و پژوهش انجام‌شده توسط اینجانب بوده و در مواردی که از
دستاوردهای علمی و پژوهشی دیگران) اعم از پایان‌نامه، کتاب، مقاله و( … استفاده نموده‌ام، مطابق
ضوابط و رویه موجود، نام منبع مورد استفاده و سایر مشخصات آن را در فهرست مربوطه ذکر و درج
کرده‌ام.
۲) این پایان‌نامه / رساله قبلاً” برای دریافت هیچ مدرک تحصیلی )هم سطح، پایین تریا بالاتر) درسایردانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی ارائه نشده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳) چنانچه بعد از فراغت از تحصیل، قصد استفاده و هرگونه بهره‌برداری اعم از چاپ کتاب، ثبت اختراع و … از این پایان‌نامه داشته باشم، از حوزه معاونت پژوهشی واحد مجوزهای مربوطه را اخذ نمایم.
۴) چنانچه در هر مقطع زمانی خلاف موارد فوق ثابت شود، عواقب ناشی از آن را می‌پذیرم و واحد
دانشگاهی مجاز است با اینجانب مطابق ضوابط و مقررات رفتار نموده و در صورت ابطال مدرک
تحصیلی‌ام هیچ‌گونه ادعایی نخواهم داشت.
نام و نام خانوادگی:
……………….
تاریخ و امضاء:

دانشگاه آزاد اسلامی
واحد علوم و تحقیقات
دانشکده علوم انسانی،گروه مطالعات زنان
پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته مطالعات زنان(M.A)
گرایش حقوق زن در اسلام
عنوان:
بررسی تأثیر سرمایه فرهنگی بر نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات
استاد راهنما:
جناب آقای دکتر باقرساروخانی
استاد مشاور:
جناب آقای دکتر حمید انصاری
نگارش:
فاطمه نقی زاده
خرداد۱۳۹۲
تقدیر و تشکر
حمد و سپاس بیکران ذات معبودی سزد که ذکرش تسلی دل عاشقان و طمأنینه قلب عارفان است. آنکه به قلم قداست و به انسان کرامت بخشید و از سر لطف بیکران و رحمت بی‌پایان خویش این بنده را توجهی نمود و فهم قطره‌ای از دریای علم را بر او آسان ساخت.
لذا مصداق «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق» بر خویش لازم می‌دانم از همه بزرگواران که در تمام طول زندگی و تحصیل مرا یاری نمودند. تقدیر و تشکر نمایم.
بیش از پیش از همه لازم می‌دانم از زحمات بی‌دریغ استاد گرامی جناب آقای دکتر باقرساروخانی که راهنمایی و مشوق بنده در جریان این پژوهش بوده‌اند نهایت سپاس و قدردانی را به جا بیاورم.
همچنین از استاد گرانقدر جناب آقای دکتر حمید انصاری که مسئولیت مشاور این پژوهش را بر عهده داشتند کمال تشکر و قدردانی را دارم.
و همچنین لازم می‌دانم تا از تمام آموزگارانم از او که الفبایم آموخت تا آنان که دریچه‌ای از علم را به رویم گشودند کمال تشکر و قدردانی را به جا آورم.
تقدیم به روان پاک پدرم
او که آغوش گرمش را گشود تا فرصت پرواز یابم. هر چه داشت به پایم ریخت و هرچه آرزو کردم برایم خواست. او که تمام امروزهای من تجسم دیروزهای از دست رفته‌اش است. او که لبخندهای امروزم را به بهای طراوت زندگی‌اش به من هدیه داد.
تقدیم به مادر عزیزم
قصور کلمات یارای وصف این پاک‌ترین هنر پروردگار را ندارد.آرام جانم و مهربان‌تر از من به من, او که در نیایش‌های دیروزش امروز مرا از خدا خواست. او که گذشت از هر آنچه نمی‌توان گذشت.
تقدیم به زهرای نازنینم

لیکن مرحوم آقای خویی در منهاج الصالحین در این باره نوشته است:«زن بدون اذن شوهرش ،در مواردی که خروجش منافی حق استمتاع شوهر است، جایز نیست که از منزل او خارج شود، بلکه بر احواط به طور مطلق نمی تواند از خانه خارج شود واگربدون اجازه شوهر چنین کند ناشزه است.( خوئی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق ، ج۲ ، ص۲۸۹).
شایان ذکر است که امام خمینی (ره)به طور مطلق جواز خروج زن از منزل شوهر را منوط به اذن او می‌داند و در این رابطه می‌فرماید :«هر یک از زوجین بر طرف دیگرش حقی دارندکه قیام به آن واجب است اگر چه حق زوج اعظم است. و از حق او بر زن این است که او را اطاعت کند و معصیت او را ننماید و از خانه اش بدون اذن او بیرون نرود ولو اینکه نزد اهل خودش برود، حتی اگر برای عیادت پدر یا در عزای پدرش باشد.»( موسوی الخمینی ، تحریر الوسیله ، ۱۳۶۸ش ، ج ۳، ص۵۳۹).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

همچنین حضرت امام (ره) در بحث «نشوز» فرموده اند :«نشوز در زوجه خروج او از اطاعت شوهر است که بر زن واجب می‌شود… و همچنین است خروج او از خانه او بدون اذنش»
( موسوی الخمینی، همان ، ص ۵۴۳).
و همچنین فرموده است :«اگر[زن] ناشزه شود سپس به اطاعت شوهر برگردد مستحق نفقه نمی باشد تا آنکه اطاعتش را اظهار نماید و شوهر آن را بداند»( همان ،ص ۵۵۹).
فقهای امامیه اتفاق نظر دارند که نشوز موجب سقوط نفقه می‌گردد.( بحرانی ، الحدائق الناضره ، ۱۴۰۴ق ، ج ۲۴ ، ص ۶۱۵) نشوز در لغت به معنای ارتفاع و در اصطلاح فقها خروج از اطاعت است که از سوی هر یک از زوجین می‌تواند صورت گیرد.( جبعی العاملی ، روضه البهیه ،۱۳۷۴ق ، ج۵ ، ص ۴۲۷).
همچنین امام (ره ) در تحریرالوسیله در کتاب اجاره مسئله ۳۲رضایت شوهر را در اجیرشدن زن برای شیر دادن به طفل، زمانی که مانع حق استمتاع شوهر از او نباشد، معتبر ندانسته و فرموده است:«اجیر گرفتن زن را برای شیر دادن (به طفل) جایز است بلکه برای شیر خوردن (طفل) هم (جایز است)به این که طفل مدتی معین از او شیر بخورد اگر چه آن زن کاری آن‌جام ندهد. و در صحت اجیر شدن وی برای این کار اذن و رضایت شوهر، معتبر نیست، بلکه اگر مانع حق استمتاع او از زن نباشد، حق منع کردن او را از اجیر شدن ندارد و در صورتی که مانع آن باشد در صحت اجیر شدنش، اذن یا اجازه شوهر معتبر است.» (امام خمینی (ره)، تحریر الوسیله ، ج ۲، ص ۵۰۵).
«هرگاه بیرون رفتن زن منافی با حق کامجویی شوهر نباشد، مانند این که شوهر در مسافرت و یا مشغول به کار و حرفه‌ای باشد، منعی وجود نخواهد داشت (فضل اله، ۱۴۲۰ق، ص۹۲).
سید یزدی در عروه الوثقی و سید حکیم در مستمسک گفته اند: « اگرزن برای خدمت در مدت معینی [تعهد و توان خود را] اجاره دهد و پیش از انقضای این مدت، ازدواج کند، اجاره [تعهد] باطل نمی شود، حتی اگر خدمت منافی بهره جویی شوهر و حقوق زناشویی باشد. در این حکم تفاوتی نیست شوهر در هنگام ازدواج، تعهد زن را بداند یا نداند، زیرا دو حق اینجا هست:حق خدمت و حق شوهر.اگر زن بتواند هر دو را آن‌جام دهد، که خوب، واگر جمع میان آن دو ممکن نباشد و تزاحم کنند، حق پیش تر که تعهد خدمت است، مقدم است. چون اگر حقوق شرعی مزاحم هم شوند ترجیح با حق سابق است. بنابراین شوهر حق اعتراض یا فسخ تعهد زن را ندارد و همسر ناشزه محسوب نمی شود. اما اگر پس از ازدواج تعهد خدمت دهد و با حق شوهر منافات [تزاحم] داشته باشد، بدون اذن و اجازه شوهر، تعهد خدمت درست نیست. اگر تعهد، با حق شوهر مطلقاً منافات ندارد، مثلاًتعهد قرائت قرآن یا بافتن پیراهن با نخ کاموا یا پشم را بدهد، اجازه و تعهد صحیح است حتی اگر شوهر اذن ندهد.» (مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، ۱۳۸۶ق ، ج۴، ص۲۶۵).
سید محمد حسین فضل اله در کتاب تأملات اسلامیه حول المرأه در مبحث ضرب (زدن) زوجه، پس از بررسی نظرات مختلف می‌فرماید: « بدین ترتیب حق را باید به نظری داد که معتقد است تنها در یک حالت از ضرب زوجه سخن به میان آمده است و آن حالت « نشوز » به معنای سرپیچی از تمکین شوهر و ممانعت در روابط جنسی است. البته، پس از آن که دو ابزار دیگر، یعنی موعظه و دوری کردن از آنها در بستر مفید واقع نشده باشد که در این هنگام شوهر به عنوان صاحب حق ( استمتاع ) می‌تواند به زدن ( با شرایط و اوصاف لازم ) توسل جوید. (فضل اله ، تاملات اسلامیه حول المرأه ، ۱۴۲۱ق ، ص ۱۳۳).
از نظر مشهور [فقهای شیعه ] بر زن واجب است در اطاعت تام و تمام زوج باشد و بدون اذن او از خانه خارج نشود، حتی برای عیادت والدین خویش، خواه خروج از منزل منافی با استمتاع زوج باشد یا خیر، تخلف از این امر از سوی زوجه علاوه بر ارتکاب گناه، موجب سقوط حق نفقه است(خمینی ، تحریر الوسیله ، جلد ۲ ، ص ۳۰۲). نظر مخالف مشهور، در قرن معاصر توسط مرحوم آیت اله خوئی از مراجع بزرگ تقلید به شرح زیر ارائه شده است: « لا یجوز للزوجه ان تخرج من بیتها بغیر اذن زوجها فیها اذا کان خروجها منافیاً لحق الاستمتاع به بل مطلقاً علی الاحوط جایز نیست زوجه بدون اذن زوج از منزل خود در مواردی که خروجش منافی با حق استمتاع زوج باشد خارج شود، مقتضای احتیاط آن است که در غیر موارد منافات هم خارج نشود. » (خوئی ، منهاج الصالحین ، ج ۲ ، ص ۲۸۹).
در ادامه به برخی از استفتائات مراجع تقلید شیعه در خصوص خروج زن از منزل و اذن شوهر اشاره می‌کنیم :
«… اگر بیرون رفتن [زن از منزل شوهر ] برای غیر احکام باشد نمی تواند از منزل بدون اذن شوهر خارج شود.» (آیت اله بهجت، توضیح المسایل، مسایل متفرقه، مسئله ۱۸)
«اگر شوهر رضایت نداشته باشد بیرون رفتن حرام است.» (آیت اله فاضل لنکرانی، استفتاءات).
«زنی که عقد دائمی شده، نباید بدون اجازه‌ی شوهرش ازخانه بیرون رود.» (امام خمینی، توضیح المسایل، مسئله ۲۴۱۲؛ آیت الله بهجت، توضیح المسایل، مسئله ۱۸۹۷؛ آیت الله تبریزی، توضیح المسایل، مسئله ۲۴۲۱؛ آیت الله فاضل، توضیح المسایل، مسئله ۲۴۸۰).
«خروج از خانه حتی اگر برای صله‌ی رحم ویا دیدن پدر و مادر و بستگان نزدیک باشد،بدون اجازه‌ی شوهر حرام است. » (همان).
اگر زنی در هنگام عقد شرط کرده است که مجاز به آن‌جام کارهای فرهنگی در خارج خانه باشدویا اجازه داشته باشد کارکند و مرد نیز پذیرفته است، اگر بعد از ازدواج، مرد اجازه ندهد که برای آن‌جام اینگونه کارها از منزل خارج شود، آیا زن می‌تواند بدون اذن شوهر از منزل خارج شود ؟«در فرض مذکورمی تواند بدون اذن شوهر برای آن‌جام کارهای مذکور خارج شود» (آیت الله بهجت: توضیح المسایل، مسایل متفرقه، مسئله ۱۸؛ آیت الله تبریزی: استفتاءات).
«اطاعت زن از شوهر در امور مربوط به استمتاعات واجب است.» (امام (ره) :تحریر الوسیله ،کتاب نکاح، القول فی النشوز، قبل از مسئله شماره یک؛ آیت الله مکارم: استفتاء)
زن درهر یک از صور ذیل ناشزه می‌شود و در نتیجه حق نفقه او ساقط می‌شود و مرد می‌تواند نفقه او را نپردازد :
۱-خارج شدن از خانه بدون اذن و رضایت شوهر
۲-عدم تمکین به شوهر
۳-پاک نکردن خود از هر آنچه باعث دور کردن شوهر از تمتعات و لذات می‌گردد. (امام (ره): تحریر الوسیله، کتاب نکاح، فصل فی النفقات و قول فی النشوز و توضیح المسایل، مسئله۲۴۱۳؛ آیت الله فاضل: شرح تحریرالوسیله، کتاب نکاح، ص ۴۶۸ وتوضیح المسایل،مسئله ۲۴۸۱؛ آیت الله بهجت: توضیح المسایل، مسئله ۱۸۹۸).
فصل چهارم:
اشتغال زن از دیدگاه حقوق ایران
۴- اشتغال زن از دیدگاه حقوق ایران
۴-۱- حق اشتغال در قانون اساسی ایران
اصول قانون اساسی از خواست‌ها و آمال و آرزوها و مذهب و اخلاق و تفکرات ملی سرچشمه می گیرد. این قانون نه تنها شکل حکومت، سازمان‌ها و نهادهای سیاسی، وظایف واختیارات قوای عالیه و نیز رابط نهادها و قوای مزبور را با هم تعیین می کند، بلکه حقوق عمومی افراد را اعم از زن و مرد که دولت مکلف به احترام آنها می‌باشد، مشخص می کند. باید دانست یکی از مهم‌ترین ابزارها در تامین حقوق زنان قانون اساسی است و این سند به عنوان مهم‌ترین منبع حقوق اساسی وعمومی برای مردم اعم از زن و مرد به شمار می‌رود.
در این قسمت، ابتدا حقوق زن از منظر قانون اساسی مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس به تفسیر اصولی از قانون اساسی مرتبط با حق اشتغال زنان می‌پردازیم.
۴-۱-۱- بررسی حقوق زن از منظر برخی اصول قانون اساسی
۱- رعایت کرامت انسانی و عدالت فردی واجتماعی در مورد زنان
در اصل دوم قانون اساسی در کنار پنج اصل اعتقادی مسلمانان، اصل ششمی بدین شرح آمده است:
کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توام با مسئولیت او در برابر خدا که از راه:
الف – اجتهاد مستمر فقهای جامع الشرایط براساس کتاب و سنت معصومین سلام الله علیهم اجمعین ،
ب – استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری و تلاش در پیشبرد آنها،
ج – نفی هر گونه ستمگری و ستم کشی و سلطه گری و سلطه پذیری قسط و عدل واستقلال سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و همبستگی ملی را تامین می‌کند.»
تردیدی نیست این اصل و بند مورد نظر، اشاره به همه ملت ایران دارد و زن ومرد را بدون هیچ تفاوتی مدنظر قرارداده است ودولت جمهوری اسلامی ایران مکلف است برای تبلور و تجلی ارزش‌های والای انسانی و ارج نهادن به آن، زمینه‌های لازم و شرایط مناسب را فراهم آورد.لازم به ذکر است این اصول قانون اساسی وقتی قابلیت اجرایی پیدا خواهند کرد که تبعیضات ناروا در تمام امور وشئون انسانی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی وفرهنگی ازمیان برداشته شود. بنابراین قانون اساسی در بند ۹ از اصل سوم دولت را موظف کرده است تا همه امکانات خود را برای رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه در تمام زمینه های مادی ومعنوی به کار برد.( شه بخت ،“مقایسه کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان با قانون اساسی ایران”، نشریه کانون زنان زمان،۱۳۸۲، شماره۲، ص ۱۰).
۲- تساوی حقوق زن و مرد در قانون اساسی
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در دیباچه خود منزلت والایی برای زن قائل شده و وعده می‌دهد “زنان به دلیل ستم بیشتری که در نظام طاغوتی متحمل شده‌اند استیفای حقوق آنان بیشتر خواهد بود”. از طرف دیگر زن به عنوان عضو اصلی خانواده “از حالت شی بودن و یا ابزار کار بودن در خدمت اشاعه مصرف زدگی و استثمار” خارج شده و ضمن بازیافتن وظیفه خطیر و پرارج مادری و پرورش انسان‌های مکتبی، پیش آهنگ و همرزم مردان در میدان‌های فعال حیات می‌باشد و در نتیجه پذیرای مسئولیتی خطیرتر و در دیدگاه اسلامی برخوردار از ارزش و کرامتی والاتر خواهد بود. در همین ارتباط، طبق اصل بیست و یکم قانون اساسی دولت موظف است حقوق زن را در تمامی جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و برای ایجاد زمینه مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او تدابیر لازم را اتخاذ نماید.
همچنین اصل بیستم بیان می‌دارد که “همه افراد ملت اعم از زن ومرد، یکسان درحمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی،اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.”
این برابری اصولی که بارها مورد تایید قانون اساسی قرار گرفته در چارچوب موازین اسلامی طراحی شده است، بنابراین مشروط و مقید است به همین جهت هر جا که قوانین اسلامی تمایزات حقوقی خاصی را بین زنان و مردان قائل شده است، نظام جمهوری اسلامی نسبت به آن متعهد و وفادار خواهد بود.( منبع پیشین، ص ۹).
۴-۱-۲- بررسی حق اشتغال زنان از دید اصولی از قانون اساسی
براساس اصل بیست وهشتم قانون اساسی، دولت ایران موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون برای همه افراد امکان اشتغال به کار را فراهم سازد.
در این اصل تصریح شده است: «هر کس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی وحقوق دیگر نیست برگزیند. دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون، برای همه افراد امکان اشتغال و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید.»
حق انتخاب کار در این اصل به همه افراد اعم از زن و مرد داده شده است؛ یعنی آزادی افراد در اختیار کردن حرفه و شغل مورد نظر و همچنین استعفا و خروج ازآن. به این ترتیب، هیچ‌کس را نمی‌توان وادار به کاری کرد که بدان تمایل ندارد و یا او را از شغلی که به آن دلبسته است بازداشت.( قاضی(شریعت پناهی)، حقوق اساسی ونهادهای سیاسی، جلد اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۱، صص ۶۷۵ و۶۷۴)علاوه بر اصل بیست وهشتم،بند چهارم از اصل چهل وسوم نیز می‌گوید : «اقتصاد جمهوری اسلامی ایران براساس … ۴- رعایت آزادی انتخاب شغل و عدم اجبار افراد به کاری معین و جلوگیری از بهره کشی از کاردیگری استوار می‌‌باشد..». بند دوم این اصل نیز دستیابی مساوی به فرصت های شغلی برای همه را بیان می‌دارد وحکمی نظیر اصل بیست وهشتم درآن دیده می‌شود.
با این حال، باید گفت چون همه اصول قانون اساسی از جمله اصل بیست و هشتم مقید به رعایت موازین اسلامی و عدم مخالفت با اسلام هستند این قید موجب محدودیت‌های شرعی وقانونی برای زنان در تصدی برخی از مشاغل می‌گردد.( حسینی ، “چالشهای کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران”، ص ۱۰۰)که در صفحات بعد به این موضوع خواهیم پرداخت.
۴-۲- حق برخورداری از فرصت‌های شغلی یکسان در قوانین موضوعه ایران
عدم تبعیض بین زنان و مردان در هنگام اشتغال،درواقع یکی از راه‌های «نفی ستم‌گری وستم‌کشی و سلطه‌گری و سلطه پذیری» است که در بخش ج بند ۶ اصل دوم قانون اساسی به آن اشاره شده است.همچنین بند ۹ اصل سوم نیز به صراحت بر «رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه در تمام زمینه‌های مادی ومعنوی» و «تامین حقوق همه جانبه افراد از زن و مرد و تساوی عموم در برابر قانون» پافشاری می کند.

در کشور ما،  در اکثر مدارس،  روش های سنّتی برای یاددهی و یادگیری ریاضی به کار می روند و برخی از این روش ها، از پایه، اشکالاتی دارند. به خصوص اگر از دوره ی ابتدایی مورد استفاده قرار گیرند که در این صورت می توانند در آینده مشکلات جبران ناپذیری برای دانش آموزان ایجاد نمایند، چون بخش عمده ای از وضعیت نامطلوب و مشکلات آموزش ریاضی، به دوره ی ابتدایی بر می گردد.  در این دوره از روش های مناسب و جدید آموزش مفاهیم ریاضیات استفاده نمی شود و دانش آموزان از همان ابتدا با روش‌های غلط آموزش می بینند که نتیجه ی آن درک نکردن درست مفاهیم ریاضی است. مشکلاتی که این روش ها ایجاد می کنند شمردنی نیستند. در زیر به برخی از مشکلاتی که  این روش‌ها ایجاد می کنند، اشاره می کنیم.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ایده های جدید مثل عمل ضرب، به طریقی یاد گرفته می شوند که به سختی می توان آن ها را ریاضی گونه نامید. در واقع این روش ها دانش طوطی وار تولید می کنند که تقریباً هرگز نقشی در تشکیل یک شبکه ی مفید از ایده ها ندارند. به عنوان مثال، دانش آموزان حاصل ضرب  ۵۶ =  ۸  × ۷ را به صورت  «هَفَلَشتا ، پَلَنگ و شیش تا» یاد می گیرند که اصلاً مرتبط با ریاضیات نیست.
در روش های سنتی، اصلاً  به ویژگی‌های رشد ذهنی دانش آموزان توجهی نمی شود در صورتی که اگر غیر از این بود، یادگیری بسیار آسان تر می شد. در واقع در این روش‌ها ، یک دانش آموز ابتدایی به صورت اشتباه آموزش می بیند و به یادگیری با  این روش ها عادت می کند. به طوری که  در سال های بعد ترک  این روش ها آنقدر مشکل می شود که  دانش آموزان ترجیح می دهند در یادگیری خود ا ز روش های دیگر استفاده نکنند.
بیشتر روش های سنتی آموزش ریاضی، معلم محور هستند. یعنی در هنگام تدریس معلم، دانش آموزان نقش فعالی در یادگیری ندارند و فقط معلم فعالیت می کند. در این صورت اصلاً یادگیری عمیقی اتفاق نمی افتد. بدین ترتیب دانش آموزان حتی قدرت نطقشان نیز تقویت نمی شود و از اعتماد به نفس قابل توجهی برخوردار نخواهند بود. ممکن است در بین دانش آموزان، یکی، دو نفر با دیگران متمایز بوده و بهتر عمل کنند ولی اکثر بچه ها از مشکلات بسیاری در کلاس رنج می برند.
در روش های قدیمی، بیشتر به نکته های امتحانی توجه می شود که در این صورت، دانش آموزان ریاضیات را سطحی یاد می گیرند و چیزی از اندیشه ی ریاضی باقی نمی ماند. در حال و هوای آماده شدن برای امتحان، مفاهیم و مطالب اصلی و بنیانی ریاضیات کنار می روند. معلم در این روش ها، اساسی ترین موضوع ها را، به درد نخور، می داند و سریع، خود را به یاد دادن روش های حل مسائل امتحانی می رساند. ظاهراً همه چیز درست است ولی در واقع چنین نیست و در حافظه و ذهن دانش آموزان چیزی به نام ریاضیات وجود ندارد.
به نظر می رسد که برخی از روش های مورد استفاده در مدارس ما، طوری هستند که گویی ذهن دانش آموزان را لوح سفید می پندارند در حالی که آن ها هرگز ایده ها را زمانی که معلم ها آن ها را نمایش می دهند، جذب نمی کنند. در عوض، دانش آموزان، آفرینندگان دانش خویش هستند. باید دانش آموزان را به مواجه شدن با ایده های جدید، تلاش برای جفت و جور کردن آن ها با شبکه های موجود ذهنی خود و چالش با ایده های خود و دیگران تشویق کرد که در روش های قدیمی میسر نمی شود (صحرایی، ۱۳۸۶، ص ۲).
رفتار ریاضی چیست؟
رفتار ریاضی اعمالی است که دانش آموز بعد از تعلیم ریاضی، به دستور معلم از خود نشان می دهد، این رفتار به گونه های مختلف و بسیار زیاد و در سطوح متفاوت است و گاهی قابل مقایسه با یکدیگر یا با سایر رفتارهای انسانی نیست. شمرده اعضاء یک مجموعه محدود و شمارش پذیر، اندازه گیری طول یک اتاق، تعیین حجم یک کانتی نر، انجام یک عمل تفریق دشوار، حل یک معادله جبری یا یک دستگاه معادلات خطی، تحلیل رفتار یک تابع و نشان دان تساوی دو زاویه در یک شکل پیچیده هندسی و از این قبیل اعمال هر کدام مثالی از یک رفتار ریاضی است. هر یک از این رفتارها به گونه ای خاص به یک یا چند مفهوم ریاضی ارتباط دارد و دانش آموزش که آن مفاهیم را نیافته باشد قادر به نشان دادن چنین رفتارهایی از خود نیست. مفاهیم زیر سبب بروز این رفتارها است، تطابق یک به یک، کاردینال، پیوستگی نقاط، جمع پذیری اندازه ها، عمل دوتایی، جایگاه و مرتبه اعدا، مکان و موقعیت متغیر، ایزوموفیسم اندازه ها، خط و رابطه خطی، تابع و متغیر (نائینی، ۱۳۶۹، ص ۸۸).
تأثیر ریاضیات در زندگی:
پرسشی که کراراً تکرار می شود، این است که چرا در دوران ابتدایی به دانش آموزان ریاضی یاد می دهیم، چرا که آن‌ ها با افزایش سنشان، جمع و تفریق و … را یاد می گیرند ولی از این نکته ی بسیار مهم غافلند که ریاضیات تنها در جمع و تفریق خلاصه نمی شود. کافی است به ماشین ها، قطارها، هواپیماها، موشک ها، سینماها، رادیو و تلویزیون ها و… نگاه کنیم تا بدانیم ریاضیات چه نقش اساسی در زندگی ما انسان ها ایفا کرده است. ریاضیات نقش اساسی در تشخیص امراض، مسائل دارویی و پزشکی بازی می کند زیرا پیشرفت بسیاری از امراض مسری و مزمن مانند سرطان، اختلالات مغزی و امراض قلبی از یک محله به محله ی دیگر طوری است که می توان آن را به صورت عددی بیان کرد و از طریق ریاضی مورد مطالعه قرار داد. ریاضیات پیش آهنگ دانش هاست و هر کس بخواهد درست بیندیشد و بهتر فکر کند، ناگزیر است که با ریاضیات آشنا باشد. در واقع، آموزش ریاضیات نه تنها یک علم، بلکه الگویی است برای آموزش صحیح سایر علوم. ذهن های خلاق و مبتکر، خود بی شک منتج از یک نظام یافتگی است که ماهواً دانش ریاضی این توانایی را خواهد داشت تا آن را احیا کند. از این رو می توان گفت که آموزش صحیح ریاضی، یعنی آموزش صحیح همه ی علوم؛ بنابراین آموزش ریاضی از اهمیت زیادی برخوردار است و در یک کلام می توان گفت که آموزش ریاضی، آموزش زندگی است (آرام، ۱۳۸۸، ص ۲).
اهمیت تدریس هندسه:
هندسه مطالعه انواع مختلف اشکال و خصوصیات آن ها است. هم چنین مطالعه ی ارتباط بین اشکال، زوایا و فواصل است. واژه ی انگلیسی (جئومتری^[۳۲]) به معنای هندسه، از زبان یونانی ریشه گرفته است. این کلمه از دو کلمه «جئو» به معنای زمین و «متری» به معنای اندازه گیری تشکیل شده است؛ بنابراین هندسه اندازه گیری زمین است. مطالعه ی هندسه به دانش آموزان در توسعه مهارت تصور کردن، تفکر انتقادی، شهود، حل مسأله، تخمین زدن، اثبات قیاسی، بحث منطقی و تعقل فضایی کمک می کند و هم چنین فهم خیلی از اصول علمی نیاز به آگاهی هندسی دارد. اهمیت آموزش هندسه اقلیدسی یکی کاربردی بودن آن و دیگری تاریخی بودن آن است و یکی از شاخه های ریاضی است که پایه ای برای ریاضیات جدید و مدل سازی در سایر علوم است. همچنین لزوم آموزش هندسه برای این است که هندسه به عنوان یک علم جدا نیست و داشتن آگاهی هندسی به درک شاخه های دیگر ریاضی نظیر (نمودار ون، نظریه گراف، مطالعه توابع، نمایش کسر، نمایش آماری و …) مدل سازی در سایر علوم مهندسی، شیمی، زیست شناسی، فیزیک، نجوم، هنر، تکنولوژی ساخت، طراحی مهندسی و موقعیت یابی در جغرافی و … کمک می کند و همچنین بخشی از ریاضیات مدرسه ای است که هدفش توسعه مهارت ها حل مسأله، استدلال و ارتباطات است (حبیبی، ۱۳۹۲، ص ۸۵).
از روزگاران قدیم هندسه نقش پررنگی در ریاضیات داشته است. هندسه مطالعه ی فضا و اشکال است و آن تمام پدیده های طبیعی در فضا رخ می دهند؛ بنابراین هندسه در واقع زمینه ی همه ی علوم طبیعی و به نوعی زبان همه علوم است. ریاضی و به خصوص هندسه به عنوان یک ابزار هوش و هوشمندی در اختیار انسان قرار داشته و پیوسته خواهد داشت (رستگارپور و یداللهی، ۱۳۸۹، ص ۶۵). امروزه تدریس هندسه از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا به عنوان ابزاری برای درک، توصیف و تعامل با فضایی که در آن زندگی می کنیم مورد توجه قرار می گیرد و از شهودی ترین و ملموس ترین بخش های ریاضیات به شمار می رود. بوسسکین در اهمیت تدریس هندسه دو دلیل بیان می کند:
هندسه به صورت منحصر به فردی ارتباط ریاضی را با دنیای واقعی برقرار می سازد.
هندسه به صورت منحصر به فردی در روشن ساختن ایده ها در دیگر عرصه های ریاضی تواناست (ریحانی و همکاران، ۱۳۸۹، ص ۱۵۳).
کاربرد هندسه در زندگی:
با مطالعه ی تاریخ هندسه می توان دید که هندسه با توجه به نیاز بشر و کاربرد آن به وجود آمد و بعد توسط یونانیان به صورت علمی و اصل موضوعی تدوین شد، بنابراین آموزش آن بر اساس کاربردها می تواند برای دانش آموزان لذت بخش بوده و ضمن افزایش انگیزه آنان برای یادگیری، توانایی آنان را در کاربرد هندسه نیز افزایش داده و هندسه فقط از چند فرمول حفظی که در ذهن دانش آموز است به کاربرد فرمول ها در زندگی وی تبدیل شود. اولین تجربیات هندسی بچه ها از زندگی واقعی آن‌ ها و غیر عمدی و خود به خود کسب می شود و لذا یادگیری بچه ها قبل از مدرسه از نوع غیر عمدی است. وقتی از یک مکان به مکان دیگر حرکت می کند، پیش مفهومی از اندازه گیری را تجربه می کند، یکسانی و متشابه بودن را با سرامیک ها کف آپارتمان، تصاویر روی اسکناس و … در محیط می بیند. تقارن را در نقاشی ها، فرش، برگ درختان، کندوی زنبور عسل و … ملاحظه می کند، اشکال هندسی دو بعدی و سه بعدی مانند شکل سرامیک، کایت، آجر، جعبه دستمال کاغذی، کلاه تولد، توپ، لیوان، بشقاب و … را بدون دانستن نام آن‌ ها مداوم در دست گرفته و یا می بیند (حبیبی، ۱۳۹۲، ص ۹۲).
سطوح یادگیری مفاهیم هندسی:
کلمنتس و باتیستا (۱۹۹۲) ۵ سطح برای یادگیری مهارت های مرتبط با قضایای هندسی بر شمرده اند این سطوح به شرح زیر است:
سطح ۱: تشخیص / دیداری
دانش آموزان تنها اشکال را توسط ظاهر تشخیص داده و اغلب آن ها را با یک نمونه شناخته شده مقایسه می کنند و خواص شکل برای آن‌ ها تصور پذیر نیست. در این سطح، تصمیم گیری دانش آموزان بر اساس ادراک و استدلال نیست. به عنوان مثال مستطیل را به دلیل شباهت آن با در اتاق یا خانه تشخیص می دهند.
سطح ۲: تجزیه و تحلیل / تشریحی
در این سطح دانش آموزان شکل ها را بر حسب مؤلفه ها و رابطه های بین این مؤلفه ها تجزیه و تحلیل می کنند، دانش آموزان اشکال هندسی را بیشتر بر اساس خصوصیات آن ها توصیف می کنند تا بر طبق ظاهر آن ها. وقتی که دانش آموزی در این سطح است امکان دارد لیست تمام خواص یک شیء را به عنوان یک عامل توصیف کنند، اما تشخیص نمی دهد که آیا این خصوصیات برای توصیف شیء لازم و کافی هستند یا نه. مثلاً شخص در این سطح ممکن است بگوید، «در یک مربع ۴ ضلع برابر و ۴ زاویه برابر است»؛ اما ممکن است هنوز روی اینکه «یک مربع، مستطیل نیست» اصرار داشته باشد.
سطح ۳: رابطه ای / انتزاعی
در این سطح دانش آموزان قادر هستند خواص مفاهیم، شکل ها و انواع تعریف های مجرد را به صورت منطقی مرتب کنند. در این مرحله دانش آموزان با بهره گرفتن از خصوصیات هندسی اشکال را دسته بندی و طبقه بندی می کنند به عنوان نمونه یک مربع نمونه ای خاص از یک مستطیل است.
سطح ۴: استنتاج رسمی
یادگیرنده در این سطح به جای حفظ کردن اثبات ها قادر به ساختن آن هاست. در این مرحله دانش آموزان در سیستمی متعارف برهان هایی را ارائه می دهند.
سطح ۵: دقت / ریاضیاتی
در این سطح فراگیران در گستره ای از سیستم های موضوعی مختلف می توانند کار کنند دانش آموزان با بهره گرفتن از استدلال های تفصیلی، دو سیستم متعارف و متفاوت را مقایسه می کنند (لیاقتدار و همکاران، ۱۳۹۱، ص ۱۱۰).
مفاهیم توپولوژیک هندسی در دوره ابتدایی:
عبور کودکان از مرحله ی پیش عملیاتی و حرکت آن‌ ها به سمت مرحله ی عملیاتی در تئوری رشد شناختی پیاژه، سبب می شود تا آموزش مفاهیم هندسی نیز از توپولوژیک به سمت هندسه ی اقلیدسی گسترش یابد. در این زمینه چهار مرحله ی توپولوژیک که به کودکان کودکستانی و ابتدایی اختصاص دارد، عبارت اند از: مجاورت، تفکیک، ترتیب و بسته بودن. این چهار مرحله به فعالیت های هندسی و شناخت اعداد و شمارش آن‌ ها اختصاص دارد.
مجاورت: مجاورت به نزدیکی یک شیء به شیء دیگر اشاره دارد. کودکان به طور طبیعی به اشیای نزدیک خود علاقه مند هستند؛ زیرا می توانند آن‌ ها را لمس و دستکاری کنند. در مرحله ی حسی حرکتی، کودک به اشیایی که دور از دسترس او قرار دارد، علاقه ی کمتری نشان می دهد، مگر اینکه جسم دور از دسترس، متحرک، درخشنده و چشمگیر باشد. اشیایی که دور از دید کودک قرار دارد، در ذهن کودک هستی پیدا نمی کند. توجه کودک به تدریج به فعالیت هایی که برای تشخیص اشیای خارج از میدان دید به آن‌ ها کمک می کند، جلب می شود و بین دوری و نزدیک تفاوت می گذارند و رابطه آن‌ ها را بر حسب نزدیکی به هم در ذهن خود بارور می کنند. هر گاه کودک مجموعه ای از اطلاعات را طبقه بندی کند یا مجموعه ای از مهره ها را مانند الگوی داده شده در یک رشته نخ مرتب کند، می توانید چنین سؤالاتی از او بپرسید: «کدام مهره ی مشکی از مهره ی آبی دورتر است؟»، «کدام اتومبیل قرمز به اتومبیل سبز نزدیک تر است؟»
تفکیک: تا کودکان به مرحله تفکیک نرسند، نمی توانند بین اجزای اشیاء تفاوت بگذارند. در این مرحله، تمام قسمت های یک شیء در ذهن کودک نقش می بندد. طرح ها و نقاشی های کودک و رشد کودک در تفکیک اجزا را نشان می دهد. کودک در حین نقاشی صورت انسان، اجزای صورت را در مکان اصلی قرار می دهد.
ترتیب: فعالیت های مستمر و متوالی،که موضوع هایی مجزا و طبقه بندی شده دارند، به کودکان در درک ترتیب کمک می کنند. در طول این دوره از فعالیت ها، کودکانی که در آغاز توانایی الگوبرداری از روی یک مدل را داشتند، ممکن است موفق به ترتیب عکس الگو نشوند. کودکان در صورتی قادر به انجام دادن این کار خواهند شد که معلم راهنمایی لازم را ارائه داده باشد.
بسته بودن: بسته بودن، موقعیت یک نقطه بین دو نقطه روی خط، یک نقطه بین منحنی بسته روی صفحه و نقطه ای بین فضایی بسته را شامل می شود. بسته بودن روی خط بیشتر مورد توجه کودکان قرار می گیرد، چون بیشتر با آن برخورد می کنند. برای مثال، کودکان در شمارش اعداد، در مورد یک عدد که بین دو عدد قرار دارد، می توانند بگویند که آن عدد بین دو عدد دیگر محصور شده است (اسیتوتیپس^[۳۳]، ۱۳۷۵، ص ۵۳ و ۵۴).
اوریگامی^[۳۴]:
اوریگامی یا کاغذ تا شده یا بنا به قول مردم ایران کاغذ و تا، هنر تا کردن کاغذ برای به وجود آوردن اشکال و اشیای تزیینی و حتی وسایل مصرفی و سرگرمی های کودکانه است. سابقه ی این هنر سنتی از بازی های ساده کودکانه آغاز می شود و به هنری پیچیده می رسد. هنر اوریگامی در آیین ها و رسوم خاص ژاپنی و همچنین برای مصارف آموزشی، تفریحی و علمی کاربرد دارد. امروزه در بسیاری از سازه های فضایی، در صفحات خورشیدی ماهواره ها و سقف های تا شونده، از این علم استفاده می کنند (علاء الدینی، ۱۳۸۳، ص ۹۱).
اوریگامی چیزی بیش از تا کردن کاغذ است، ابزاری برای تدریس دانش‌آموزان در مورد هندسه است. دانش‌آموزان هنگام کار با کاغذ با مفاهیم ریاضیاتی همانند خطوط هندسه، تجانس و ویژگی‌های شکل مواجه می‌شوند. خطوط هندسه در اوریگامی در زمانی که دانش‌آموزان کاغذ مربع را دقیقاً به نیم تا می‌کنند کاوش می‌شوند زیرا که هر دو سمت دقیقاً یکسان می‌باشند. اولیه مرحله برای ایجاد اریگامی ایجاد اریگامی قورباغه است که استفاده از تقارن را نشان می‌دهد. کاغذ دقیقاً به صورت عمودی به نیم تا می‌شود. اریگامی ویژگی‌های مختلفی از اشکال به دانش‌آموزان نشان می‌دهد مثلاً زمانی که مربع به نیم تا می‌شود تا دو مستطیل را تشکیل دهد. یک‌بار دیگر مرحله اول برای ساخت قورباغه استفاده از ویژگی‌های اشکال برای تا کردن کاغذ است. کار با اریگامی همچنین به دانش‌آموزان برای کشف شکل‌ها و زاویه‌های متجانس کمک می‌کند. هنگامی که فرد کاغذ را بر یک سمت تا می‌کند همین فرایند برای سمت دیگر تکرار می‌شود بدین صورت که اضلاع متجانس می‌باشند. مرحله ۵ تا ۹ نشان می‌دهد که هر مرحله تاسازی بر روی یک سمت کاغذ صورت می‌گیرد. دانش‌آموزان به جای حفظ تعاریف می‌توانند تعاریف خاص خود را برای تقارن، مستطیل و مثلث قائم خلق کنند. قورباغه‌های اوریگامی برای شروع کار ریاضی دانش‌آموزان در کلاس سوم عالی می‌باشند. برای دانش‌آموزان پایه بالاتر، شکل‌های دشوارتر همانند مکعب‌ها را می‌توان ایجاد کرد. دانش‌آموزان می‌توانند دیگر جامدات هندسی را نیز کاوش کنند. هنگامی که دانش‌آموزان این جامدات هندسی را خلق می‌کنند، می‌توانند ویژگی‌های مختلف اشکال را بررسی کنند و درک صحیحی از مشخصاتی همانند زاویه و تعداد اضلاع به دست آورند (هسکت، ۲۰۰۷، ص ۴).
اوریگامی برای آموزش و هنر:
در اواخر دوره می جی و دوره تائیشو از اوریگامی به عنوان وسیله کمک آموزشی در کودکستان ها و مدارس ابتدایی استفاده می شد؛ به ویژه از زمانی که کاغذ چهارگوش رنگی به صورت گسترده تولید شد. در آغاز دوره شووا خلاقیت در آموزش و پرورش ژاپن مورد تأکید قرار گرفت و از اوریگامی انتقاد شد، چون کودکان می بایستی با کاغذ کارهای استاندارد انجام می دادند. اخیراً مجدداً اوریگامی به عنوان یک تکنیک آموزشی مورد استقبال قرار گرفته است؛ به ویژه برای تدریس مفاهیم ارتباط بین سطح و حجم. هنر جدید اوریگامی به طور کلی تکنیک های رنگ آمیزی و برش را به کار نمی برد بلکه الگوی اصلی نشان دادن احجام است (علاء الدینی، ۱۳۸۳، ص ۹۷).
تاریخچه فراکتال:
تاریخ نگاران، سالروز تولد بحث فراکتالیسم را حدود سال ۱۹۶۰ میلادی ارزیابی می کنند. آن‌ ها معتقدند که هندسه فراکتال در نتیجه بررسی های آقای مندلبروت در دهه های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ ایجاد شد، ولی به نظر می رشد جای پای فراکتال را می توان در نقاشی های جکسون پولاک که سال‌ها قبل از مندلبروت می زیست، مشاهده کرد. پولاک در یک شب طولانی ماه مارس، مستانه و در آستانه خودکشی، شالوده یکی از شاهکارهای خویش (قطب های آبی: شماره ۱۱، سال ۱۹۵۲) را بنیان گذاشت. او بوم بزرگی را کف انبارش فرش کرد و با یک تکه چوب، رنگی معمولی از یک قوطی کهنه روی بوم چکاند. این نخستین باری نبود که هنرمند یک نقاشی را قطره قطره روی بوم می ریخت. پولاک، بر خلاف خطوط شکسته ای که تماس متعارف قلم مو با بوم ایجاد می کند، تکنیکی ابداع کرد که در آن جریان ثابتی از رنگ روی بوم های افقی ریخته می شود تا خطوط پیوسته منحصر به فردی پدید آورد. در دوره پولاک، چنین پنداشته می شد که طبیعت بی نظم است و اساساً تصادفی عمل می کند (میریان، ۱۳۹۰، ص ۸۶).
فراکتال چیست؟
فراکتال یک شکل پیچیده هندسی است که از بی نهایت قطعه کوچک تر و مشابه شکل اصلی تشکیل شده باشد. ذکر یک مثال می تواند ایده و فلسفه ی اصلی فراکتال ها را بیشتر روشن سازد. فرض کنید که یک مثلث متساوی الاضلاع را پیش روی خود دارید. اگر توسط سه خط نقاط میانی سه ضلع مثلث را به هم متصل کنید حاصل یک مثلث دیگر خواهد بود که در قلب مثلث اصلی جا دارد. در این حال دقت کنید که مثلث اصلی خود به چهار شکل کوچک تر تقسیم شده است. این عمل را می توان روی هر یک از چهار مثلث فرعی تا بی نهایت تکرار کرد (میریان، ۱۳۹۰، ص ۸۸).
فراکتال‌ها طرح‌های جالب توجهی هستند که می‌توانند هندسه را برای دانش‌آموزان احیاء کنند. فراکتال‌ها اشیائی هستند که به نظر می‌رسد که به تکه‌های بسیاری خرد شده‌اند و هر تکه کپی از کل شکل می‌باشد. آن‌ ها ذاتاً طرح‌های پیچیده ولی ساده ای هستند. فراکتال‌های معروف بسیاری وجود دارد که دانش‌آموزان می‌توانند ایجاد و کاوش کنند. آن‌ ها شامل کلاه سیرپینسکی، فرش سیرپینسکی و برف‌دانه کاچ می‌باشند. این فراکتال زمانی که ساخته می‌شوند ممکن است برای کاوش محیط و مساحت بکار روند. مباحث محیط و مساحت با بهره گرفتن از فراکتال‌ها احیا می‌شوند. دانش‌آموزان به جای یافت محیط و مساحت شکل‌های مختلف می‌توانند از شی‌ای که ایجاد کرده‌اند برای کاوش این مفاهیم استفاده کنند (هسکت، ۲۰۰۷، ص ۱۰).
چگونگی ساخت انواع فراکتال:
نخست دانش‌آموزان می‌توانند فراکتال‌ها ریاضی‌دان لهستانی وارکلاو سیرپنسکی را بررسی کنند که به خاطر کار خود با فراکتال و منحنی‌های پرکننده فضا معروف است. دانش‌آموزان از مراحل زیر برای ساخت کلاه سیررپنسکی استفاده می‌کنند که مثلث سیرپنسکی نیز نامیده می‌شود.
با مثلث متساوی‌الاضلاع S(0) شروع بکار کنید.
نقاط میانی هر ضلع را به هم وصل کنید
مثلث مرکزی S(1) را حذف کنید.
نقاط میانی سه مثلث باقیمانده را به هم متصل کنید.

(همان:۲۳۳)
ج- دیگر صنایع زیبایی‌آفرین معنوی
۱- حسن طلب
حسن‌ طلب از آرایه‌های معنوی کلام است و آن عبارت از این است که «چیزی را از شخصّی به گونه‌ای لطیف و ظریف بخواهند که ناروایی درخواستن محسوس نباشد و در نتیجه طرف مقابل، آزرده خاطر و رنجیده نگردد»(رنجبر،۷۰:۱۳۸۵). زیبا طلب کردن ترفندی خاص نیست، بلکه برای بیان آن علاوه بر اقتضای حال، باید از شگردهای ادبی دیگر بهره برد(وحیدیان کامیار،۱۷۲:۱۳۷۹).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

آرایه حسن طلب در شعر فیاض لاهیجی ۹۰ بار استفاده شده است که ۸۹/۱۷ درصد از مجموع سایر روش‌های زیبایی‌آفرین را شامل می‌شود.
لطف کن از چشمه‌ســار تیغ چــون آب میـان قطـــره آبی که کام حسرت ما تر شـود
(فیاض لاهیجی،۱۶۲:۱۳۷۳)
فیاض لاهیجی در این بیت، درخواست و نیاز خود را به گونه‌ای لطیف و با کلامی دلنشین، با بهره گرفتن از ترفندهای بدیعی حسن طلب و حسن تعلیل بیان نموده است.
گیاه ما نم از سر چشمــه امیـــدها دیدســت به برق نا امیدی‌ها مسوزان حاصل ما را
(همان:۶۸)
شاعر در اینجا نیاز خود را به معشوق، به زیباترین وجه به وسیله صنعت تشبیه بیان کرده است و می‌گوید که امیدواری مرا از میان نبر.
درین کشور کسی ما را به چیزی بر نمی‌گیرد به یک مشت غباری از در جانان بخر ما را
(همان:۷۶)
فیاض لاهیجی با اینکه شاعری مدیحه سرا نیست، در این بیت از بی‌توجّهی شاه صفی (پادشاه معاصر وی)، شکایت می‌کند و با رعایت ادب، توجّه او را به صورت کنایی درخواست می‌کند.
در انتـــظار شــــور قیامــت نشستــــه‌ایم باری به امتحان گذری کن به خاک ما
(همان:۸۹)
گوینده حاجت خود را به شیوه زیبا و هنری مطرح می‌سازد و از معشوق درخواست دیدار را می‌کند.
به حرمان دل نهادن شوخی حسن طلب دارد خرابی‌ها بس است ای آرزو آباد کن ما را^۲۸
(همان:۹۷)
فیاض لاهیجی از شگرد ادبی تشخیص برای حسن طلب استفاده می‌کند و از آرزو، سر سبزی و آبادانی را خواستار است. به منظور توجه بیشتر خواننده، ترکیب “حسن طلب” را نیز در شعر آورده است.
۲- حسّامیزی
برای مفاهیم و ادای معانی با بهره‌گیری از عنصر خیال، شیوه‌های گوناگونی وجود دارد که شاعران در خلق سخن تازه از آنها استفاده کرده‌اند. یکی از این شیوه‌ها، حسّامیزی است که عبارت است از القای معنی با ترکیبات و تعابیری که حاصل آن از آمیخته شدن دو حسّ به یکدیگر یا جانشینی آنها خبر دهد(شفیعی‌کدکنی،۴۱:۱۳۸۴). در ادبیات عرب از این شیوه با تعابیر “الحس المتوازن” یا “تبادل الحواس” یاد شده است(وهبه،۵۵۶:۱۹۷۷). از نظر بلاغی، برخی حسّامیزی را از انواع مجاز دانسته‌اند(داد،۱۱۳:۱۳۸۰و نیز ر.ک: وهبه،۵۵۷:۱۹۷۷) و گروهی آن را زیر مجموعه استعاره در نظر گرفته‌اند(شفیعی کدکنی،۲۷۴:۱۳۷۸و نیز ر.ک: حق‌شناس،۷۸:۱۳۷۰). در بررسی حسّامیزی های اشعار فیاض لاهیجی، نمونه‌هایی به دست آمد که نشان می‌دهد کنایه، تشبیه و پارادوکس هم می‌توانند در ساخت حسّامیزی به کار روند و معمولاً از طریق شگفتی و غرابت، ایجاد زیبایی می‌کند.
حسّامیزی‌ در شعر فیاض لاهیجی، غالباً همراه با کنایه، پارادوکس، استعاره و تشبیه است و به میزان ۱۵۸مورد و ۴۱/۳۱ درصد آمده است.
۱-۱حسّامیزی به شکل ترکیبی
این‌گونه حسّامیزی به دو صورت ترکیب وصفی و اضافی به کار می‌رود. نمونه‌های این نوع ترکیبات در اشعار فیاض لاهیجی، بیشتر از نوع اضافی (اضافه تشبیهی و اضافه استعاری) است.
به شکل ترکیب وصفی:
به عنوان نمونه، در بیت زیر ترکیب ابداعی عقل رنگین، موصوف و صفت است. فیاض با بهره گرفتن از آرایه حسّامیزی می‌گوید: علم و دانش فراوان سبب رنگینی عقل او شده است و ذوق و خرد او سرشار، متنوع و گوناگون است:
اینهمه رنگینی عقلـش ز علم وافرست هم ازین پرگاردان این طرح هـر جا ریخته
(فیاض لاهیجی،۴۷۳:۱۳۷۳)
همچنین در بیتی دیگر ترکیب رنگ بی معنی، برای صفت آورده شده است:
دﻟـﯽ ﻧﺒﻨـﺪد ﻋﺎﻗـﻞ ﺑﻪ رﻧـﮓ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﺳــﺮی ﻧـﺪارد ﺗـــﺎب ﺻــﻮرت ﺑـﯽ ﺟـﺎن
(ﻫﻤﺎن:۴۰۸)
به شکل ترکیب اضافی:
فیاض حسّامیزی را به صورت ترکیب اضافی، به دو شکل اضافه تشبیهی و اضافه استعاری آورده است. در بیت زیر شاعر با بهره گرفتن از آرایه‌هایی نظیر حسّامیزی، تشخیص و اضافه استعاری، گلستان را به انسانی تشبیه می‌کند که زیبایی‌‌هایی چون مخلوق دریا و معدن را رنگ می‌کند:
ز رنگ‌آمیـزی حسن گلستـان طبیـعت دان کـه رنگـی بر عـذار زاده دریا و کـان بینـی
(همان:۴۱۳)
در بیت زیر نغمه قانون، اضافه استعاری است. چکاچاک تیغ ممدوح در جنگ به گوش دوستانش، خوش آهنگ‌تر و به تعبیر فیاض، زنگ زداتر از نغمه قانون است:
ﺑـﻪ ﮔـﻮش دوﺳﺖ ﭼﮑﺎﭼﺎک ﺗﯿـﻎ ﺗﻮ در ﺣﺮب ز ﺳﯿـﻨـﻪ زﻧـﮓ زداﺗــــﺮ ز ﻧـﻐﻤــﮥ ﻗﺎﻧــﻮن
(ﻫﻤﺎن:۳۹)
شاعر به صورت خلّاقانه، اندیشه و تفکّر را به رنگ مانند کرده است و بدین وسیله، اندیشه را که امری انتزاعی است، عینی و ملموس می‌سازد:
رنـگ صد اندیشـه ریزیـم و فرو ریزیـم بـاز در دیـار آرزو هم بت شکـن و هم بت گریم
(همان:۲۷۱)
۲-۱ حسّامیزی به شکل غیر ترکیبی
این‌گونه حسّامیزی‌ها در دیوان فیاض لاهیجی، بسامد اندکی دارد. در بیت زیر فیاض حسّ‌هایی چون بویایی، بینایی و شنوایی را در هم آمیخته و تصویری بدیع و زیبا ارائه کرده است:
تا از گـل تو بوی رنگ حقیقـت شنیـده‌ام کــــارم مدام تربیــت این مجــاز بـــود

جدول ۴-۲۸٫ ضرایب همبستگی ساده بین سه متغیر ایمان مذهبی، منبع کنترل و سلامت روان ۸۰
جدول ۴-۲۹٫ ضرایب همبستگی ساده بین سه متغیر ایمان مذهبی، دل‌بستگی دوسوگرا و سلامت روان ۸۱
جدول ۴-۳۰٫ مدل رگرسیون، تحلیل واریانس ایمان مذهبی از طریق دل‌بستگی دوسوگرا بر سلامت روان ۸۲
جدول ۴-۳۱٫ ضرایب رگرسیون، ایمان مذهبی بر سلامت روان از طریق دل‌بستگی دوسوگرا ۸۲
جدول ۴-۳۲٫ ضرایب همبستگی ساده بین پنج متغیر ایمان مذهبی، دل‌بستگی دوسوگرا، منبع کنترل، شادکامی و سلامت روان ۸۳
جدول ۴-۳۳٫ مدل رگرسیون، تحلیل واریانس، ایمان مذهبی، از طریق دل‌بستگی دوسوگرا، منبع کنترل، شادکامی و سلامت روان ۸۴
جدول ۴-۳۴٫ ضرایب رگرسیون، تأثیر ایمان مذهبی، از طریق دل‌بستگی دوسوگرا، منبع کنترل، شادکامی بر سلامت روان ۸۴
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ۴-۱٫ ضرایب استاندارد مدل پیشنهادی ۷۴
نمودار ۴-۲٫ ضرایب استاندارد مدل اصلاح شده، تأثیرگذاری ایمان مذهبی بر سلامت روان با میانجی‌گری دل‌بستگی دوسوگرا و شادکامی در دانشجویان ۷۶
نمودار ۴-۳ رابطه‌ی میانجی ایمان مذهبی و سلامت روان از طریق شادکامی ۷۸
نمودار ۴-۴ رابطه‌ی میانجی ایمان مذهبی و سلامت روان از طریق منبع کنترل ۸۰
نمودار ۴-۵ رابطه‌ی میانجی ایمان مذهبی و سلامت روان از طریق دل‌بستگی دوسوگرا ۸۱
نمودار ۴-۶ رابطه‌ی میانجی ایمان مذهبی با سلامت روانی از طریق شادکامی، دل‌بستگی دوسوگرا و منبع کنترل ۸۳
فصل اول
مقدمه
۱-۱٫ کلیات
در سال‌های اخیر موضوع سلامت روان بسیار مورد بحث و توجه روان­شناسان، روان‌پزشکان و مشاوران قرار گرفته است و توجه به نقش آن در تضمین و بهبود زندگی فردی و اجتماعی از اهمیت به سزایی برخوردار است (توتونچی، سامانی و زندی، ۱۳۹۱).
برخی از نظریه‌پردازان مانند آلپورت، اریک فرام، راجرز، مزلو، اریکسون، یونگ و فرانکل به جنبه سالم طبیعت آدمی می‌پردازند و در تلاش‌اند با غنا بخشیدن به شخصیت انسان نگرشی منحصربه‌فرد در مورد رشد روانی و کمال انسانی عرضه کنند. به اعتقاد آنان سلامت روانی بسیار بیش از روان‌نژندی و یا روان‌پریش نبودن است. در مقابل، گروهی دیگر از روان­شناسان در تعریف سلامت روان به تعریف رفتار نابهنجار یا بیماری روانی می‌پردازند و سپس نتیجه می‌گیرند که سلامت روان درواقع مساوی با عدم بیماری روانی است (حسینی، ۱۳۸۷؛ به نقل از آزاد).
مفهوم سلامت روانی درواقع جنبه‌ای از مفهوم کلی سلامتی است. سازمان بهداشت جهانی سلامتی را چنین تعریف می‌کند: «حالت سلامتی کامل فیزیکی، روانی و اجتماعی است نه صرفاً فقدان بیماری یا ناتوانی». سلامتی یک مفهوم چندبعدی است که علاوه بر بیمار نبودن، احساس شادکامی و بهزیستی را نیز دربر می‌گیرد (پورسردار و همکاران، ۱۳۹۱). بنابر­این، برخلاف تصور عده‌ای، نمی‌توان سلامت روانی را نقطه مقابل بیماری جسمی یا روانی دانست. مفهوم سلامت روانی بسیار گسترده‌تر و پیچیده‌تر بوده و متغیرهای بسیاری در آن دخیل می‌باشند که در این پژوهش به برخی از آن‌ ها پرداخته خواهد شد.
سلامت و اختلالات روانی و متغیرهای اثرگذار در آن‌ ها، می‌بایست در همه سنین و اقشار مورد توجه و بررسی قرار گیرد. دانشجویان از اقشار برگزیده جامعه محسوب می‌شوند که در دوران تحصیل ممکن است با مسائل و مشکلاتی از نظر امور آموزشی، اقتصادی، تغییرات فرهنگی و اجتماعی روبه‌رو شوند. این عوامل همراه با ایجاد افسردگی، استرس و اضطراب می‌توانند سلامت روان فرد را تحت تأثیر قرار دهند (قاسمی‌پور و جهانبخش گنجه، ۱۳۸۸). دانشگاه‌ها بنابر ماهیت سازمانی خود در کنار تولید و انتقال دانش، موظف به توجه به سلامت روانی و حل مشکلات رفتاری و روانی دانشجویان هستند. این در حالی است که پژوهش‌های متعددی از وجود مشکلات سلامتی در جهان به‌ویژه در بین دانشجویان حکایت دارد (آزاد، ۱۳۹۱). با توجه به روند رو به رشد قشر دانشجو در جامعه و اهمیت و حساسیت دوره جوانی، توجه محققان را به‌منظور انتخاب این گروه به عنوان جامعه مورد پژوهش جلب می کند. ازاین‌رو، در این بررسی نیز این گروه جهت تحقیق انتخاب شده ­اند.
۱-۲٫ بیان مسأله
الف) بیان منطقی مسأله
سلامت روان یکی از مؤلفه‌های مهم بهداشت عمومی است. اصطلاح سلامت روان برای توصیف سطح بهزیستی شناختی، هیجانی و برای نشان دادن مبتلا نبودن به اختلالات روانی به کار می‌رود. به گفته سازمان جهانی بهداشت، هیچ تعریف رسمی برای سلامت روان وجود ندارد و همه‌ی تفاوت‌های فرهنگی، ارزیابی شخصی و نظریه‌های تخصصی رقیب بر شیوه‌ی تعریف این اصطلاح اثر می‌گذارد (سازمان جهانی بهداشت، ۲۰۰۱). از نظر کاپلان و بارون^[۱] بهداشت روانی حالت خاصی از روان است که سبب بهبود، رشد و کمال شخصیت انسان می‌شود و به فرد کمک می‌کند که با خود و دیگران سازگاری داشته باشد (نادری، ۱۳۹۰). روند شیوع بیماری‌های روانی به صورت سرسام‌آوری رو به افزایش است. بر اساس پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی، انتظار می‌رود که افسردگی تا سال ۲۰۲۰ به عنوان دومین عامل ازکارافتادگی شناخته شود (مورای و لوپز^[۲]، ۱۹۹۷). بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، یک تغییر جهان‌شمول در همه‌گیرشناسی بیماری‌ها ایجاد خواهد شد، به‌طوری‌که بیماری‌های غیرمسری مثل اختلالات ذهنی جای بیماری‌های عفونی و بیماری‌های مسری را در منجر شدن به ناتوانی و مرگ‌های زودرس خواهند گرفت (مورای و لوپز، ۱۹۹۶). پژوهش‌های متعددی از وجود مشکلات سلامتی در جهان به‌ویژه در بین دانشجویان حکایت دارد. سازمان بهداشت جهانی مشکلات سلامت روانی جهان را ۵/۱۱ درصد در سال ۱۹۹۸ عنوان کرده است؛ آمارها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۰ این اختلالات به ۱۵ درصد خواهد رسید (کاترین^[۳]، ۲۰۰۷؛ به نقل از آزاد). اختلالات خلقی شایع هستند. در اکثر زمینه‌یابی‌های اخیر، اختلال افسردگی شایع‌ترین اختلال روان‌پزشکی در طول عمر بوده است (تقریبا ۱۷ درصد). اختلالات اضطرابی نیز یکی از شایع‌ترین گروه‌های اختلالات روانی را تشکیل می‌دهند. مطالعه ملی اختلالات توأم گزارش نمود که یکی از هر ۴ نفر (آمریکایی) واجد ملاک‌های حداقل یک نوع اختلال اضطرابی است و میزان شیوع ۱۲ ماهه، ۷/۱۷ درصد است (سادوک و سادوک، ۲۰۰۷). به این معنی که وجود انسان‌های مضطرب و ناامید بار سنگینی بر دوش جوامع خواهد گذاشت و نشانگر این است که اجتماع جهانی برای بهبود زندگی فردی و اجتماعی کارها و راه‌های ناپیموده فراوانی پیش رو دارد (کاترین، ۲۰۰۷؛ به نقل از آزاد).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در ایران نیز بررسی سلامت روانی گروه‌های دانشجویی که توسط سازمان ملی جوانان انجام شده است، نشان می‌دهد که در مجموع ۴/۵۳ درصد یعنی بیش از نیمی از دانشجویان در زمره کسانی هستند که نیاز به کمک مشاوره‌ای دارند تا بتوانند به‌عنوان یک جوان نیرومند و قوی مسائل خود و جامعه را حل کنند (سازمان ملی جوانان، ۱۳۸۰؛ همان). در مطالعه همه‌گیرشناسی که در ایران در سال ۲۰۰۴ جهت تعیین شیوع اختلالات روانی با بهره گرفتن از پرسشنامه (GHQ-28) انجام گرفته است، اختلال در ۱۸-۲۰% افراد ۱۵-۴۴ ساله تخمین زده شده است. شیوع اختلالات روانی در مناطق روستایی ۳/۲۱ درصد و در مناطق شهری ۹/۲۰ درصد در کل ایران می‌باشد (نوربالا، ۲۰۰۴).
اختلالات روان‌شناختی، مشکلات فراوانی برای دانشجویان که از اقشار مستعد و برگزیده جامعه و سازندگان فردای هر کشور می‌باشند، ایجاد کرده و بر عملکرد تحصیلی آنان به شدت اثر گذاشته و رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی آنان را مختل می‌کند. اختلالات غالبا بین سنین ۲۵-۱۸ سال، یعنی زمانی که جوانان وارد دوره بزرگسالی می‌شوند، بروز می‌کنند (توکلی زاده، ۱۳۸۹). گزارش‌های متعدد از سال ۱۳۸۰-۱۳۴۲ نشان می‌دهد، طیف اختلالات روانی در دانشجویان از ۷/۱۱ تا ۵۴ درصد در نوسان بوده است (پورشریفی، ۱۳۸۳؛ به نقل از آزاد).
هدف اصلی بهداشت روانی کمک به همه‌ی افراد در رسیدن به زندگی کامل‌تر، شادتر، هماهنگ‌تر، شناخت وسیع و پیشگیری از بروز اختلالات خلقی، عاطفی و رفتاری است. مقابله با بیماری روانی برای ایجاد جامعه سالم از وظایف اصلی دولت‌ها و افراد جامعه است و هر اجتماع که خواستار بهزیستی و شادکامی افراد خود است، باید مردم سازگار و هماهنگ پرورش دهد (میلانی فر، ۱۳۸۸).
چند برنامه پیشگیری طراحی شده است که به صورت اختصاصی از اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات حوزه سلامت روان پیشگیری می‌کند. این برنامه‌ها بر شناسایی عوامل خطر ویژه هر اختلال و انتخاب جمعیت در معرض خطر برای انجام مداخلات مبتنی هستند (دوزویس و دابسون^[۴]، ۲۰۰۴). عوامل گسترده‌ای می‌توانند در سلامت یا اختلال روانی دخیل باشند که بر اساس نظریه‌ها و تحقیقات پیشین در این پژوهش به تنی چند از مهم‌ترین آن‌ ها، بر اساس الگوی ارائه‌شده پرداخته خواهد شد.
نقش مذهب در رابطه با بهداشت و شفا از قرون بسیار دور شناخته شده است. در طول هزاران سال مذهب و پزشکی در مداوا و کاهش رنج‌های انسان شریک یکدیگر بوده‌اند (ساچمن و ماتیوز^[۵]، ۲۰۰۱). بسیاری از صاحب‌نظران در حوزه روان­شناسی دین، در رابطه با اثرات مفید یا مضر مذهب بر بهزیستی روانی بزرگسالان، مناقشه می‌کنند. مروری بر تحقیقات تجربی یافته‌های همسانی را دربر ندارد. برخی اقدامات مذهبی گاه با سلامتی مرتبط است و گاه با بیماری (مالتبی^[۶]، ۲۰۰۰). با وجود این، در سراسر دنیا، نقش مذهب در مورد سلامت جسمی و به‌ویژه روانی، مورد پژوهش­های چندانی واقع نشده است. به اعتقاد لارسون^[۷] (۱۹۹۸) شاید فقدان بررسی‌های دقیق علمی ناشی از تأثیرات باقی‌مانده انقلاب علمی رنسانس باشد. رشد و اوج‌گیری موفقیت‌های علمی در این دوران تنش جدیدی ایجاد نمود و درنهایت پزشکی و مذهب را جدا کرد و بدین امر منجر گردید که مذهب به مراقبت از روح و پزشکی به مراقبت از بدن و سپس روان بپردازد (شعاع کاظمی، ۱۳۸۸).
در سال‌های اخیر روان­شناسان به نقش دین در تأمین سلامت روان و درمان بیماری‌های روانی توجه ویژه‌ای داشته‌اند. سازمان بهداشت جهانی در یکی آخرین بیانیه‌های خود که در دهه گذشته منتشر کرده است و به‌ خصوص در مقدمه پروژه ۲۰۰۰ که طی آن برنامه وسیع بهداشتی برای کشورهای درحال‌توسعه در نظر گرفته شده، سلامتی را از چهار بعد اساسی شامل ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی مورد بررسی قرار داده است. بنابر­این، می‌توان گفت بعد معنویت در سطح جهانی، به‌عنوان یک متغیر اثرگذار مطرح است. بنجامین راش^[۸] (۱۷۴۵-۱۸۱۳) پدر روان‌پزشکی آمریکا در زمینه اهمیت مذهب اظهار می‌دارد: «مذهب آن‌قدر برای پرورش و سلامت روح آدمی اهمیت دارد که هوا برای تنفس». بدین ترتیب لازم است تحقیقات گسترده‌تری در زمینه ارتباط آن به‌ویژه با حوزه سلامت روانی انجام گیرد تا از این طریق بتوان به‌ خصوص در حیطه روان­شناسی بالینی و سلامت از آن بهره جست.
از دیگر عوامل مؤثر بر سلامت روانی می‌توان به شادکامی اشاره نمود. شادکامی متضاد افسردگی نیست، اما نبود افسردگی شرط لازم برای رسیدن به شادکامی است. به نظر آرجیل^[۹] و همکاران (۱۹۹۵) اگر شادکامی تنها متضاد افسردگی باشد، نیازی به اندازه ­گیری و بررسی آن نیست، زیرا افسردگی به‌خوبی شناخته شده است. وی باور دارد که سه جزء اساسی شادکامی عبارت است هیجان مثبت، رضایت از زندگی و نبود هیجانات منفی ازجمله افسردگی و اضطراب (علی پور و نوربالا، ۱۳۷۸).
شادی یک فرایند جدید روان‌شناختی است که متأسفانه کمتر موردبررسی قرار گرفته است. دانشمندان آن‌قدر که دقت خود را صرف آسیب‌های شناختی و روانی از قبیل اضطراب، افسردگی و پدیده‌هایی نظیر آن نموده‌اند، کمتر به اموری چون شادی و نشاط و هیجان‌های مثبت پرداخته‌اند (ایروانی، ۱۳۹۰). گواه این امر، بررسی مقاله‌های منتشرشده بین سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۵ است که نشان داد اصطلاح افسردگی ۱۸۹۰۳ بار و واژه شادکامی تنها ۵۱۵ بار به کار برده شده‌اند (علی پور و نوربالا، ۱۳۷۸). بااین‌حال، مطالعه بر روی شادکامی در دهه اخیر رشد فراوانی داشته است. یکی از دلایل این امر، خودگزارش­دهی افراد در رابطه با تأثیر شادکامی در فرایند روان‌شناختی آن‌ ها می‌باشد (کاشدان، ۲۰۰۴).
با مطرح شدن روزافزون اهمیت شادی در امر سلامت روان و خوشبختی و همچنین تأثیر آن در تقویت قوای روانی انسان، برای مقابله با پیچیدگی‌ها و مشکلات دنیای امروز، توجه و نظر محققان، اندیشمندان و حتی عوام مردم نسبت به آن تغییر نموده است. کاواماتو (۱۹۹۹) افزایش شادمانی را در تأثیر مستقیم با افزایش وضعیت اشتها، خواب، حافظه، روابط خانوادگی، دوستی و درنهایت سلامت روان می‌داند (عناصری، ۱۳۸۶). به طور کلی، بر اساس مطالعات انجام‌شده ارتباط آماری معنی‌داری بین درجات شادکامی و علائم روان‌شناختی مشاهده شده است (ناتویگ^[۱۰] و همکاران، ۲۰۰۳). علاوه بر این، به نظر می‌رسد مذهب و به‌ویژه جهت‌گیری مذهبی درونی برای افراد، نقش سپر دفاعی را بازی کرده، مجموعه وسیعی از آثار مثبت روان‌شناختی ایجاد می‌کند. همان‌گونه که آلپورت نیز مذهب را یکی از عوامل بالقوه برای سلامت روان می‌دانست و عقیده داشت که مذهب می‌تواند به‌عنوان یک اصل وحدت‌بخش و یک نیروی عظیم برای سلامت روان، مفید و کمک‌کننده باشد (صدیقی ارفعی، ۱۳۹۱). بااین‌حال، علی‌رغم تحقیقات انجام‌شده، شادکامی هنوز در نقطه آغازین و شروع می‌باشد (اسچیمل^[۱۱]، ۲۰۰۹). گرچه کارشناسان سلامت روان بر اهمیت و نقش شادکامی واقف می‌باشند، بااین‌حال به نظر می‌رسد شادی، حلقه مفقوده‌ی سلامت روان در جامعه ماست و نیازمند تحقیقات بیشتر و جامع‌تری هست. همچنین، پژوهش‌های متعددی به نقش دین‌داری درر شادکامی اشاره نموده‌اند، بنابر­این، بررسی رابطه ایمان با شادکامی، به درک بهتر این الگو منجر خواهد شد.
یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در برآورده شدن سلامت روان افراد، نوع دل‌بستگی است که در افراد شکل گرفته است. دل‌بستگی عبارت است از پیوند عاطفی عمیقی که با افراد خاص در زندگی خود برقرار می‌کنیم. به دنبال پژوهش‌های بالبی و اینزورث^[۱۲]، سه سبک دل‌بستگی ایمن، دل‌بستگی ناایمن اجتنابی و دل‌بستگی ناایمن دوسوگرا تشخیص داده شد. افراد ایمن، اجتنابی و دوسوگرا، راهبردهای کاملاً متفاوتی را برای تنظیم عواطف و پردازش اطلاعات هیجانی به کار می‌برند که استفاده از این راهبردها تأثیر متفاوتی بر فرد خواهد گذاشت که به سلامت یا اختلال روانی منجر می‌شود (شیور، ۲۰۰۵). سبک‌های دل‌بستگی از منابع درون فردی هستند که می‌توانند سطوح تنش و ناتوانی را در شرایط ناگوار تعدیل کنند و اثرات منفی تنش را کمرنگ جلوه دهند. بنابر نتایج پژوهش‌ها، سبک‌های دل‌بستگی اهمیت پیش‌بینی‌کننده زیادی در بهداشت روانی دارد (لینلی، ۲۰۰۴). همچنین، پاتریک (۱۹۹۵-۱۹۹۲) معتقد است مذهب می‌تواند به‌عنوان فرایند دل‌بستگی مفهوم‌سازی گردد که در آن رفتارها و باورهای مذهبی به صورت گستره‌ای از نظام دل‌بستگی در انسان‌ها عمل می‌کنند. پاتریک (۱۹۹۹) معتقد است تصور خدا می‌تواند به صورت جانشینی برای شکست‌های اولیه‌ی تحول دل‌بستگی ایمن باشد (خوانین‌زاده، ۱۳۸۴)؛ بنابراین، کشف ماهیت و چگونگی ارتباط سلامت روان و سبک دل‌بستگی از یک‌سو و ایمان و سبک‌های دل‌بستگی از سوی دیگر، به ما کمک می‌کند تا به درک بهتری از عملکرد آن‌ ها و در نهایت ارتقای سلامت روانی برسیم.
آخرین متغیر اثرگذار بر سلامت روان در این پژوهش منبع کنترل می‌باشد. منبع کنترل به اعتقاد افراد در مورد چگونگی کنترل محیط اشاره دارد که دو دسته درونی و بیرونی تقسیم می‌گردد. افراد با جهت‌گیری درونی معتقدند مهارت، تلاش و رفتار مسؤولیت پذیر به پیامدهای مثبت منجر می‌شود و بالعکس. افراد با جهت‌گیری بیرونی معتقدند که رویدادها از طریق شانس، قدرت دیگران و عوامل ناشناخته و غیرقابل‌کنترل معین می‌گردند (راتر، ۱۹۶۶). از لحاظ سلامت روانی مشخص شده است که درونی‌ها سازگاری بهتری دارند. اعتقاد بیرونی نشانه‌ای از اختلالات روانی مانند افسردگی و اسکیزوفرنی می‌باشد و افراد درونی برعکس بیرونی‌ها مستقل‌تر و دارای پیشرفت هستند (قاسمی، ۱۳۷۵؛ به نقل از خسروی). بااین‌حال، ارتباط میان مذهب و منبع کنترل ضدونقیض بوده و تحقیقات کمی در این زمینه صورت گرفته است. پیروان ادیان، مشکلات خود را با کنترل و وساطت خدا حل می‌کنند و در ظاهر به نظر می‌رسد این افراد کنترل بیرونی دارند، اما برخی تحقیقات (به‌عنوان مثال رستگار، ۲۰۱۳) نشانگر کنترل درونی بیشتر در میان افراد مذهبی است که برای روشنگری در این پژوهش بدان پرداخته خواهد شد.
ب) شرح واضح مسأله مورد مطالعه
هدف این پژوهش، بررسی برخی از مهم­ترین پیشایندهای مهم سلامت روانی در میان دانشجویان است. این پیشایندها شامل: ایمان مذهبی، شادکامی، سبک­های دل­بستگی و منبع کنترل می­باشد که با توجه به عوامل مؤثر در سلامت روانی و مطالعه مباحث نظری و تحقیقی انتخاب شده و بر اساس پیشینه ی پژوهشی در مدل پیشنهادی جای­گذاری شده است. تقدم ایمان بر سایر عوامل، به دلیل پیشینه نیرومندی است که در مطالعات سلامت روان به اثبات رسیده است و نیز تأثیر آن بر سایر متغیرها سبب شد ایمان به عنوان متغیر پیش‌بین انتخاب گردد. از آنجایی که همه متغیرهای تحقیق منجر به سلامت یا عدم سلامت روان می‌گردند، این متغیر در حکم معلول به شمار آمده و در نتیجه به عنوان متغیر ملاک در نظر گرفته شده است. ترتیب متغیرها به صورت مقدم و مؤخر اثرگذار بر سلامت روان و تأثیرپذیر از ایمان مذهبی، به صورت شادکامی، سبک دل­بستگی دوسوگرا و منبع کنترل بر اساس پیشینه پژوهشی انتخاب شده ­اند.
در پژوهش حاضر، ابتدا یک مدل به منظور بیان عوامل مؤثر در سلامت روان میان دانشجویان مطرح و سپس به آزمودن برازش مدل پیشنهادی پرداخته می­ شود.
۱-۳٫ ضرورت و اهمیت پژوهش
موضوع سلامتی از بدو پیدایش بشر مطرح بوده است، ما هرگاه از آن سخنی به میان آمده، عموماً بعد جسمانی آن مدنظر قرار گرفته و کمتر به سایر ابعاد سلامتی به‌ خصوص بعد روانی توجه شده است. باوجود توجه روان­شناسان به سلامت روان در دهه اخیر، تحقیقات در این زمینه هنوز در ابتدای راه است و تا زمانی که بررسی جامع و همه­جانبه­ای از آن به عمل نیاید، نمی‌توان کم و کیف عوامل مؤثر و نیز میزان و نحوه به‌کارگیری از آن‌ ها، جهت به حداکثر رساندن سلامت روان افراد جامعه بهره جست. با بررسی علل و متغیرهای دخیل در سلامت روانی، می‌توان به شیوه‌ای علمی و آگاهانه از بروز اختلالات روانی جلوگیری نمود و شیوع آن را کاهش داد. بنابر­این، اهمیت و ضرورت پرداختن به سلامت روان صرفاً شامل حیطه پیشگیری نبوده، بلکه از عوامل مؤثر در آن، می‌توان جهت کمک به بهبود جمعیت مبتلا به هرگونه اختلال نیز بهره‌گیری کرد.
با وجود پیشینه مطالعاتی در زمینه سلامت روان در دهه‌ های اخیر، به علل روان‌شناختی آن به‌عنوان پیشایندهای سلامت روان در یک مدل یا الگوی کلی کمتر توجه شده است.
پژوهش حاضر که یک تحقیق کاربردی به شمار می‌رود، از آن جهت حائز اهمیت است که در مسیر شناخت علل و پیشایندهای مهم سلامت روان، می‌تواند درمانگران و نیز پژوهشگران را در نیل به مقصدی یاری رساند که بتوان با آگاهی از این عوامل، در جهت ارتقای سطح سلامت روان جامعه و همچنین بهبود وضعیت و کارکرد مراجعان گام‌های مؤثری برداشت.
۱-۴٫ هدف‌های پژوهش
با توجه به مدل پیشنهادی، اهداف پژوهش بدین صورت تعریف می‌شوند:
اهداف اصلی