مکه شهر حج وزیارت 139
حج های ناصر خسرو 142
آخرین حج 147
درآمد ناصر خسرو 151
فصل پنجم : نتیجه گیری
نتیجه گیری 154
منابع ومآخذ 160
الف) مقدمه:
ناصر خسرو ملقب به حجت در سال 394 ه .ق در قبادیان بلخ متولد شد ودر سال 481 ه.ق در سمنگان بدخشان درگذشت. لقب او را حجّت وحجّت زمین خراسان که عنوان درجه مذهبی او در اسماعیلیه بوده از جانب خلیفه فاطمی به او تفویض شده بود ناصر خسرو را در تذکره ها با شهرت علوی هم ذکر کرده اند شاید از این جهت باشد که نسب او را با 5 واسطه به امام علی بن موسی الرضا(ع) می رساند وشاید به واسطه عناوین به آل علی واظهار آن علاقه در آثار او باشد.
ناصر خسرو ازخاندان محتشمی ورزیده ودر جوانی به دربار سلاطین راه یافته وبه مراتب عالی رسیده وبارگاه ملوک عجم وسلاطین را مثل سلطان محمود ومسعود را دیده ودر اوایل جوانی در دستگاه های دولتی راه پیدا کرده وبه مراتب عالی رسیده وبه کار دیوانی مشغول بوده وعنوان دبیر وادیب فاضل گرفته وشاه او را خواجه خطیر خطاب می کرده است ناصر خسرو در نیمه اول زندگی در عین کسب اموال زیاد در خدمت امراء ودر لعب و کهود کسب مال وجاه گذراند سپس دچار تغییر حال شد و در اندیشه درک حقایق افتاد وبا علمای زمان خود که اغلب بود به بحث می پرداخت.
خلاصه آنکه ناصر بعداز طی مقامات ظاهری در اندیشه جستجوی حقیقت افتاد وبسیاری از شهرها را گشت وبا علمای مختلف مجالست کرد وناصر خسرو متوجه ریاهای علمای مذهب افتاد که مالشان را از رشوه آورده بودند وزهد دروغین بود تا اینکه در سال 437ه.ق در جوزجانان خوابی دید که به این سرگردانی احوال خاتمه داد پس به فرمان آن کسی که اشاره به قبله کرده در خواب وحقیقت را در آن سو نشان داده بود با سفر حج بست وبا برادر کمترخود ابوسعید ویک غلام هنری روانه حجاز شد این مسافرت 7 سال طول کشید وبا عودت به بلخ در سال 444 ودیدار برادر دیگر خود ابوالفتح عبدالجلیل خاتمه یافت در این سفر 4 بار حج کرد و مناطق ایران وبلادارمنستان وآسیای صغیر حلب وطرابلس شام وسوریه وفلسطین وجزیره العرب ومصر وقیروان ونوحه وسودان را سیاحت کرده ودر مصر 3 سال به سربرد وبه مذهب اسماعیلی گردید. وبه خدمت خلیفه فاطمی المعتصم بالله ابوطنین محمدبن علی رسید وبعد از طی مراتب و مراحل ، مرتبه حجت یافت واز طرف امام فاطمیان به مقام حجت جزیره خراسان که یکی از جزایر 12 گانه دعوت اسماعیلی بود انتخاب ومامورنشر مذهب اسماعیلی ونشر آثار آن سامان گردید ناصر خسرو بعد از این سفر که 50 سال داشت به وطن خود بلخ بازگشت وبه نشر باطنیان پرداخت وبه اطراف فرستاد وبه مباحثات علمای اهل سنت پرداخت،کم کم مخالفان او در میان متعصبان زیاد شدند وکار را دشوار کردند حتی فتوی قتل او داده شد و او که ضمناً گرفتار مخالفت بسیار شدید سلاجقه با شیعه بود ناگزیر به تهمت بر دین وقرمطی وملحد ورافقعی بودن ترک وطن گفت تا از شر ناصبیان رهایی یابد اختلاف او با نواصب در همه جای دیوان او آشکار است وشکایت او از علمای سلجوقی وخراسان در سراسر دیوانش مشهور است بعد از مهاجرت از بلخ به نیشابور ومازندران وعاقبت به یمگان رفت ویمگان را محل اقامت دائمی خود برگزید ودر قلعه ای از قلعه های یمگان که شهری حصین بود در میان کوه ها استقرار یافت وتا پایان عمرخوددر آنجا به اداره دعوت فاطمیان به اداره خراسانیان مشغول شد و وفات او در این دره یمگان بدخشان درسال 481 ه.ق اتفاق افتاد.
سبک شاعری وآثار منثور و منظوم
ناصر خسرو در ابتدای جوانی در کسب علوم وفنون رنج برده وقرآن را از حفظ داشت ودر تمام علوم متداول زمان خود آگاهی داشته وعلی الخصوص علوم یونان تسلط داشت وعلم کلام وحکمت متالهین را خوب می دانست ودرباره ملل ونهل تحقیقات عمیق داشت وعلاقه شدید به کتاب ودانش داشت وهمیشه کتابهایش همراه بود در سخت ترین احوال در سفر بازگشت از عربستان به ایران کتابها را برشترحمل کرده وخود پیاده می رفت.
آثار منظوم او عبارتنداز دیوان او که برخی آنرا 30 هزار بیت دانسته اند که قصاید واشعار را در بر می گیرد.
دوم: منظومه روشنائی نامه. سوم سعادت نامه که هر دو در پند وحکمت هست دیوان او مشتعل بر کلمات وترکیباتی است که در اواخر قرن 4 متداول وخاصیت شعر او اشتمال بر مواعظ وحکمت فراوان است وناصر خسرو در این امر از کسایی مروزی پیروی کرده است او به قول خود دُر قیمتی لفظ دری در پای خوکان نمی ریخت وحاجتی به ستایش خوکان (استعاره از پادشاهان) نثار واحساس نمی کرد.
آثار منثور او عبارتند از :
1-خوان اخوان 2- گشایش ورهایش 3- جامع الحکمتین 4- سفرنامه 5- زاد المسافرین 6- وجه دین 7- بُستان العقول 8- دلیل المتحیرین از دو کتاب اخیر نشانی در دست نیست اما کتب دیگر او موجود است .
زادالمسافرین از مهمترین کتب کلامی اسماعیلیه شمرده می شود و وجه دین هم ا زمسائل کلامی به طریق اسماعیلیان نوشته شده است .
فصل اوّل
کلیّات تحقیق
ب) بیان مساله
مساله اصلی در این بررسی، تحلیل سفرهای ناصر خسرو در طول این هفت سال می باشد که اثر بسزایی در زمینه تکمیل نفس وپرورش روح در ناصر خسرو داشته وآشنا نمودن ما به آثار ناصر خسرو که سفرنامه او نتیجه همین سفر اوست که خود او می گوید: سفر مربی مرد است وهمینطور جامع الحکمتین او امیر بدخشان 82 بیت قصیده ابوالهیثم به نزد ناصر خسرو می فرستاده او حل می کرده وناصر خسرو به اجابت درخواست امیر کتاب جامع الحکمتین را می پردازد وحاصل این سفر هفت ساله حدود دو هزار ودویست وبیست (2220) فرسنگی یادداشتهایی نفیس وارزنده بود روزانه از دیده ها وشنیده ها برداشته است خالی از ابهام ودور از گزافه وعبارت پردازی است پس از بازگشت به خانه آنها را منظم ساخته وکتابی پرداخته که شامل اطلاعاتی ذی قیمت از شناخت قسمتی از دنیای آباد اسلامی نیمه اول قرن پنجم هجری با حالات ومعتقدات واعمال در رسوم وسنن مردم آن است.
ج) اهمیت وضرورت تحقیق
با بررسی هایی که در این مورد انجام شد ودر پی آن جستجوها به این نتیجه رسیدیم که هیچ منبع مکتوبی در این زمینه گردآوری وتدوین نشده است، بنابراین با توجه به علاقه ی شخصی اینجانب به گردآوری وتدوین این رساله (پایان نامه) پرداختم وکاری را به عنوان «بررسی وتحلیل اجتماعی سفرنامه ناصرخسرو» شروع کردم.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

بخش های از این مجموعه شامل : زندگینامه ناصر خسرو(شرح حال ناصرخسرو) ، سفرهای ناصرخسرو،وضع اجتماعی زمان ناصر خسرو، تحلیل احوال روحانی ناصر خسرو که فقط برای تدوین این کار گردآوری وتهیه شده اند وسایر بخش ها که در ابعاد گسترده تر ومنظم بصورت علمی جمع آوری وبررسی شده است.
رساله ی حاضر دارای اهمیت علمی- فرهنگی می باشد وبسیاری از علاقه مندان وپژوهشگران می توانند از آن استفاده ببرند وامیدوارم که بتوانم در این زمینه گاهی هر چند کوچک با دیگر محققان برداشته باشم.
د) اهداف تحقیق
اهداف اصلی کاوش، توصیف، تدوین و ارزیابی است .
هدف از بررسی سفرهای ناصر خسرو که هفت سال زندگی او را دربرگرفته است یعنی از سال 437 تا 444 اثر به سزایی در زمینه تکمیل نفس وپرورش روح در ناصر خسرو باقی گذاشت در این سفر او عجایب وغرایب عالم را مشاهده کرد وبا صاحبان ادیان مختلف ملاقات نمود در این سفر او دنبال گمشده ای می گشته که در طول 40 سال اول زندگی نداشته است وگمشده او حقیقت بوده است واو در سفرنامه اش از دیده ها، گاه از شنیده های خود از مسافتها ، موقعیت جغرافیایی وجمعیت فرمانروایان وحکام محلی، کاروانسراها، دادوستدها، روابط مردم با هم، معتقدات مذهبی وسیاسی وعادات ورسوم وتشریفات مردم وحوادث تاریخی وخطر راهزنی وهجوم ومعرفی اعمال حج وعلوم زمان و…. در قالب عبارات ریخته وسفرنامه خود را می نویسد وبررسی در این مورد بسیاری از مکانها ، نامها، قبیله ها، مذاهب وتاریخ و… را روشن می سازد .
ح)سوالات تحقیق

1. 1. چرا اندیشه ناصر خسرو از سفرهایش که درک حقایق وجستجوی حقیقت بوده مورد تحلیل قرار می گیرد؟

1. 1. اهمیّت سفرنامه ناصر خسرو از جنبه اجتماعی چیست؟

1. 1. تفاوت سفرهای ناصرخسرو با سفرهای با سفرهای امروزی چیست؟

1. 1. مبدا انقلاب وآغاز تحول در زندگی ناصر خسرو چه بود؟وچرا پس از سالیان طولانی دوباره به وطن بازگشت ؟

و) فرضیات تحقیق
سفرنامه ناصر خسرو قبادیانی مروزی هفت سال طول کشید
سفرهای ناصر خسرو در طول هفت سال کیفیت تالیف سفرنامه است
در ابتدا باید عرض نمایم که « ابومعین ناصر خسرو» شاعر، فیلسوف وجهانگرد ایرانی متخلص وملقب به «حجت» بود از آن رو که شعرهایش حاوی پند، اندرز ومطالب حکمت آمیز بود موصوف به « حکیم ناصر» یا «سید الحکماء» گشت.
بر اساس اطلاعاتی که اینجانب از منابع مختلف بدست آوردم اینست که ناصر خسرو به همراه حافظ ورودکی جز سه شاعری است که کل قرآن را از برداشته است وی در آثار خویش، از آیات قرآن برای اثبات عقاید خویش استفاده کرده است. ناصر خسرو در دوران کودکی با حوادث گوناگون روبه رو گشت وبرای یک زندگی پر حادثه آماده شد از جمله جنگلهای طولانی سلطان محمود وخشکسالی بی سابقه در خراسان که به محصولات کشاورزان صدمات فراوان زد ونیز شیوع بیماری وبا در این خطه که جان عده زیادی از مردم را گرفت.
وی که بدنبال سرچشمه حقیقت می گشت با پیروان ادیان مختلف از جمله مسلمانان ، زرتشتیان، مسیحیان، یهودیان ومانویان به بحث وگفتگو پرداخت واز رهبران دینی آنها در مورد حقیقت هستی پرس وجو کرد اما از آنجا که به نتیجه ای دست نیافت ، دچار حیرت وسرگردانی شد وبرای فرار از این سرگردانی به شراب ومی گساری وکامیاریهای دوران جوانی روی آورد.
در سن چهل سالگی شبی در خواب دید که کسی او را می گوید « چند خواهی خوردن از این شراب که خرد از مردم زایل کنی؟ اگر بهوش باشی بهتر» ناصر خسرو پاسخ داد: حکما چیزی بهتر از این نتوانستند ساخت که اندوه دنیا ببرد. مرد گفت: حکیم نتوان گفت کسی را که مردم را به بیهوشی وبی خردی رهنمون باشد عاقبت جوینده یابنده بود وبه سمت قبله اشاره کرد بنابراین نتیجه می گیریم که ناصر خسرو در اثر این خواب دچار انقلاب فکری شده از شراب وهمه لذائذ دنیوی دست شست، شغل دیوانی را رها کرد وراه سفر حج در پیش گرفت وی به مدت هفت سال در سرزمینهای گوناگون به سفر پرداخت وتجارب گرانبهائی افزود که ماحصل آن دیوان خسرو است .
فصل دوم
پیشینه تحقیق
پیشینه تحقیق
چهار نوع روش تحقیق وجود دارد الف) روش تحقیقی، توصیفی، تحلیلی.
این نوع تحقیق را متن های مکتوب، شفاهی وتصویری در باره موضوع تشکیل می شود ومتن هایی نظیر کتاب ها، مقاله ها، فیلم وعکس وتجزیه وتحلیل وتوصیف بر اساس داده های گرد آوری شده است به هم چنین بر اساس شرایط ومراحل پیش روی تحقیق طبقه بندی می شود .
این عناصر ممکن است کلمه ها، جملات یا متن های کامل در آثار مکتوب یا شفاهی باشد.
ب) ابزار گردآوری اطلاعات: فیش برداری، شبکه کامپیوتری و…
ج) روش گردآوری اطلاعات: روش مطالعه کتابخانه ای وبررسی متون ومحتوای مطالب و کتابخانه دانشگاه بوده است .
د) روش تجزیه وتحلیل اطلاعات : در مطالعه سفرنامه وکتابهای موجود وسایت ها ومقاله ها مباحث مختلفی در مورد ناصر خسرو وعقاید ومذهب او وهمچنین سلسله مراتب ومدارج او و این که او از محبان اهل بیت بوده مطرح گردیده است ضمن اینکه سفرنامه او برای عامه مردم نوشته شده ودر مورد مسائل مذهبی معمولاً ساکت بوده است .
1-آقای فریدون بدرعی در کتابش، ناصر خسرو لعل بدخشان در مورد مکه شهر حج وزیارت ، چنین گفته است حج کعبه یا زیارت مکه مدتهای دراز پیش از آنکه حضرت محمد(ص) دین اسلام را در قرن هفتم میلادی به شبه جزیره عربستان عرضه دارد، امری متداول بوده است نخستین پرستشگاه را حضرت ابراهیم برای عبادت بندگان خدا بنا نهاد، خود حج مراسم ومناسک متعدد و مشخصی دارد که به جای آوردن آنها در مکه واطراف آن در روزهای معینی از ماه ذوالحجه چندین روز طول می کشد ( فریدون بدرعی، 1380،000)