بر این اساس پژوهش حاضر خواسته است از مباحث مطرح‌شده در ادبیات حوزه مطالعات برنامه درسی و دیدگاه صاحبنظران دو رشته مطالعات برنامه درسی و هنر جهت تعیین مؤلفه‌های زیبایی‌شناسی و هنر برای برنامه درسی بهره جوید و الگویی که بتواند نحوه به‌کارگیری مؤلفه‌ها را در برنامه درسی دوره ابتدایی تشریح نماید ارائه کند. نکته دیگر اینکه با انجام این پژوهش بتواند زمینه انجام تحقیقات دیگری در حوزه زیبایی‌شناسی برنامه درسی فراهم آورد تا تولیدات علمی بیشتر و دقیق‌تری در این حوزه شاهد بود. لذا در خصوص اهمیت و ضرورت آن می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
-
- اهمیت زیبایی‌شناسی به‌عنوان بعدی از وجود انسان
-
- تأثیر زیبایی‌شناسی و هنر در تحقق اهداف تربیتی
-
- تبیین نحوه فراهم نمودن جاذبه و لذت یادگیری و تجربه زیباشناسانه
-
- لزوم آگاهی مسئولین آموزش‌وپرورش به‌طور عام و برنامه ریزان درسی به‌طور خاص از کاربردهای هنر و زیبایی‌شناسی در برنامه درسی
-
- لزوم آگاهی معلمان از کاربردهای زیبایی‌شناسی و هنر در فرایند تدریس و ارزشیابی
-
- فراهم نمودن زمینه برای تحقیقات بیشتر درباره زیبایی‌شناسی و هنر به‌عنوان یک چشم‌انداز در برنامه درسی
تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم
برنامه درسی: از برنامه درسی برداشت‌های متعددی از قبیل برنامه درسی به‌عنوان سند، به‌عنوان نظام و غیره مطرح است که در هر برداشت تعریف آن نیز متفاوت خواهد بود در اینجا برنامه درسی به‌عنوان سند و نقشه یادگیری مطرح است که عبارت است از مجموعه وقایع از قبل پیش‌بینی‌شده که به قصد دستیابی به نتایج تربیتی-آموزشی برای یک یا بیش از یک دانش‌آموز در نظر گرفته‌شده است (آیزنر،۱۹۹۴،به نقل از ملکی،۱۳۸۳،ص۲۴).
زیبایی‌شناسی: در لغت به درک زیبایی‌ها و مطلوبیت چیزی ازنظر زیبایی، زیبایی‌شناسی گفته می‌شود(لغت‌نامه ورد رفرنس،۲۰۱۲). اما زیباشناسی ازنظر علمی به‌عنوان زیرشاخه ارزش‌شناسی- فلسفه و هنر- مطرح می‌باشد که به راه‌های دیدن و درک جهان مربوط می‌شود که به‌وسیله آن جهان احساس و دریافت می‌شود و به‌عنوان یک مطالعه انتقادی زیبایی‌شناسی به‌عنوان توانایی قضاوت در مورد یک سطح حسی[احساسی] و همچنین توافق جمعی در مورد ایده آل‌های زیبایی مطرح می‌گردد(فورد[۱۳]،۲۰۰۹).
ازآنجاکه در تعریف‌های بالا بیشتر زیبایی‌های محسوس مطرح است و زیبایی‌های نامحسوس و معقول را شامل نمی‌شود در اینجا مایلم برای زیبایی‌شناسی تعریفی بر اساس مفهوم زیبایی ارائه نمایم که هر دو نوع زیبایی‌های محسوس و معقول را در بر بگیرد. جعفری(۱۳۶۹،ص۲۴۱) بیان می‌کند: زیبایی نمودی است نگارین و شفاف بر روی کمال که عبارت است از قرار گرفتن یک موضوع در مجرای بایستگی‌ها و شایستگی‌های مربوط به خود. بر این اساس هر زیبایی اعم از محسوس و معقول وسایل بسیار خوبی برای تحریک ما به مشاهده کمال در پشت نمودهای شفاف زیبایی بوده و همچنین عامل تحریک ما برای رفتن به سمت آن کمال باشند(همان منبع،ص۳۰۶). حال اگر تعریفی بر اساس این مفهوم زیبایی بخواهیم ارائه دهیم می‌توان گفت که زیبایی‌شناسی عبارت است از شناخت نمودهایی نگارین و شفاف که بر روی کمال کشیده شده‌اند. نکته آخر اینکه زیبایی‌شناسی چون همه زیبایی‌ها یعنی زیبایی‌های طبیعی و زیبایی‌های هنری را مورد بررسی قرار می‌دهد لذا زیبایی‌شناسی و هنر علیرغم ارتباطات تنگاتنگ مترادف هم نیستند و گسترده‌تر از هنر می‌باشد و در این تحقیق نیز هر دو مورد توجه می‌باشند.
هنر: تعاریف متعددی در زمینه هنر وجود دارد در اینجا به تعریف شوپنهاور(به نقل از رضای الهی،۱۳۵۴،ص۱۰۱) اشاره می‌گردد« هنر نوعی عبارت و بیان است که حیات انسان در آن شکفته می‌شود و منظور از عبارت، جمع آمدن تمام نیروها یعنی دانایی،احساس،مذهب،اعتقاد،زمان، فرهنگ، محیط،تخیل، و… برای تولید امر جدید می‌باشد.
الگو: پیش‌نویس یا نموداری که راه معمولی یک عمل یا رفتار و یک ساختار ادراکی را نمایش می‌دهد (هومن، ۱۳۸۶، ص۶۵).
تعاریف عملیاتی
برنامه درسی: برنامه درسی به‌عنوان طرح و نقشه یادگیری مدنظر است که دارای مبانی،اصول و عناصر ده‌گانه منطق،هدف، محتوا، فعالیت‌های یادگیری،معلم،فضا،زمان،گروه‌بندی،مواد و منابع و ارزشیابی است.
زیبایی‌شناسی: در این تحقیق منظور از زیبایی‌شناسی حوزه‌ای است که به بررسی زیبایی‌ها، ملاک‌ها و معیارهای زیبایی،شرایط تجربه زیباشناختی،ویژگی‌های عمل زیبا آفرینی و… می‌پردازد تا از این موضوعات بتوان مؤلفه‌های برای برنامه درسی استنتاج نمود و با ملحوظ آن ها برنامه درسی خاصیت زیباشناسانه پیدا نماید.
هنر: مقصود از هنر در اینجا ویژگی‌های آثار هنری، ویژگی‌های هنرمندان، مختصات فرایند کار هنری و به‌طورکلی ویژگی‌های عالم هنر می‌باشد تا همانند زیبایی‌شناسی، الهاماتی از آن ها برای برنامه درسی به دست آید.
دوره ابتدایی: دوره تحصیلی شش‌ساله اول نظام آموزشی ایران است که دانش آموزان از پایه اول تا ششم در آن مشغول به تحصیل هستند.
الگو: مدلی است که نحوه بروز مؤلفه‌های زیبایی‌شناسی و هنر را در برنامه درسی دوره ابتدایی به‌طور واضح نشان می‌دهد.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
مقدمه
این فصل به مطالعه مبانی نظری و پیشینه تحقیق اختصاص دارد و در آن مطابق موضوع و مسئله پژوهش که به مؤلفه های زیبایی شناسی در برنامه درسی می پردازد ابتدا به خود مفهوم زیبایی شناسی و زیبایی می پردازیم اما از آنجا که زیبایی شناسی، زیبایی و انواع آن از منظر مکاتب و صاحبنظران مختلف به طور متفاوتی درک و بیان گردیده است زیبایی شناسی را از دیدگاه مکاتب مختلف فلسفی مورد بحث قرار می دهیم. سپس رویکردهای ورود زیبایی شناسی به برنامه درسی را بررسی می نماییم. در پایان مبانی نظری، با نگاهی مختصر، برنامه درسی دوره ابتدایی ایران را توصیف می نماییم. پس از مبانی نظری، پژوهش های مهم و مرتبط انجام شده در حوزه زیبایی شناسی و برنامه درسی که خود مشتمل بر تحقیقات داخلی و خارجی می باشد ارائه گردیده است. به طور خلاصه مطالب و موضوعات این فصل را می توان به شکل زیر بر شمرد:
الف) مفهوم زیبایی شناسی به عنوان یکی از ابعاد فلسفی
ب) زیبایی شناسی در مکاتب مختلف فلسفه تعلیم و تربیت
ج)زیبایی شناسی در برنامه درسی
د)نگاهی بر برنامه درسی دوره ابتدایی ایران
ه)پژوهش های انجام شده در حوزه زیبایی شناسی و برنامه درسی
زیبایی شناسی[۱۴]
زیبایی شناسی اصطلاحی است که توسط بومگارتن برای اولین بار در سال ۱۷۸۰ به عنوان یک علم فلسفی مطرح گردید(احمدی،۱۳۸۴). اما مفهومی است که همانند هنر و اغلب مفاهیم علوم انسانی اگر چه مطالب بسیاری در مورد آن به تحریر در آمده ولی یافتن تعریف دقیق و قابل قبول همگان امکان پذیر نمی باشد. برای مثال زیبایی شناسی سورآلیستها ضد زیبایی شناسی بومگارتن می باشد(همان منبع). تولستوی درباره تعریف هنر می گوید: علیرغم خروارها کتاب که در مورد هنر نوشته شده است تاکنون هیچ تعریف دقیقی از هنر در دست نیست(حسین زاده،۱۳۸۳،ص۴۳). یا ورون نویسنده فرانسوی در مورد زیبایی شناسی می گوید: هیچ علمی به اندازه زیبایی شناسی دستخوش خیالبافی نشده است( همان منبع).
اما بحث راجع به هر موضوعی مستلزم ارائه تعریف و روشن نمودن آن موضوع و مفهوم می باشد که بدین منظور تعاریفی از مفهوم زیبایی شناسی در زیر آمده است.
در لغت نامه دهخدا عطف به زیبایی شناسی آمده است شناختن زیبایی، و رشته ای است از روانشناسی. هدف زیبایی شناسی شناساندن جمال و هنر است و آن درباره مجموعه انفعالات، احساسات درونی، زیبایی، زشتی، هزل، فکاهت و غیره گفتگو می کند علم الجمال(معین، ۱۳۸۷،ص۵۷۸).
مارکوزه(۱۳۶۸،ص۹)می گوید زیباشناسی کاوش در معنای جمال و شناخت زیربم های این پدیده است.
زیبایی شناسی ازنظر علمی یکی از رشته های پنج گانه کلاسیک فلسفه(در کنار متافیزیک،معرفت شناسی،منطق و اخلاق) می باشد و در پی آن است که زیبایی و امر زیبا را خوب بشناسد حقیقت و مشخصات آن را تعیین کند و اگر ممکن باشد اصول و قواعد زیبائی را در اختیار همگان قرار دهد(فرشی،۱۳۹۱).
زیبایی شناسی روش خاصی از درک اشیا و موقعیت هاست که به صورت برانگیختگی در قالب رشته های هنری نمود پیدا می کند با توجه به اینکه هنر یکی از کانال های شناخت و ادراک انسان از جهان و پدیده های هستی است از این رو چیزی را آشکار می سازد این رازگشایی و پرده برداری از یک نوع بی نظیر و منحصر به فرد دانستن است که زیباشناسی نام دارد(رضایی،۱۳۸۸).
فورد در مقاله ای زیبایی شناسی را شاخه ای از فلسفه هنر، شاخه ای برای مطالعه و همچنین به عنوان یک مطالعه انتقادی مطرح می کند و می گوید به عنوان شاخه ای از فلسفه هنر به روش های دیدن و درک جهان مربوط می شود به مثابه شاخه ای برای مطالعه، زیبایی شناسی راه های احساس و دریافت جهان و همچنین تفسیرهای نو و بدیع را شامل می شود و در نهایت به عنوان یک مطالعه انتقادی توانایی قضاوت در سطح حسی[احساسی] همچنین توافق جمعی در مورد ایده آل های زیبایی فرض می شود.
در زمان مدرن اصطلاح زیباشناختی جهت توصیف یک رشته خاصی در فلسفه بکار رفته که به تخیل، ادراک و حس می پردازد و اینکه چگونه آنها با دانستن، فهمیدن و احساس کردن جهان اطراف ارتباط پیدا می کنند را مورد بررسی قرار می دهد(گرین[۱۵]، به نقل از دناوی[۱۶]،۲۰۱۳،ص۱).
نگاهی به تعاریف بالا نشان می دهد که شناخت و درک زیبایی را می توان هدف زیبایی شناسی تلقی نمود و زیبایی شناسی خواه به عنوان یکی از ابعاد فلسفی و خواه به عنوان بعدی از هنر بدنبال بررسی زیبایی خواهد بود اما آنچه که زیبایی شناسی های گوناگون را بوجود می آورد برداشت ها و تعریف های متفاوت از زیبایی است و درباره این سوال که زیبایی چیست شاهد پاسخ های گوناگون هستیم. به سخن دیگر اختلاف در زیبایی شناسی مرهون اختلاف در درک خود زیبایی است. (حسین زاده،۱۳۸۳،ص۵۱) می گوید وقتی راجع به زیبایی از افراد سوال بپرسیم پاسخ ها یکسان نخواهد بود و برای علم زیبایی نمی توان قواعد عمومی وضع کرد از این رو جهت روشن شدن موضوع بالا، معنا و مفهوم زیبایی را از منظر گوناگون مورد بررسی قرار می دهیم.
افلاطون می گوید زیبایی عبارتست از هماهنگی اجزا و کل و اگر مجموعه ای دارای اجزا متناسب باشد زیباست(به نقل از تاجدینی،۱۳۶۹،ص۶۸)
فلوطین اشاره می کند: بنا به نظر بیش و کم پذیرفته ی همگان زیبایی هر چیزی تناسب درونی اجزاء آن است تناسب درست اجزاء نسبت به یکدیگر و نسبت به کل به اضافه رنگ های زیبا و همه آنها با هم سبب می شوند که آن چیز به چشم ما زیبا بیاید و نظر ما را به خود جلب نماید(به نقل از احمدی،۱۳۸۴).
کانت تعریف خود درباره زیبایی را چنین مطرح می کند زیبا چیزی است که بدون نفع شخصی و مفهوم خاصی باشد و خوش آیند بودن آن جنبه عمومی و کلی داشته باشد(به نقل از رضای الهی،۱۳۵۴،ص۹۲). براین اساس اموری زیبا هستند که به خوبی تحت عبارت در نمی آیند بلکه آنها باید خوش آیند و احساس شوند و فقط می توان گفت انسان مجموعاً آن موضوع را می پسندد(همان منبع).
هربرت رید(۱۳۸۶،ص۳۱) زیبایی را وحدت روابط صوری در مدرکات حسی ما می داند و می گوید این یک تعریف جسمانی محض از زیبایی است به عقید وی وقتی مدرکات حسی ما این وحدت و هماهنگی صور خلق شده را دریافت نماید حس زیبایی ما ارضاء می شود از این جهت هماهنگی بین اجزاء یک شی سبب زیبایی می گردد.
جعفری(۱۳۶۹) می گوید زیبایی در مفهوم عام عبارت است از کیفیت نگارین نمودی که موجب انبساط خاص روانی می گردد اما با توجه به مفهوم حقیقی آن زیبایی نمودی است نگارین و شفاف بر روی کمال که کمال عبارتست از قرار گرفتن یک موضوع در مجرای بایستگی و شایستگی مر بوط به خود.
طباطبایی( به نقل ازتاجدینی،۱۳۸۹) معتقد است حُسن عبارت است از اینکه شی با غرض و هدفی که از او مطلوب و مقصود است موافق و سازگار باشد و اجزا کاملاً با یکدیگر سازگاری و موافقت داشته باشند و هر چیز که موافق باشد با مقصودی که از نوع آن چیز در نظر گرفته شده است هماهنگی دارد.
