آنجا که سحر، گونه گلگون تو در خواب
از بوسه خورشید چو برگ گل ناز است
آنجا که من از روزن هر اختر شبگرد
چشمم به تماشا و تمنای تو باز است.
من نیز چو خورشید، دلم زنده به عشق است.
راه دل خود را، نتوانم که نپویم
هرصبح، در آیینه جادویی خورشید
چون می نگرم، او همه من، من همه اویم !
…
ما هر دو، در آغوش پر از مهر طبیعت
با دیدهِی جان، محو تماشای بهاریم. (همان، ج۱: ۳۳۴)
در شعر “درخت"مشیری با طبیعت، باد و درخت پیوندی همدلانه برقرار کرده. در آثار مشیری طبیعت زنده و پویاست ادراک و احساس و شادی و رنج و اندوه دارد. و همین باعث شده که مشیری با تمام وجود به آن عشق بورزد و با مظاهر آن به گفت و گو بنشیند. زنده شمردن طبیعت از خصایص ادبیات جدید است و مشیری نیز از نمایندگان این دیدگاه است.
… آن روز های خوب،
می گفتم: ای نسیم !
شاید درخت و من، نیز
یک روح در دوتن
یک باده در دو جام
یک جلوه با دو نامیم.
ما هردو با تبسم خورشید زنده ایم
ما عاشقان نور و بهار و پرنده ایم .
وسپس از تهاجم آهن و نهیب دود می گوید که چگونه این همدلی را نابود کرده اند:
… دیری است در تهاجم آهن، نهیب دود
دیگر نسیم
آن پیک مهربان امید و نوید نیست
… هرگز نرفت این همه بیداد با نسیم
هرگز نبود این همه فریاد با درخت
اینک من و درخت
چونان دو سوگوار پریشان تیره بخت
پیجان و تازیانه ی کولاک های سخت .
و شاعر در پایان امید دارد شاید بار دیگر با درخت، آزاد و رها، دستی برآرد.
او چون مسیح، دوخته تن بر صلیب خویش
من، در تب تلاش رهایی
شاید، که بار دیگر، دستی برآوریم
آزاد، با درخت ! (همان: ۹۳۸)
مشیری در رویکرد به طبیعت به جز جنبه توصیفی طبیعت و ایجاد مناظر بکر و زیبا و صحنه آرایی، طبیعت را پناهگاه و مأمن بشریت در آشفته بازار پیشرفت و تمدن می داند. بدین گونه که میِگوید:
بشر دوباره به جنگل پناه خواهد برد !
به کوه خواهد زد!
به غار خواهد رفت !
اما چرا بشر به دامن جنگل پناه میِبرد؟ بشر از تمدن به ظاهر فریبنده که تمام زندگی او را مورد تهدید قرار مییدهد فرار میِکند. از گلوله، قساوت، نامهربانی، از کشتارهای بی دریغ دشمن که برای صلح و آزادی دروغین ،خون مردمان بییگناه را میِریزد. مشیری برای انسان مدرن و متمدن، های های گریه میِکند زیرا میِبیند در این دنیای صنعتی برادر با برادر نمیِتواند زندگی کند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
شعر «کوچ» که بارزترین شعر مشیری در مصداق بازگشت به طبیعت است در زیر آورده میِشود:
بشر دوباره به جنگل پناه خواهد برد
به کوه خواهد زد.
به غار خواهد رفت
تو کودکانت را به سینه میِفشاری گرم
و همسرت را، چون کولیان خانه به دوش
میان آتش و خون می کشانی از دنبال
و پیش پای تو از انفجارهای مهیب
دهان دوزخ وحشت گشود خواهد شد
و شهرها همه در دود و شعله خواهد سوخت
و آشیانِها بر روی خاک خواهد ریخت.
وآرزوها در زیر خاک خواهد مرد !
…

آنها طی مقاله ای تحت عنوان« بطرف تکامل سیستم مفهومی گردشگری» در سال ۲۰۰۹ به تبیین و تکاملی سیستم استنتاجی گردشگری بر اساس نگرش نو و انطباق با شرایط جدید و بی نظمی های جدید پرداخته اند. در این مدل عناصر آنتروپی، بازدارنده، هم ایستایی( همگن)، سناریوهای سیستم و عناصر بی نظمی با جزئیات خود به صورت چتری وحلقه های تودرتو از مرکز ( گردشگری)، سیستم گردشگری را تشکیل داده که عناصر آنها با همدیگر دارای ارتباط متقابل دارند. در این مدل بطور نسبی تمامی عناصر مؤثر و تشکیل دهنده گردشگری اعم از حمل ونقل، اقامتگاهها، خدمات ترابری ومسافرتی، خدمات پذیرایی، خدمات عمومی و مجانی، تفریح، فرهنگ و… را مورد بررسی قرار داده و به درک مفاهیم ذهنی و واقعیت های بیرونی با توجه به ارزش و اهمیت عناصرگردشگری پرداخته است( بریونز، تجیدا و مورالس،۲۰۰۹). مدل ارائه شده زیر بر پایه نظریه سیستمی پرورانده شده است؛ این مدل در طبقه بندی مدل های نظری- سیستم گردشگری کل از گونه پیش بینی کننده می باشد.
شکل۲-۱ دیدگاه بریونز(تجیدا و مورالس،۲۰۰۹)
- دیدگاه کاسپار
کاسپار^[۳۶] گردشگری را همانند سیستمی باز مشتمل بر ساختار داخلی اعم از زیر سیستم های موضوعی و فرعی با سیستم فرادست متشکل محیط های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فن آوری و اکولوژی که دارای ارتباط متقابل با یکدیگر هستند، محسوب می کرد ؛ وی عقیده داشت، نباید ساختار داخلی سیستم جدای از محیط فرا دست در معنا و مفهوم آن بررسی شود؛ همین واقعیت که انسان در کانون رویداد گردشگری قرار دارد، ما را وادار می سازد که از بررسی بخشی و گسسته چشم پوشی کنیم. ما باید خودمان را از اندیشه تک بعدی نگر، رها ساخته و در صدد برآییم حتی الامکان به طور یکپارچه به مسائل بپردازیم(کاسپر،۱۹۷۵/ مؤمنی، ۱۳۸۶). مدل کاسپار بر اساس طبقه بندی بنیادین مدل های گردشگری در زمره مدل های نظری- سیستم کل و از گونه تشریحی می باشد.شکل شماره سیستم گردشگری(مدل کاسپار)
سیستم فرادست
محیط اقتصادی
محیط اجتماعی
سیستم گردشگری
زیر سیستم :
موضوعی
گردشگری
زیر سیستم های
ساختاری
مکان گردشگری
بنگاه تولید گردشگری
سازمانهای گردشگری
محیط اکولوژی
محیط سیاسی
محیط فن آوری
نمودار ۲-۹ . مدل کاسپار (کاسپار ۱۹۷۵).
- دیدگاه هولدن
هولدن^[۳۷] از جمله اندیشمندانی است که گردشگری را به عنوان یک سیستم مورد توجه و بررسی قرار می دهد. او با به نمایش گذاشتن عناصر مختلف سیستم گردشگری، اهمیت داده های سیستم گردشگری در چشم انداز محیطی، منابع انسانی و طبیعی را متذکر و برجسته می نماید. وی معتقد است درون سیستم گردشگری سه بخش زیر سیستم، یعنی زیر سیستم مقصد، گردشگر و حمل و نقل اهمیت داشته که یکدیگر را پوشش داده و به یکدیگر نیز وابسته اند. در زیر سیستم مقصد، جاذبه های طبیعی و فرهنگی برای جذب گردشگری مهم است که منجر به خروجی سیستم می شود. داده های خروجی سیستم وابسته به درآمد و علاقه گردشگران است که تغییرات فرهنگی و محیطی جامعه را بدنبال خواهد داشت(هولدن،۲۰۰۰).

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

مدل ارائه شده از طرف هولدن بر پایه نظریه سیستمی می باشد؛ این مدل در طبقه بندی مدل های نظری- سیستم های کل از گونه پیش بینی کننده و اثرات اکولوژیکی است. شکل شماره سیستم گردشگری، چشم انداز محیطی(دیدگاه هولدن)
شکل ۲-۲ . سیستم گردشگری، چشم انداز محیطی(هولدن ، ۲۰۰۰).
۲-۷ مدل مفهومی
H7
H5
H2
H4
انتخاب مقاصد
مسافرتی
H3
H6
H1
دراین مدل مفهومی سعی شده است تا تمامی عوامل تاثیرگذار بر انتخاب مقاصد مسافرتی مدنظر قرار داده شود، همانطور که در مدل آورده شده متغیرهای مستقل این تحقیق شامل: عوامل اقتصادی، عوامل سیاسی، عوامل فردی، عوامل اجتماعی و فرهنگی، عوامل جغرافیایی و طبیعی، برنامه های آژانس و سایر عوامل می شود که در ادامه به صورت جامع به تشریح این عوامل می پردازیم.
۲-۷-۱ عوامل اقتصادی (Economic factors):
گردشگری قبل از هر چیز یک مسئله اقتصادی است. سامان دهی فضای جغرافیای در امر مبادله آزاد گردشگری شکل می گیرد و تجارت مسافرت بر پایه سرمایه داری و سودآوری انجام می شود. از این رو گردشگری در فرایند عرضه و تقاضا جلوه هایی از توسعه نشان می دهد . گردشگری در اصل صرف کردن اوقات فراغت است که در روندی از اقتصادی شدن امر اجتماعی شکل می گیرد. گردشگری بدون کنش و واکنش میهمان و میزبان نمی تواند وجود داشته باشد و از آنجا که در ازای این کنش و واکنش مبادله پول صورت می گیرد گردشگری را نمی توان صرفاً یک امر فرهنگی محسوب نمود و یا آن را حرکتی غیراقتصادی به حساب آورد(رضازاده و نجفی اسدالهی،۱۳۸۹). گردشگری در زمینه اقتصادی علاوه بر جنبه های مختلف کسب ارز خارجی انتقال بخشی از قدرت خرید اتباع سایر کشورها به کشور جذب کننده گردشگر است. گردشگری منجر به افزایش تحرک در تولید و توزیع، ایجاد مشاغل و خدمات گوناگون و کمک به سرعت گردش پول می شود. ضریب افزایش درآمد در گردشگری سبب افزایش ثروت و ضریب افزایش اشتغال موجب افزایش درآمد گردشگری و ضریب افزایش اشتغال موجب ایجاد مشاغل جدید از طریق گردشگری می شود(همان منبع). صاحبان سرمایه و بانک داری معیارهای اقتصادی برای تحرک گردشگری در نظردارند و معتقدند که کشورهایی با درآمد سرانه کمتر از ۳ هزار دلار نمی توانند تحرک چندانی در امر گردشگری داشته باشند و یا اقدام به سرمایه گذاری های مهم در این زمینه بنمایند(همان منبع).
تقاضای گردشگری با توزیع عادلانه درآمد همبستگی دارد. یعنی اگر درآمدهای یک کشور به طور عادلانه ای بین کل جمعیت آن کشور توزیع شود و در آن زمان می توان با توجه به سهم سرانه از درآمد ملی به شدت یا ضعف تقاضای گردشگری پی برد(همان منبع).
۲-۷-۱-۱ آثار منفی گردشگری در رابطه با اقتصاد
تراکم بیش از حد گردشگران در بعضی مقاصد گردشگری ممکن است به برانگیختن خشم، ناراحتی و حس دشمنی ساکنان محلی نسبت به گردشگران منجر شود. اگر جریان گردشگری به یک منطقه بسیار زیاد باشد، گردشگران از جاذبه ها و اماکن تفریحی، رستوران ها، فروشگاه ها، و وسایل حمل و نقل بیش از اندازه استفاده می کنند و افراد محلی نمی توانند به راحتی از آنها بهره برداری نمایند. به علاوه ممکن است گردشگری موجب گرانی کالا و خدمات در محل گردد. بخشی از مردم که از حضور گردشگران سودی نمی برند و به علت حضور آنها مخارجشان افزایش می یابد با گردشگری و گردشگران مخالفت می کنند(پاپلی یزدی و سقایی،۱۳۹۰).
جدول ۲-۶ اثرات اقتصادی (گوهری،۱۳۹۰: ۲۲).

اضطرابی (۱۵%)

شهرستان تهران

امیدی و همکاران

۶۵۰ نفر

۱۳۸۲

اضطرابی (۵/۸%)
افسردگی (۲/۹%)

شهرستان نطنز

حسینی فرد و همکاران

۸۳۰ نفر

۱۳۸۴

اضطرابی (۴/۸%)
افسردگی (۱/۴%)

شهرستان رفسنجان

خسروی

۴۵۰

۱۳۸۱

اضطرابی (۷۶/۵%)
افسردگی (۷۶/۱۱%)

شهرستان بروجن

محمدی و همکاران

۸۷۶

۱۳۸۴

اضطرابی (۳۳/۸%)
افسردگی (۱۹/۷%)

استان کرمان

صادقی و همکاران

۵۲۸ نفر

۱۳۷۹

اضطرابی (۶/۱۶%)
افسردگی (۲/۱۳%)

جمعیت شهری کرمانشاه

بنابراین با توجه به مطالب ذکر شده می­توان این گونه استدلال کرد که از یک طرف، با توجه به شیوع بالای اختلال­های اضطرابی و افسردگی، هزینه­ های مستقیم و غیرمستقیم بالا، تأثیرات مخرب آن بر کارکرد افراد مبتلا به این اختلال­ها، همبودی بالا این اختلال­ها با هم و سایر اختلال­های روانشناختی، نادیده گرفتن اختلال­های پیش­بالینی^[۷۳] و اختلال­های بالینی نامشخص (NOS) در زمینه اختلال­های اضطرابی و افسردگی، و از طرف دیگر با توجه به محدود بودن پروتکل­های درمانی فراتشخیصی که اولاً بتواند همبودی همزمان این اختلال­ها را پوشش دهد و دوماً فرایند اصلی شناختی رفتاری اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند (افکار تکرارشونده منفی) را مورد هدف قرار دهد و سوماً از کارآمدی و اثربخشی قابل قبولی برخوردار باشد، در گام نخست، طراحی و تدوین پروتکل درمانی فراتشخیصی مبتنی بر «افکار تکرارشونده منفی» از اهمیت بسزایی برخوردار است. این پروتکل درمانی با توجه به درمان فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) نیازمند طراحی جدید و یکپارچه است. بر این اساس، در گام اول و قبل از یک وارسی تجربی- بالینی، مستلزم طراحی پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر «افکار تکرارشونده منفی» است. اما چنین امری کامل نخواهد بود، مگر این که اثربخشی آن در قالب کارآزمایی­های بالینی تصادفی و در مقایسه با یک درمان فراتشخیصی قابل قبول مورد ارزیابی قرا گیرد. بنابراین پژوهش حاضر در راستای این ضرورت، می ­تواند از اهمیت عملی و کاربردی بسزایی برخوردار باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

پژوهش حاضر از لحاظ نظری، بالینی و کاربردی، می ­تواند حایز اهمیت ­باشد که در زیر به برخی از این دلایل اشاره شده است:
نیاز به طراحی پروتکل­های فراتشخیصی کامل­تری مبنی بر جنبه­ های نظری- پژوهشی، با توجه به کاستی­های موجود، پژوهش حاضر را از اهمیت نظری بالایی برخوردار می­ کند (اهمیت نظری).
نیازمندی به طراحی پروتکل مرتبط با اختلال­های همایند اضطرابی و افسردگی که فراسوی درمان­های موجود بتواند گام­های نوینی بردارند، این پژوهش را از لحاظ بالینی مورد اهمیت قرار می­دهد (اهمیت بالینی)

دیوان عراق هم که تنظیم کننده دخل و خرج مملکت و قوه­ی محرکه­ حکومت به شمار می آمد در دست موالی بود. چنانکه حتی در زمان خلافت عبدالملک مروان هم حجاج که از غلبه موالی و تسلط زبان فارسی بر دیوان، راضی نبود اقدام به نقل دیوان از فارسی به عربی کرد کسی که این کار را برای حجاج انجام داد صالح بن عبدالرحمن ایرانی سجستانی از موالی بنی تمیم بود، اهل سیستان^[۲۷۸].

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ابن اسحاق وقتی از فتح مصر و جمع آوری اسیران سخن به میان می­آورد از یک مصری، به نام زیاد بن جزء زبیدی نقل می کند که می­گفته است: از جمله کسانی که نزد ما آوردند ابو مریم عبدالله بن عبدالرحمن بود، قاسم بن قزمان- که ابن اسحاق از وی روایت می کند- می­گوید: من هنگامی که او را دیدم بزرگ و سرور بنی زبید بود گفت: او را متوقف کردیم، اسلام و مسیحیت را بر او عرضه داشتیم. وی اسلام را برگزید، پس او را در جمعِ خودمان آوردیم و او امروز چنانکه می­بینی عریف( بزرگ و سرور) ماست^[۲۷۹].
ابوبکر و عمر امر کرده بودند که هر فردی اسلام بیاورد و همراه قبایل عرب بجنگد عطای برابر با عرب و نیز در فیء حقی خواهد داشت^[۲۸۰]. گه گاه موالی را در بخش­هایی از ولایات شرقی به حکومت می­گماشتند دویست سالی بعد از قتل یزدگرد، درگاه و سپاه خلیفه در دست سرکردگان ترک، و دیوان وی در دست کاتبان ایرانی و اولاد موالی فرس بود^[۲۸۱]. آنها به عنوان خزانه داران یعنی مسؤلان اموال و مخارج نیز عمل می­کردند^[۲۸۲].
زیاد بن ابیه حاکم معاویه در عراق و استان­های شرقی، خود دارای دیوان­هایی بود و چند تن از موالی برایش نویسندگی می­کردند یکی زادانفروخ بود و دیگری عبدالله بن ابی بکره و جبیر بن حیه می باشد^[۲۸۳]. برای سلیمان بن عبدالملک هم عبدالعزیز بن حارث بن حکم بن ابی العاص و سلیمان بن نعیم حمیری و ابن بطریق نصرانی کتابت می کردند^[۲۸۴]. در دوران خلافت بنی امیه بسیاری از منشیان و کاتبان آنها را موالی تشکیل می­دادند از جمله در زمان معاویه علاوه بر سرجون بن منصور که مسؤلیت دیوان خراج را بر عهده داشت ابن اوثان نصرانی هم کار خراج حمص را برعهده داشت^[۲۸۵]. همچنین عبدالرحمن بن دراج و عبیدالله بن اوس الغسانی کار کتابت نامه­ ها را برعهده داشتند و گفته­اند سلیمان بن سعید مولای امام حسین(ع) نیز برای معاویه کتابت می کرد^[۲۸۶]. در روزگار یزید بن عبدالملک اسامه بن زید سلیحی و زید بن عبدالله کتابت می­کردند^[۲۸۷]. در زمان هشام بن عبدالملک نیز عده­ای از موالی کار کتابت دیوان­های او را برعهده داشتند.حسّان نبطی برادرزاده مسروق بن الاجدع کار کتابت سعید بن عمرو الجراشی والی خراسان از سوی هشام را بر عهده داشت. وی تا زمانی که سعید در خراسان بر سر کار بود، همچنان برایش نویسندگی می­کرد، ولی بعد از برکناری سعید او به عراق برگشت^[۲۸۸]. از دیگر نویسندگان در دوران هشام، محمد بن المنتشر بود. درکار خراج یوسف بن عمر ثقفی حاکم عراق بعد از خالد قسری در زمان هشام، قحذم بن ابی سلیم بن ذکوان مولای ابی بکره نویسندگی می­کرد. دیوان رسائل یوسف بن عمر را زیاد بن عبدالرحمن مولای ثقیف و رشیدین مولای خود یوسف می نوشتند^[۲۸۹]. کار کتابت و منشی­گری نصر بن سیار حاکم خراسان از سوی هشام را بختری بن مجاهد مولای بنی­شیبان بر عهده داشت.^[۲۹۰] کارهای دیوان رسائل ولید بن یزید بن عبدالملک( یزید سوم) دیوان خراج و مهر کوچک^[۲۹۱] او در دست نصر بن عمر بود و مهر بزرگ او در دست مولایش قطن بود^[۲۹۲]. در دوره­ خلافت آخرین خلیفه اموی( مروان حمار) عبدالله بن مقفع که مولای خاندان آل اهشم محسوب می شد چون در آنجا پرورش یافته بود، یک زمان منشی یزید بن عمر بن هبیره والی عراق از سوی مروان بن محمد بود و بعد از آن، منشی برادر یزید، داود بن عمر بن هبیره شد^[۲۹۳].
۲-۲- ۳-حجابت و حراست( شرطه)
موالی به طور عام و موالی عتاقه به طور خاص، حاجبانِ موالی خود بودند که به مردم اجازه­ی ورود بر آنان را می­دادند و حراست و حفاظت آنان را برعهده داشتند؛ یرفأ مولای عمر بن خطاب حاجب او بود.^[۲۹۴] حاجبانِ خلفای بنی امیه از میان موالی آنان انتخاب می­شدند^[۲۹۵]. غالبا حاجب، بهترین موالی شخص به شمار می آمد^[۲۹۶]. ابومخنف می­گوید به هنگام قیام حجر بن عدی در کوفه، شرطه­ی کوفه از « حمراء» که اساوره­ی کوفه بودند، تشکیل می­شد^[۲۹۷]. نام یکی از موالی عبدشمس که در بصره و به سال ۶۶ هجری یکی از افراد شرطه بود، در روایات تاریخی آمده است^[۲۹۸]. می­توان گفت که حفاظت از دولتمردان و حفظ امنیت شهرها، غالباً وظیفه­ی موالی بود. آنان از بیت المال حقوق می­گرفتند به نحوی که می­توان گفت وضع اقتصادی خوبی داشته اند.
۲-۲- ۴-مالکیتِ اراضی و کارِ مِلک داری به وکالت از اربابان
موالی، مالک زمین نیز بوده ­اند؛ آنان یا از طریق خریدن و یا از طریق اِقطاعی که از سوی خلفا و کارگزاران انجام می­شد، صاحب زمین می­شدند. « موالی عتاقه» در اصل، زمینی نداشتند؛ اما « موالی اسلام»، مانند دهگانان و کشاورزان، گمان می­رود که خود از همان ابتدا دارای زمین­های بسیار بوده ­اند. آورده­اند که ابن سیرین مولای انس بن مالک که مولای عتاقه بود، تاجر بود و تاکستانی در منطقه­ جرجرایا در عراق خرید^[۲۹۹].
روایات می­گویند: برخی از موالی، مالکِ دهکده و مزرعه بوده ­اند. یکی از موالی عباد بن زیاد، در بیرون دمشق، دهکده­ای داشت که در سال ۱۲۶ هجری در آن می­زیست.^[۳۰۰]
موالی همچنین وکلای موالی خود بودند. می­گویند یکی از موالی بنی مظعون، در دوران عمر، در حَرَّه، وکیلشان در املاک زراعی آنها بود^[۳۰۱]. موالی معاویه بن ابی سفیان وکلای او در املاک زراعی­اش در حجاز بودند.^[۳۰۲] برخی از روایات دلالت دارند وضع اقتصادی این گروه خوب بوده است.^[۳۰۳] این چنین بود که از همان آغاز، موالی مالکیت بر اراضی را منبعِ اقتصادی ثابت، می­دانستند.
موالی، همچنین« وراق» و کارشان نسخه نویسی کتاب­ها و به­ ویژه قرآن بود و با این کار تجارت می­کردند؛^[۳۰۴] اینان در مکتب­ها به کار تعلیم نیز مشغول بودند.
بنی امیه از موالی در تربیت و مراقبتِ اطفالِ خود استفاده می­کردند و موالی در قبال این کارها مزدهایی کلان می­گرفتند^[۳۰۵] دسته ­ای از موالی نیز سرودن شعر و مدح امرا و خلفا، آواز، موسیقی و آموزش آن را ممر درآمد قرار داده بودند.^[۳۰۶] گروهی از آنان نیز عهده­دار« چاپارخانه^[۳۰۷]» و گروهی« ناظر بر بازار و نرخ» و گروهی« مسؤلِ بیت المال» بودند^[۳۰۸]
۲-۲-۵-موالی در دیوان لشکر
روایاتِ گوناگون به این نکته اشاره دارند که موالی با قبایل عرب در حوادث مختلف، فتوحات، غزوات و درگیری میان دولت و قبایل یا احزاب شرکت داشته اند؛ به عبارت دیگر با عرب، هم در سپاه و هم در جنگ همراه بوده ­اند؛ مثلاً گفته­اند که دو تن از موالی زبیر بن عوام در جنگ یرموک حضور داشته اند.^[۳۰۹]
موالی در جنگ­های مسلمانان، به­ ویژه فتح مدائن، جلولا و خوزستان نقش مهمی داشتند. شاید دلیل توجه مسلمانان به این گروه­ ها آن بوده که آنها در تیراندازی بر پشت اسب بسیار ماهر بودند و حتی نوشته­اند وقتی فرمانده مسلمانان« سواری ایشان دید تعجب نمود.»^[۳۱۰] اساوره دیلم نیز که در جنگ قادسیه از سپاه ساسانی کناره گرفته بودند، بعد از جنگ به مسلمانان تسلیم شدند و در فتح مدائن و جلولا به سپاه سعد بن ابی وقاص کمک کردند، بعد از جنگ آنها در کوفه ساکن شدند.^[۳۱۱]
موالی در فتوحات اولیه نه تنها در مقام سپاهی خدمت کردند بلکه در مرکز فرماندهی نیز نقش مشورتی داشتند، چنانکه خلیفه دوم برای ادامه فتوحات همیشه نظر هرمزان را جویا می­­شد. وقتی فتح نواحی غربی ایران انجام شد و مسلمانان خواستند به نواحی مرکزی و شمالی حمله کنند، مردد بودند که از کدام قسمت شروع کنند. هرمزان نظر داد که از اصفهان، چون« اصفهان سر است و آذربایجان دو بال، چون سر را ببری، لاجرم دو بال نیز فرو افتد^[۳۱۲].» اتفاقاً نظر او درست بود چون یزدگرد بعد از شکست نهاوند نیروهای زیادی را در نواحی مرکزی از جمله اصفهان آماده مقابله با مسلمانان کرده بود. اگر مسلمانان نخست به سمت آذربایجان می­رفتند، بازماندگان سپاه ساسانی شاید می­توانستند رابطه­ آنها را با عقبه­ ایشان قطع کنند. نیز تعدادی از ابناء ایرانی به نام فارسیین در سپاه عمروعاص در تصرف مصر حضور داشتند. برخی این ایرانیان را اسرای جنگ­های عراق می­دانند.^[۳۱۳] از نتایج حاصل از قیام مختار، اثبات ارزش نظامی موالی بود در سپاه مختار ۲۰ هزار نفر از موالی حضور فعال داشتند.^[۳۱۴]
بنابراین از آن زمان به بعد حکام عراق سعی کردند در سرکوب شورش­های داخلی و نیز ادامه­ فتوحات در نواحی مرزی از نیروی موالی استفاده کنند. از نظر خود موالی، خدمات نظامی یک فرصت خوبی بود، تا آنها بتوانند توانایی­های خود را به رخ اعراب بکشانند. در جنگ با ترکان( به قول ولهووزن دشمنان سنتی و قدیمی ایرانیان در شرق) نقش اصلی را ایرانیان و موالی داشتند.
حجاج بن یوسف والی عراق به طور گسترده­ای از نیروی موالی استفاده کرد او هم در جنگ با خوارج و سرکوب شورش­های داخلی و هم در مرزها برای فتح سرزمین­های جدیداز نیروی موالی استفاده می­کرد. طهمان مولای آل عقبه بن ابی معیط و ابو ضریر مولای بنی ثعلبه بن یربوع که هر دو تمیمی­اند و اعین مولای بشر بن مروان در نبردِ حجاج علیه خوارج، شرکت داشته اند^[۳۱۵].
حجاج برای تصرف مناطق کوهستانی دیلم در کرانه دریای خزر نقشه­ای تهیه کرده و آن را به گروهی از دیلمیان نشان داد تا نظر آنها را جویا شود، آنها به او گفتند:« درست نقشه­ای است که از شهرهای ما کشیده­اند، همین است جز اینکه نقشه کشان، چهره­ی سوارانی که از این گردنه­ها نگهبانی کنند نکشیده­اند^[۳۱۶].»؛ ثابت مولای خزاعه نیز در فتوحات خراسان به سال ۷۷ هجری شرکت داشت. مهلب در سال ۸۲ هجری، عطیه مولای عتیک را همراه با دو تن دیگر از موالی نزد پسرش یزید به مرو فرستاد و آنان به جنگجویان ملحق شدند. یکی از موالی حجاج بن یوسف در فتح بخارا و در سپاه قتیبه بن مسلم باهلی شرکت داشت. حیان نبطی مولای مصقله بن هبیره­ی شیبانی که تبارش از اسیران دیلم بود، همراه سپاه قتیبه بن مسلم در خراسان حضور داشت. سلیم ناصح مولای عبیدالله بن ابی بکره در شمار سپاهیان قتیبه بود.^[۳۱۷]
موالی به جنگجویانِ تابعِ خلافت، در بلاد شام، یا جنگجویانِ در شهرها می­پیوستند و همان وظیفه ­ای را عهده­دار بودن که یک عرب در جنگ­ها، خواه در فتوحات و خواه در سرکوبی شورش­های داخلی، بر عهده داشت.
در سپاه ابن اشعث معروف به سپاه طاووس، هفت هزار نفر از موالی حضور داشتند.^[۳۱۸] باذام مولای ابن اشعث در کشتن قَطَری بن فُجاءه به همراه فرماندهان عرب حضور داشته است.^[۳۱۹] تعداد نیروهای موالی در ارتش خراسان را تا ۲۰ هزار تن هم نوشته­اند که از این تعداد ۷ هزار تن به فرماندهی حیان نبطی در سپاه قتیبه بن مسلم، مأمور جنگ در نواحی سمرقند و بخارا بودند^[۳۲۰].
موالی در ارتش خراسان از سربازانی ساده، بوده به مقامات فرماندهی و طراحی عملیات نظامی رسیدند چنانکه عبدالله بن ابی عبدالله برای مقابله با دشمنان به امیر بخارا که بیمناک شده بود، سفارش­های مهمی در جهت حفر خندق و حمل آب برای سپاه داد که این اقدامات در پیروزی مسلمانان بسیار مؤثر بود.^[۳۲۱]یزید بن مهلب در سال ۹۸ه- ۷۱۷م در زمان سلیمان بن عبدالملک با صد هزار سپاهی که در آن گروه کثیری از موالی حضور داشتند عازم فتح جرجان و طبرستان شد، در آنجا گرفتار آمد ولی حیان نبطی توانست با حیله او را از چنگ اسپهبد نجات دهد.^[۳۲۲]
همچنین گفته­اند که، گروه­هایی از موالی در فتوحاتِ شمال آفریقا شرکت داشته اند. نام سپاهی از موالی به سال ۶۸ هجری به فرماندهی ریان، در مصر ذکر شده که به یمن اعزام شدند تا آنجا را تحت امر عبدالملک بن مروان درآوردند.
بشر بن صفوان کلبی، عامل یزید بن عبدالملک بر شمال آفریقا، در سال ۱۰۶ هجری، موالی را واداشت تا به دو جزیره­ی کورسیکا و سَردینیا حمله کنند.^[۳۲۳] در واپسین سال­های عمر دولت اموی قدرت موالی در خراسان بسیار زیاد شده بود به طوری که بعدها هسته­ی اصلی نیروهای ابومسلم خراسانی را موالی، تشکیل دادند. نقش موالی در ارتش خلفا بعد از سقوط امویان حتی بیشتر هم شد، تقریباً اکثریت نیروهای نظامی عباسیان و فرماندهان آنها از موالی بوده ­اند، چنانکه در فتح عموریه در زمان معتصم، تعداد موالی سپاه او را تا ۹۰ هزار نفر ذکر کرده ­اند^[۳۲۴].
روایاتی وجود دارد که مستقیماً از این موضوع بحث می­ کنند که موالی «عطا» می­گرفتند و نامشان در «دیوان لشکر» ثبت می­شده است. همه روایات تأکید می­ کنند که عمر بن خطاب، وقتی به سال ۲۰ هجری دیوان لشکر را بنا نهاد، نام آنان را در دیوان قبایل خودشان ثبت کرد و همه طبقات را در « عطا» یکسان قرار داد بی­آنکه میان عرب و موالی فرق بگذارند^[۳۲۵].
روایات می­گویند: ابوبکر و عمر امر کرده بودند که هر کس اسلام بیاورد و همراه قبایل عرب بجنگد عطای برابر با عرب و نیز در فیء حقی خواهد داشت^[۳۲۶]. در دوران بنی امیه نیز موالی، عطا می­گرفته­اند و نامشان در دیوان لشکر ثبت می­شده است. معاویهبن ابی سفیان، یکی از موالی یمانیه را در مصر به گرفتن عطا مفتخر کرد و او بزرگِ موالی مذحج در دیوان بود، البته در نوع ولاءِ وی که «ولاء عتاقه» بوده یا «ولاء اسلام» اختلاف شده است^[۳۲۷]. مورخان معاصر که معتقدند موالی در ارتش بنی امیه شرکت نداشته اند و اجازه­ی ثبت نام آنان در دیوان لشکر داده نمی­شده و یا عرب به آنان عطایی نمی­داده است، به این دلایل توجه کرده ­اند:
الف) موضع گیری قبایل کوفه نسبت به مختار بن ابی عُبیده ثقفی، آن هنگام که عَبید و موالی در قیام وی شرکت کردند و او آنان را در عطا شریک کرد و عرب به او گفت: به موالی ما روی آوردی با آنکه ایشان فیئی هستند که خداوند نصیب ما و سرزمین ما کرده است. ما آنان را به امید اجر و ثواب آزاد کردیم. به این راضی نشدی تا جایی که آنان را در فیء شریک ما قرار دادی^[۳۲۸].
ابومخنف می گوید که ابن مطیع، عامل ابن زبیر، به کوفیان گفت:
ای مردم، شگفت­ترین چیز این است که در برابر گروهی اندک، بددین، گمراه و گمراه کننده، ناتوانید. بر آنان بشورید، حریم خویش را از آنان پاس بدارید، از شهر خویش دفاع و ایشان را از فیء خودتان منع کنید، اگر چنین نکنید به خدا سوگند کسی که حقی در فیء ندارد با شما شریک خواهد شد. به خدا سوگند خبر یافته ام که پانصد مرد از آزادشده­های شما در میان آنها هستند که کسی از خود آنان امیرشان شده است. اگر اینان زیاد شوند عزت و قدرت و دین شما از میان خواهد رفت^[۳۲۹].
باید اشاره کنیم که تعمیم شرایط کوفه به دیگر شهرها و همچنین تقلید کردن از آن به عنوان الگویی برای دیگر جاها کاری دشوار است، وضع اقتصادی کوفه، از پایان دوره­ خلفا راشدین و پس از هجرتِ گسترده به سوی آن شهر و توقف و فتوحات در آن ناحیه، نامناسب بوده است. از این رو دیوان و عطا منحصر به عرب شد یا عرب خود طالب ابقای دائمی چنین وضعی بود؛ بنابراین امکان ورود موالی به دیوان، در دوران سفیانی­ها وجود نداشته. بدین گونه کوفیان کار مختار را که می خواست موالی را در عطا سهیم کند، تقبیح کردند. این نکته همچنین موضع گیری معترضانه­ی قبایل تندروِ شهر کوفه را نسبت به عمر، از زمان بنای آن شهر، آنگاه که وی خواست عطای آنان را با نومهاجران برابر قرار دهد، تفسیر می­ کند^[۳۳۰].
ب) دلیل دیگری که مورخان بدان استناد می­ کنند روایت مدائنی از علی بن مجاهد است. این روایت می گوید که جراح بن عبدالله حکمی فرمانده­ سپاه اسلام در خراسان، گروهی را نزد عمر بن عبدالعزیز فرستاد، یکی از مردانِ گروه که از موالی بود به عمر بن عبدالعزیز گفت:
ای امیرالمؤمنین، بیست هزار موالی، بدون عطاء و خرجِ زندگی می­جنگند^[۳۳۱].
روایات تاکید می­ کنند که عمر بن عبدالعزیز نسبت به برابری عرب و موالی^[۳۳۲] در عطا اقدام کرد؛ اما او نبود که برای نخستین بار به موالی عطا داده است. بگذریم از اینکه علی بن مجاهد متوفای ۱۸۲ هجری است و او همان کسی است که کتابی در مغازی نوشته و به تحریفس و جعل روایاتی که واقعیت تاریخی ندارند شناخته شده است^[۳۳۳].
می­توان چنین نتیجه گرفت که، موالی عتاقه و موالی اسلام، عهده­دار کارهای تجاری، کارهای یدی، بازارداری، صرافی و بیشتر کارهای اداری در دیوانها بوده اند، همانگونه که به نحو چشمگیر در شرطه، حَرَس و سپاه حضور داشته اند. اینان همچنین کاتبانِ موالی خود و مالکانِ زمین­های زراعی بوده اند.
این نشان می­دهد که وضع اقتصادی آنان خوب، بلکه بهتر از وضع عرب بوده است. موالی که اکنون در جامعه اموی یک قشر عظیم را تشکیل می دادند زمام اکثر مشاغل، از کارهای یدی گرفته تا کارهای دیوانی و حکومتی را در دست گرفته بودند. چنان که اکثر بناها، معماران، آهنگران، کاتبان، عاملین حکومت شهر و قضاوت و حاجبان را موالی تشکیل می­دادند. موالی نبض اقتصاد جامعه را در دست داشتند.
اکثر موالی در دوره امویان را زمینداران و روستائیان تشکیل می­دادند و اینها از لحاظ اوضاع اقتصادی، بدترین شرایط را در میان سایر موالی داشتند؛ همین­ها بودند که به خاطر بار خراج ارضی که به شیوه­ای ستمگرانه از آنها گرفته می­شد از روستاها به شهر مهاجرت کرده و در شهرها هم برای تمام آنها فرصت کار نبود و به صورت جمعیتی بیکار و فقیر و درمانده در می­آمدند. و این جمعیت بیکار خود باعث معضلات متعددی برای دولت اموی شد. علاوه بر مالیات ارضی، در دوره امویان مالیات­های دیگری از موالی، نظیر هدیه نوروز و مهرگان که مربوط به ایران قبل از اسلام بود و با سقوط ساسانیان منسوخ شده بود مجددا مطالبه شد، همچنین مالیات­های غیرشرعی دیگری که موسوم به جزیه بود و از اهل کتاب باید گرفته می­شد، در دوره­ امویان و به خصوص زمان حجاج بن یوسف از نومسلمان اخذ می­شد. این عوامل به نوبه خود زمینه نارضایتی موالی و شرکت در شورش­هایی می شد که مرتباً بر علیه دولت اموی در حال شکل گیری بود.
۲-۳- جایگاه سیاسی موالی
مقدمه
بخشی از موضوع موالی به نقش آنها در حرکت­ها وجنبش­های سیاسی- مذهبی در طول دوران حکومت بنی امیه برمی­گردد. بیش­تر حرکت­های عصر اموی در عراق ریشه می­گیرند و به نواحی شرقی ایران کشیده می­شوند در حالی که در عصر عباسی بیشتر از شرق به­ ویژه خراسان نشات می­گیرند و رنگ و بوی ایرانی آنها بیشتر است.
حرکت­های موالی در عصر بنی امیه در دو کانون اصلی موالی، یعنی عراق و خراسان شکل گرفت. در هر دو منطقه حضور قبایل عرب به­ ویژه اعراب جنوبی محسوس می­باشد. ضدیت دیرین آنها با اعراب شمالی از جمله بنی امیه واضح و روشن است. آنچه موالی را درگیر این قیام­ها نمود، یک نیاز روشن و واقعی بود.
موالی در دوران بنی­امیه به دو دلیل از وضعیت خود ناراحت بودند؛ یک دلیل آن، موقعیت اجتماعی و وضعیت حقوقی آنها بود که، ایشان را به عنوان شهروند درجه دوم به حساب می­آوردند و آنها را با چشم بردگان می­دیدند، دلیل دوم عامل اقتصادی بود که موالی مالیات سرانه زیادی به حاکمان می­دادند و در مواردی از نومسلمانان جزیه می­گرفتند، در حالی که طبق قوانین اسلامی، جزیه را نباید از فرد مسلمان گرفت. فشارهای اجتماعی و اقتصادی، تحقیرها و محرومیت­های حکومت و عمال آن­ها از یک سو و شعارهای آرمانی که در تفکر شیعه و خوارج در حمایت از محرومان و عدالت اجتماعی از سوی دیگر مطرح می شد، در جلب و مشارکت موالی نقش زیادی داشت. آن چه در خصوصیات مشترک این حرکت­ها دیده می­ شود دعوت به کتاب خدا، سنت رسول الله، جهاد با ظالمین، دفاع از مستضعفین ومحرومان و تقسیم عادلانه بیت المال مسلمین است. این شعارها تقریبا همه­ آن چیز­هایی بود که موالی می­خواستند و از آن محروم بودند. در تقسیم ­بندی این جنبش­ها، آنها را به سه دسته کلی تقسیم می­کنیم و در هر دسته، آن حرکت­هایی که اهمیت بیشتری داشته اند، مورد بررسی قرار می دهیم:
۱-جنبش­های شیعی( قیام مختار، زیدبن علی، یحیی بن زید و حرکت عبدالله بن معاویه). ۲-حرکت خوارج. ۳-حرکت­های دیگر: آن شورش­ها و جنبش­هایی که غیر شیعه وخارجی بوده ­اند و حتی ممکن است عناصری از آن دو را هم داشته باشد چون هدف آن­ها مبارزه با ظلم و دفاع از حق و عدالت بود. البته به غیر از این دو گرایش جنبش­های دیگری هم بودند که به هیچ کدام از این دو وابسته نبود مثل قیام شیرزنگی در بصره که موالی در آن حضور داشتند و قیام به­آفرید در خراسان که عقاید دینی ایران قبل از اسلام را با افکاری که خود ساخته بود آمیخته کرده بود.
می­توان گفت در این دوره هر گروهی که هدف خود را برپای داشتن عدل و دفاع از حق مستضعفان و محرومان اعلام می­کرد موالی به گرد آنها جمع می­شدند و از هر فرصت مناسبی استفاده می­کردند تا از تنگنای موجود که رژیم اموی برای آنها بوجود آورده بود رهایی یابند. در بیشتر جنبش­ها رهبران آنها عرب بودند و موالی پیروآنها بودند. هر چند که حرکت­های خوارج در اواسط دوره اموی را ایرانیان رهبری می­کردند. در حجاز و یمن و شام موالی نیز حضور داشتند ولی جمعیت آنها به اندازه موالی ساکن بصره و کوفه نبودند. اما منطقه جغرافیایی بیشتر این جنبش­ها در عراق و به­ ویژه دو شهر کوفه و بصره بود و بعد دامنه آنها به ایران کشیده شد. از علل عمده مرکزیت کوفه و بصره در به وجود آمدن جنبش­های ضد اموی این بود که حضرت علی(علیه السلام) مرکز خلافت را کوفه قرار داد و چون این شهر به ایران نزدیکتر از دیگر شهر­های عراق بود، ایرانیان به راحتی به آن رفت وآمد می­کردند و در این شهر، با خاندان نبوت(علیهم­السلام) تعامل نزدیک داشتند و تحت تاثیر عقاید آنها قرار گرفتند. بصره نیز چون موالی زیادی در آن ساکن بودند و به کوفه نزدیک بود، تحت تاثیر این شهر قرار داشت.
خوارج اولیه چون ساکن جنوب عراق بودند باعث شد که بر مناطقی مانند بصره تاثیر فعال داشته باشند که افراد حاضر در جنبش­ها اگر شکست می­خوردند یا احتمال شکست خود را می­دادند، به راحتی می­توانستند به ایران بیایند که مطمئن بودند از تعقیب امویان به دور هستند. اما در شام چون مرکز خلافت امویان در دمشق و دولت آنجا مقتدر بود و همچنین تبلیغات آنها بر ضد شیعه و خوارج شدید بود، موالی تحت تاثیر این تبلیغات­ها قرار گرفته بودند و در لشگر شام حضور فعال داشتند و به جناح­های سیاسی مخالف دولت اموی توجه نشان نمی دادند.
منطقه دیگری که موالی در آن زندگی می­کردند حجاز بود. موالی ساکن حجاز از کشور­های مختلف مثل ایران، روم، مصر و … بودند. علت اینکه موالی شهر­های مکه و مدینه در جنبش­های این دوره حضور نداشتند این بود که این شهر پناهگاه همه کسانی بود که می­خواستند از آشوب­های سیاسی به دور باشند تا از سرمایه­هایی که ازغنیمت جنگ­ها اندوخته بودند در آسایش و رفاه به سر برند. بسیاری از آنها در داخل مدینه قصر­های رفیع ساخته بودند. مکه به خاطر حجاجی که به شهر می­آمدند و مبلغ زیادی را در این شهر مصرف می­کردند ساکنان آنها در رفاه بسر می برند. این دو شهر احترام و تقدس خود را از دست دادند و به صورت مراکز خوشی و سرگرمی دنیوی و جایگاه موسیقی و آواز درآمدند.^[۳۳۴] برخلاف موالی ساکن حجاز، موالی ساکن عراق از خود عرب­ها بیشتر به مسائل دینی علاقه نشان می­دادند، دلبستگیشان به عقیده جدید مذهبی چون شیعه و خارجی به مرحله تعصب رسید و حتی گاهی نامسلمانان را آزار می­دادند^[۳۳۵]. عامل دیگر این جنبش­ها به ساختار قبیله­ای اعراب برمی­گردد.
اعراب چه قبل از اسلام و چه بعد از اسلام هیچ­ گاه نتوانستند بین خود یک نوع اتحاد محکم برقرار کنند.
در زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) بین قبایل موقتاً اتحاد و انسجام برقرار شد. در دوران فتوحات به دلیل شرکت قبایل نیز موقتاً نوعی انسجام میان آنها بوجود آمد که جهان اسلام را در مقابل جهان غیر مسلمان قرار داد. اما وقتی عثمان به خلافت رسید چون خود از بنی امیه بود باعث شد که به آنها مناصب مهم واگذار کند و با این کار کشمکش­های قبیله­ای دوباره بروز کردند و این مساله تا پایان دوره امویان ادامه داشت و بنیان حکومت آنها را ضعیف کرد و از عواملی بود که باعث سقوط آنها شد.
جنگ قدرت میان قبایل عرب قبل از اسلام و بعد از آن وجود داشته است، به طوری که هیچ قبیله­ای نمی­خواست ریاست قبیله دیگر را ببیند و هر کدام خواهان آن بود که خودش به مناصب مهم مملکتی برسد و یا حتی خلیفه مسلمین از میان آنها انتخاب شود. این جریان باعث شد که حکومت اموی در دوران فرمانروایی همیشه با این بحران مواجه شود. خیلی از مورخین عقیده دارند که علت بوجود آمدن خوارج در واقع قبایلی بودند که چون نتوانستند سهمی از قدرت را به دست گیرند، نظریه برابری خواهانه­ی قبیله­ خودشان را براساس دیدگاه های اسلامی از نو بنیان نهادند^[۳۳۶].
خلفای اموی نه تنها براساس تبعیض میان عرب و عجم بود بلکه میان خود قبایل عرب نیز تبعیض قائل می­شد و هر خلیفه­ای که به قدرت می­رسید سعی می­کرد قبایل خود را روی کار بیاورد. قبایل مورد حمایت آنها، ساکن شام بودند و به اعراب ساکن عراق روی خوش نشان نمی­دادند و این باعث نارضایتی آنها می­شد.
شاید اگر حکومت بنی امیه به حقوق همه قبایل عرب به­ طور یکسان برخورد می­کرد، عمر طولانی­تری می­یافت. این جنبش­ها که از آغاز در مناطق عرب نشین رشد یافتند بعد از اینکه به ایران راه یافتند و ایرانی­ها از آن حمایت کردند کم کم رنگ اندیشه­ های ایرانی و حتی افکار افراطی و غالی به خود گرفتند و معجونی از اندیشه­ های اسلامی و ایرانی در آنها راه یافت.

۵-۸- پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱- پیشنهاد می گردد مدل تحقیق در مجموعه ای از شرکتهای صنعتی نیز اجرا شده و پایایی نتایج تحقیق مورد بررسی دقیق تر قرار گیرد.
۲- با توجه به ماهیت مفاهیم رضایت شغلی و اعتماد و تبادلات رهبر- پیرو پیشنهاد می گردد نقش متغیرهای مداخله گر همچون جنسیت و سن و تحصیلات نیز بررسی شود و اثرات آنها بر رابطه بین متغیرها مورد توجه قرار گیرد.
۳- پیشنهاد می شود برای آزمون فرضیات در تحقیقات مشابه از روش معادلات ساختاری که تکنیکی بسیار قوی برای آزمون روابط و تاثیرات همزمان چند متغیر مستقل و وابسته می باشد استفاده شود.
منابع و مآخذ
منابع فارسی
- ابطحی، سید حسین(۱۳۸۳)، مدیریت منابع انسانی، موسسه تحقیقات و آموزش مدیریت، چاپ سوم.
- اسپکتور، پل(۱۳۸۷). روانشناسی صنعتی و سازمانی(ترجمه شهناز محمدی)، چاپ اول، تهران: ارسباران.
- آقایی فیشانی، تیمور(۱۳۸۶). خلاقیت و نوآوری در انسان ها و سازمان ها، نشر ترمه، تهران.
- پرهیزکار، کمال(۱۳۷۵). روابط انسانی در مدیریت، تهران: بینا.
- پورکلهر تقی پور، احسان، رکنی پور، غلامرضا(۱۳۹۱). رضایت شغلی کارکنان نداجا و نقش آن در توسعه سواحل مکران، اولین همآیش ملی توسعه سواحل مکُران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران، ۲۸ لغایت۳۰ بهمن ۱۳۹۱٫
- جعفری، محمد(۱۳۸۱). بررسی تأثیر فرهنگ سازمانی بر رضایت شغلی کارکنان دانشگاه پلیس، پایان نامه کارشناس ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
- جواهری کامل، مهدی(۱۳۸۸). تاثیر عدالت سازمانی، رابطه رهبر عضو، اعتماد و توانمندسازی روان شناختی بر رفتارهای شهروندی -سازمانی، سال ششم، شماره ۲۴٫
- چاوشی، سید محمد حسین(۱۳۸۶). بررسی و مطالعه رابطه هوش عاطفی مدیران و میزان اعتماد زیردستان به آنان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، پردیس قم.
- حسن زاده، حسن(۱۳۸۳). شناسایی عوامل مؤثر بر اعتماد سازی بین کارکنان و مدیران و بررسی وضعیت موجود سازمان های اجرایی کشور، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، پردیس قم.
- حسینی، فرشید، رایج، حمزه، استیری، مهرداد، شریفی، سید مهدی(۱۳۸۹). بررسی ارتباط میان فرهنگ سازمانی و سبک های رهبری تحول آفرین و مبادله رهبر پیرو، نشریه مدیریت دولتی، دوره ۱، شماره ۱، صص ۷۲- ۵۵٫
- خدایاری فرد، محمد(۱۳۸۸). سنجش میزان رضایت شغلی کارکنان و رضایت مشتریان بانک صادرات ایران و ارائه الگوی مداخله روانشناختی به منظور ارتقای آن، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.
- خنیفر، حسین؛ مقیمی، سیدمحمد؛ جندقی، غلامرضا؛ زروندی، نفیسه(۱۳۸۲). بررسی رابطه بین مولفه های اعتماد و تعهد سازمانی کارکنان، نشریه مدیریت دولتی، شماره۲، صص۱۸- ۳٫
- دانایی فرد، حسن، رجب زاده، علی، حصیری، اسد(۱۳۸۸). ارتقاء اعتماد درون سازمانی در بخش دولتی: بررسی نقش شایستگی مدیریتی مدیران، پژوهشهای مدیریت، سال دوم، شماره چهارم، تابستان ۱۳۸۸، صص۹۰- ۵۹٫
- دلخوش کسمایی، ابوالقاسم(۱۳۹۱). الگوی سرمایه اجتماعی پلیس در شاخص یابی رابطه رهبر - پیرو با رویکرد خودباوری و بلوغ اجتماعی کارکنان(مورد مطالعه: دانشگاه علوم انتظامی)، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، شماره ۳۱، پاییز ۱۳۹۱، صص ۱۴۲- ۱۲۱٫
- رابینز، استیفن(۱۳۷۴). مدیریت رفتارسازمانی، ترجمه علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی.
- رابینز، استیفن (۱۳۸۸). مبانی رفتار سازمانی (ترجمه فرزاد امیدواران و همکاران). چاپ سوم، تهران: مؤسسه کتاب مهربان نشر.
- رضاییان، علی؛ سلطانی، فرزانه(۱۳۸۸). معرفی مدل جامع و سیستمی مدیریت استعداد جهت بهبود عملکرد فردی کارکنان صنعت نفت، فصلنامه مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت، سال سوم، شماره ۸٫
- زارعی متین، حسن؛ طهماسبی، رضا؛ موسوی، سید محمد مهدی(۱۳۸۸). نقش مولفه های فرهنگ سازمانی در اعتماد سازی، فصلنامه ی علوم مدیریت ایران، سال چهارم، شماره ۱۵، صص۱۷۶- ۱۴۵٫
- زکی، محمدعلی(۱۳۸۷). بررسی تحقیقات رضایت شغلی در ایران(تحلیل محتوای پایان نامه های تحصیلات تکمیلی، دانشگاه های دولتی طی سال های ۱۳۵۸ تا ۱۳۸۷ موجود در پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران)، فصلنامه پژوهش های مدیریت منابع انسانی دانشگاه جامع امام حسین(ع)، سال اول، شماره ۱، زمستان ۱۳۸۷، ص۱۰۴- ۷۹٫
- سید جوادین، سیدرضا، یزدانی، حمیدرضا، رایج، حمزه(۱۳۸۹). تأثیرگذاری سبک های رهبری تحول آفرین و مبادله رهبر پیرو بر رفتار شهروندی سازمانی)مطالعه موردی بانک های دولتی استان گلستان(، دانشور رفتار/ مدیریت و پیشرفت، شماره ۱۵، صص۱۲۰- ۱۰۳٫
- شرتلف، گری(۱۳۸۷). اعتماد آفرینی: راهنمای مدیریتی برای کسب موفقیت شغلی، ترجمه اتابعی، تهران: نسل نواندیش، صفحه۱۰۲٫
- شفیع پور مطلق؛ فرهاد، جعفری، پریوش؛ یارمحمدیان، محمدحسین؛ دلاور، علی(۱۳۹۰). ارزیابی مدل عدالت سازمانی با تکیه بر اعتماد سازمانی برای آموزش و پرورش، فصلنامه رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، سال دوم، صص۲۰- ۱٫
- فلاح مهنه، تورج، اسدیان، محمد(۱۳۸۴). بررسی عوامل موثر بر رضایت شغلی معلمان و ارائه یک مدل، پژوهشهای تربیتی، دانشگاه آزاد واحد بجنورد، شماره پنجم.
- کلدی، علیرضا، سمواتیان، بهاره(۱۳۸۷). بررسی علل و عوامل مؤثر بر رضایت شغلی کارکنان زن و مرد شعب سازمان تأمین اجتماعی تهران، پژوهشنامه علوم اجتماعی، سال دوم/ شماره دوم.
- گلمحمدی، عماد، محمدی، نشاط(۱۳۹۱). تفکر استراتژیک مبنای تحول سازمانی در ایران، اولین کنفرانس بین المللی مدیریت، نوآوری و تولید ملی، قم.
- محمدپور، احمد، سلطانپناه، هیرش، گلباغ اسدی، شیرین(۱۳۸۷). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و رضایت شغلی، پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت اجرایی، گرایش تولید و عملیات، زمستان ۸۷٫
- مطلق، معصومه، نوابخش، فرزاد، نقشی، فتاح(۱۳۹۱). بررسی جامعه شناختی رابطه سرمایه اجتماعی با رضایت شغلی(مطالعه موردی کارکنان شاغل در سازمان بهزیستی کرمانشاه)، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهارم/ شماره سوم/ تابستان ۱۳۹۱٫
- منصوری، علی؛ صفری، سعید؛ عباسی، داود؛ صالحی، مهدی(۱۳۸۷). کاربرد مدل تحلیل مسیر شغلی در تبیین عوامل موثر بر رضایت شغلی کارکنان، فرهنگ مدیریت، سال ششم، شماره هفدهم،صص۱۱۰- ۸۹٫
- میرکمالی، سید محمد، نارنجی ثانی، فاطمه، اعلامی، فرنوش(۱۳۹۰). بررسی رابطه رهبری تحول با یادگیری سازمانی(مورد مطالعه شرکت سایپا)، پژوهش نامه مدیریت تحول، سال سوم، شماره۶٫
- میرکمالی، سیّد محمّد(۱۳۸۰). رفتار و روابط در سازمان و مدیریت، چاپ سوم، تهران: نشر یسطرون.
- نجفی، محمد؛ کریمی، مهدی؛ قهرمانی فرد، علی؛ رضوانی، سید مرتضی(۱۳۸۹). بررسی رابطه بین ابعاد جو اخلاقی و رضایت شغلی در میان کارکنان اداره های آموزش و پرورش شهر اصفهان، رویکردهای نوین آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان، سال پنجم، شماره دو، شماره پیاپی ۱۲، صص۲۲-۱٫
- نوین نام، غلام عباس؛ شکرکن، حسین؛ مهرابیزاده هنرمند، مهناز(۱۳۸۰). بررسی رابطه ویژگی های شخصیتی و سبک های رهبری، مجله علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، دوره ۹، سال ۱، شماره۳و۴، صص ۱۰۶- ۸۷٫
- هرسی، پال؛ بلانچارد، کنث(۱۳۷۷). مدیریت رفتار سازمانی، کاربرد منابع انسانی، ترجمه علی علاقه بند، چاپ سیزدهم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
- یوسفی، علیرضا؛ پورمیری، منصوره؛ صفاری انارکی، عفت(۱۳۸۷). بررسی رابطه میان اعتماد سازمانی کارکنان پرستاری با میزان رضایت شغلی ایشان در بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در سال ۱۳۸۴، مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی (ویژه نامه توسعه آموزش)، ۱۰(۵)، صص ۵۹۲- ۵۸۶٫
- یوکل، گری(۱۳۸۲). مدیریت و رهبری در سازمانها، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین(ع).
References
- Abrams, L.C., Cross, R., Lesser, E. and Levin, D.Z. (2003), “Nurturing interpersonal trust in knowledge-sharing networks”, Academy of Management Executive, Vol. 17 No. 4, pp. 64-77.
- Boon, S.D. & Holmes, J.G, (1991), the dynamics of interpersonal trust: resolving uncertainty in the face of risk, in Hinde, R.A., Groebel, J. (Eds), Co-operation and Pro-social Behaviour, Cambridge University Press, Cambridge, MA.
- Bowling, N.A, and G.D.Hammond (2008); A Meta-analytic examination of the construct validity of the Michigan Organizational Assessment Questionnaire Job Satisfaction Subscale, journal of Vocational Behavior, V.73:63-77.
- Buckingham, M. and Coffman, C. (2000), First, Break All the Rules: What the Worlds Greatest Managers Do Differently, Simon & Schuster, New York, NY.
- Burke, S., and Collins, K.M. (2001). “Gender differences in leadership styles and management skills", Women in Management Review, Vol. 16, No.5.pp 244-256.
- Callaway P l. (2007). The Relationship between Organizational Trust and Job Satisfaction: An Analysis in the U.S. Federal Work Force (Paperback). Available from: http://www.dissertation.com[Accessed ۱ July 2009].