راستای اجرای صحیح وظائف محوله اشاره نمود. در این تحقیق درصددیم تا با مطالعه و بررسی مسئولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی افق های روشن تری در خصوص موضوع فرا روی جامعه حقوقی و دست اندرکاران سیاست جنایی کشور بگشاییم.
گفتار سوم: سوال های تحقیق
الف) امر آمر قانونی چه تاثیری در مسئولیت کیفری آمر و مامور دارد؟
ب) قانونگذار ایران در رابطه با مسئولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی چه نظریه ای را مبنای قانونگذاری خود قرار داده است؟
گفتار چهارم: فرضیه های تحقیق
الف) در صورتی که امر آمر، قانونی بوده و مامور نیز در راستای امتثال امر سلسله مراتب فرماندهی خود مرتکب عملی شود، این رفتار از جمله مصادیق عوامل موجهه جرم محسوب می شود.
ب) قانونگذار ایران در رابطه با مسئولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی نظریه ی مسئولیت مشروط را مبنای قانونگذاری خود و مبنای پذیرش مسئولیت کیفری آمر و مامور در رابطه مذکور قرار داده است.
گفتار پنجم: روش تحقیق
از جهت گردآوری و تحصیل اطلاعات، روش کتابخانه ای است و اطلاعات مورد نظر از منابع کتابخانه ای (کتاب ها، مقاله ها، رساله ها، پایان نامه ها و…) به صورت فیش برداری تهیه و در مرحله نگارش مورد استفاده قرار می گیرد و از جهت تدوین و تحلیل اطلاعات، روش تفسیری و استنباطی است که اطلاعات گردآوری شده مورد تحلیل و بررسی قرار داده خواهد شد.
گفتار ششم: اهداف تحقیق
الف) بررسی مفهوم امر آمر قانونی و مبانی قانونی آن.
ب) بررسی نظریه های گوناگون در رابطه با مسئولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی.
ج) مشخص نمودن خلأءهای قانونی در خصوص موضوع مذکور و پیشنهاد به مجلس قانونگذاری برای تصویب قانون مناسب در جهت اصلاح قوانین و مقررات مربوطه.
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
فصل اول
کلیات (مفاهیم و پیشینه)
مبحث اول: مفاهیم و گستره موضوعی تحقیق
یکی از موضوعات مهم هر تحقیق مبحث مربوط به مفاهیم می باشد. مفاهیم اصلی هر تحقیق قلمرو و گستره موضوعی آن پژوهش را مشخص نموده و از این رو به مثابه خط سیر و نقشه راه محقق می باشند. به همین جهت در این تحقیق مفاهیم ذیل بعنوان واژگان کلیدی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد؛
گفتاراول: مسئولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی در نیروهای مسلح
به زبان انگلیسی «Criminal responsibility of “chain” command in the armed force»
تعریف مسئولیت کیفری= مسئولیت را ضمان، تعهد، مسئول بودن، موظف بودن[۵]، و وظایف و اعمال و افعالی است که انسان عهده‌دار و مسئول آن باشد[۶] تعریف نموده اند .مسئول از سأل به معنی زیر سؤال بردن، بازخواست کردن، مؤاخذه کردن، به اصرار تقاضا کردن چیزی نیز آمده است. مسئول، پاسخگو نیز معنی شده است.[۷] در تعریف اصطلاحی، مسئولیت به تعهد قانونی شخصی بر رفع ضرری که به دیگری وارد کرده است تعریف شده است . خواه این ضرر ناشی از تقصیر خود وی باشد یاناشی از فعالیت او شده باشد . در همین معنی لفظ ضمان را در فقه به کار برده اند و معنی آن هر نوع مسئولیت اعم از مالی و مسئولیت کیفری است.[۸] باید توجه داشت که در مسئولیت مدنی لازم نیست قانون اشخاص را ملزم به جبران خسارت نموده باشد برخلاف مسئولیت کیفری که درآن تنها وقتی می توان شخص را مسئول دانست که قانونگذار او را مسئول تلقی نموده باشد در مسئولیت مدنی همین که عمل شخص منجر به ورود خسارت به دیگری گردد شخص مسئول جبران خسارات ناشی از عمل خود بوده و این الزام نیازی به تصریح قانون ندارد. بنابراین تعریف مسئولیت به تعهد قانونی شخص بر رفع ضرری که به دیگری وارد نموده و تسری آن به هر دو نوع مسئولیت مدنی و کیفری اشتباه می باشد. در تعریف مسئولیت کیفری اتفاق نظر وجود ندارد و حقوقدانان به ارائه تعاریف مختلفی در این زمینه پرداخته‌اند که بعضی از آنها بدین قرار است:[۹] -[۱۰]
۱- مسئولیت کیفری عبارتست از «قابلیّت» یا «اهلیّت» شخص برای تحمل تبعات جزایی رفتار مجرمانه‌ی خود.
۲- مسئولیت کیفری عبارت از این است که تبعات جزایی رفتار مجرمانه‌ی شخص بر او «الزام» یا «تحمیل» گردد.
۳- التزام، یا «مجبور بودن» شخص نسبت به تحمل تبعات جزایی رفتار مجرمانه‌ی خود، مسئولیت کیفری نامیده می‌شود.
مسئولیت جزایی را التزام شخص مکلف به پاسخگویی آثار و نتایج زیانبار فردی و اجتماعی جرمی که انجام داده است نیز تعریف کرده‌اند.
حقیقت این است که «اهلیت تحمل تبعات جزایی» و «اجبار به تحمل تبعات جزایی» دو چهره گوناگون از «مسئولیت کیفری» را نشان می‌دهند؛ زیرا اولی معرف جنبه ی مجرد و انتزاعی و دومی نشانگر جنبه ی واقعی و عینی مسئولیت است. جنبه ی انتزاعی مسئولیت ناظر به« وضعیت» و صفتی خاص در شخص است که به موجب آن « اهلیت» و «قابلیت» این را پیدا می کند تا «هرزمان« رفتار مجرمانه ای از او صادر شود، تبعات جزایی آنرا متحمل گردد؛ با این حال از نظر نباید دور داشت که جنبه ی بالقوه مسئولیت همواره در ضمن جنبه ی بالفعل آن (یعنی اجباریه تحمل مجازات) موجود است، زیرا اجبار شخص به «تحمل» تبعات کیفری رفتار خود، عادلانه و منطقی نیست، مگر اینکه «مجرم» و «محکوم»، «اهلیت» تحمل این تبعات را داشته باشد؛ زیرا نمی توان پذیرفت شخصی که فاقد «اهلیت» تحمل تبعات جزایی است، در صورت ارتکاب رفتار مجرمانه، به تحمل این نوع تبعات اجبار و الزام شود. ممکن است این سوال مطرح شود که آیا انسان بودن شرط کافی برای اهلیت ارتکاب جرم (اهلیت جنایی) است یا شرایطی دیگر نیز لازم است تا شخص دارای اهلیت جنایی قلمداد گردد؟ ازدیدگاه برخی حقوقدانان لازم است در انسان شرایطی خاص جمع باشد تا قابلیت و اهلیت ارتکاب جرم را پیدا کند، چنانکه با فقدان این شرایط در یک انسان اهلیت ارتکاب جرم، یا اهلیت جنایی و بالتبع عنوان مجرم از او سلب می شود. اما باید توجه داشت که اهلیت مادی و واقعی با اهلیت جنایی فرق می کند. اهلیت مادی در ارتکاب جرم این است که از نظر «واقعی» کسی بتواند جرمی انجام دهد و نتیجه ی مجرمانه ای بیافریند. از این نظر هر انسانی که قدرت مادی لازم برای ایجاد نتیجه ی مجرمانه را داشته باشد دارای اهلیت مادی محسوب
می شود بنابراین طفل یا شخص مجنون که نظیر شخص بالغ و عاقل می تواند به ارتکاب قتل یا ایجاد حریق مبادرت کند، لذا اهلیت مادی برای ارتکاب جرم برخوردار است. و امکان دارد قانونگذار بنا به دلایلی از ارتکاب این اعمال توسط صغیر یا مجنون را به عنوان «جرم» به رسمیت نشناسد به این دلیل که برای مجنون یا صغیر اصولاً اهلیت ارتکاب جرم و به بیان دیگر اهلیت جنایی قائل نیست.[۱۱] مسئولیت در کتب فقهی به این عنوان به کار نرفته اما از واژه‌ی ضمان به نحو گسترده‌ای در متون فقهی استفاده شده است. ضمان عبارت از این است که خسارت چیزی بر عهده‌ی کسی قرار گیرد. معمولاً واژه‌ی ضمان در مفهوم کلی به معنای مسئولیت اعم از کیفری و مدنی به کار می‌رود.
گفتار دوم: مسئولیت اداری و انضباطی
اگر چه در قوانین و مقررات موضوعه، تعریف خاصی از مسئولیت اداری یا مسئولیت انضباطی ارائه نشده است، اما حقوقدانان مسئولیت اداری را با مسئولیت انضباطی مترادف دانسته و آن را این گونه تعریف کرده اند:[۱۲]
این مسئولیت، متوجه کسی است که از نظامات اداری رویگردان شده باشد بر این اساس، این مسئولیت متوجه مستخدم دولت خواهد بود. بنابراین میتوان گفت : هر گاه مستخدم دولت مرتکب خطاهای اداری گردد و توسط مراکز و مجامع شبه قضائی (هیات های رسیدگی به تخلفات اداری و انضباطی) مورد محاکمه قرار گرفته، در صورت اثبات خطا و تخلف اداری و انتساب آن به متخلف، به تنبیهات مقرر در قوانین ومقررات محکوم خواهد شد . اما خطای اداری را می توان چنین تعریف نمود:
خطای اداری، عملی است که مستخدم ممکن است به آن علت مسئول واقع شده و از جهت انضباطی در هیات رسیدگی به تخلفات انضباطی تعقیب و محاکمه شود، اگر چه خطای اداری با جرم دارای وجوه مشترکی می باشد، اما تفاوت های اساسی برای آن می توان به شرح ذیل قایل شد:
۱- از لحاظ دفاع و پاسداری از اداره و دولت، مستخدم خاطی یا متخلف توسط هیات های رسیدگی به تخلفات انضباطی محکوم می شود، اما قاضی دادگاه های عمومی یا کیفری مستخدم مجرم را از دید دفاع و حمایت از کل جامعه به یکی از مجازات های مقرر قانونی محکوم
می نماید.[۱۳]
۲- اگر چه در اغلب موارد، خطاهای اداری احصا و مشخص شده اند، اما در برخی از موارد تحت عنوان کلی مطرح شده اند، مانند: اعمال و رفتار خلاف شئون کارمندی یا نظامی گری یا خدشه بر حیثیت کارمندان یا نظامیان، و امثال آن، بدون آن که مصادیق این گونه اعمال و رفتار به صورت شفاف و دقیق احصا گردند. بنابراین از این رهگذر ممکن است حقوق و آزادی های شخصی کارمند یا نظامی در مخاطره افتد و یا تفسیر موسع و سلیقه ای برخی از مسئولین ذی ربط به پاره ای از امور خارج از اداره یا حتی زندگی شخصی و خصوصی مستخدم دولت تسری یابد.
۳- مستند به ماده (۱۷۳) قانون آئین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۷۸ در پاره ای از مجازات ها، عنوان مرور زمان پذیرفته شده است، اما این مهم در قوانین و مقررات هیات های رسیدگی به تخلفات اداری و انضباطی مطرح نشده است. و سایر موارد دیگری در این رابطه نیز عنوان شده است که در صورت نیاز می توان به آن ها مراجعه نمود.
گفتار سوم: مسئولیت اخلاقی :
مسئولیت اخلاقی، هر نوع مسئولیتی است که قانونگذار متعرض آن نشده باشد، مانند مسئولیت انسان نسبت به خود یا دیگری یا خدای خود، چنان که می فرمایند : «کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته »
برای مسئولیت اخلاقی می توان به ویژگی های زیر اشاره نمود:
-
- مسئولیت اخلاقی مستلزم علم به قانون اخلاقی است.
-
- نیت، شرط عمده ی مسئولیت اخلاقی است، چنان که می فرمایند : «انما الاعمال بالنیات.»
-
- مسئولیت اخلاقی بر کلیه ی اعمال اعم از آشکار و پنهان تعلق می گیرد.
-
- در مبسوط، مسئولیت اخلاقی این گونه بیان شده است :
هر گونه مسئولیت که ضمانت اجرای قانونی و شرعی و عرفی نداشته باشد، کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته.[۱۴]
گفتار چهارم: مسئولیت مدنی
مسئولیت مدنی زمانی تحقق پیدا می کند که به یک شخص، خواه طبیعی یا حقوقی[۱۵] زیانی وارد آید. گاه اصطلاح مسئولیت مدنی به معنی عام و در جایی به کار می رود که شخصی در برابر دیگری به سبب پیمان شکنی خسارتی وارد کرده و می بایست پاسخ گو باشد. به عبارت دیگر در این معنا، مسئولیت مدنی ضمانت اجرای نقض تعهدی قرار می گیرد که متعاهدین منعقد نموده اند. به چنین مسوولیتی، مسئولیت مدنی ناشی از نقض قرارداد یا مسئولیت ناشی از تاخیر در اجرای قرارداد و یا به اختصار، مسئولیت قراردادی می گویند.[۱۶] اما در مقابل در اکثر موارد، اصطلاح مسئولیت مدنی به معنی خاص استعمال می شود. در این معنی مسئولیت به دنبال حادثه یا خسارتی که از فعل عامل زیان ایجاد می شود به وجود می آید. به این مفهوم از مسئولیت مدنی، ضمان قهری، الزام های خارج از قرارداد، وقایع حقوقی، شبه جرم و… می گویند. بنابراین مفهوم خاص مسئولیت مدنی زمانی مورد بررسی قرار می گیرد که حادثه ای اتفاق افتاده و موجب ضرر و زیان شده باشد.[۱۷]
گفتار پنجم: تعریف لغوی مسئولیت
مسئولیت را «ضمان، تعهد، مسوول بودن، موظف بودن»[۱۸] و همچنین «وظایف، اعمال و افعالی که انسان عهده‌دار آن باشد»[۱۹] تعریف نموده اند. مسوول از سأل به معنی «زیر سؤال بردن، بازخواست کردن، مؤاخذه کردن، به اصرار تقاضا کردن چیزی نیز آمده است. مسئول، پاسخگو نیز معنی شده است.»[۲۰]
گفتار ششم: تعریف اصطلاحی مسئولیت
مسئولیت به تعهد قانونی شخصی بر رفع ضرری که به دیگری وارد کرده است؛ تعریف شده است. خواه این ضرر ناشی از تقصیر خود وی باشد یا ناشی از فعالیت او شده باشد. در همین معنی لفظ ضمان را در فقه به کار برده اند و معنی آن هر نوع مسئولیت اعم از مالی و مسئولیت کیفری است.[۲۱] باید توجه داشت که در مسئولیت مدنی لازم نیست قانون اشخاص را ملزم به جبران خسارت نموده باشد برخلاف مسئولیت کیفری که درآن تنها وقتی می توان شخص را مسوول دانست که قانونگذار او را مسوول تلقی نموده باشد.[۲۲] در مسئولیت مدنی همین که عمل شخص منجر به ورود خسارت به دیگری گردد؛ مسوول جبران خسارات ناشی از عمل خود بوده و این الزام نیازی به تصریح قانون ندارد. بنابراین تعریف مسئولیت به تعهد قانونی شخص بر رفع ضرری که به دیگری وارد نموده و تسری آن به هر دو نوع مسئولیت مدنی و کیفری اشتباه می باشد. مسئولیت مدنی مسوولیتی است که در قبال خساراتی که شخص یا کسی که تحت مراقبت یا اداره‌ی شخص است یا اشیاء تحت حراست وی به دیگری وارد می‌کند ایجاد می‌گردد و در واقع التزام شخص به جبران خسارتی است که به دیگری وارد کرده است.
گفتار هفتم: تمایز مسئولیت مدنی با مسئولیت کیفری و اخلاقی
اگر چه وجه مشترک تمامی انواع مسئولیت ها، مواخذه و بازخواست می باشد اما مسئولیت ها، مفهوم، مبنا و اهداف متمایز از یکدیگر نیز دارند. در این بند به تمایز مسئولیت مدنی با مسئولیت کیفری و اخلاقی می پردازیم؛
گفتار هشتم: تمایز مسئولیت مدنی با مسئولیت کیفری
