به همین دلیل حقوق دانان در تالیف خود عدم انحصار نفقه به موارد شمارش شده در قانون را مورد تایید قرارداده و اذعان نموده اند که آنچه زوجه در دوران زناشویی برای ابقا و ادامه حیات خود به طور متعارف لازم دارد به عهده شوهر است [۱۱]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
البته تحویل شیوه زندگی هر روز نیازهای تازه ای را به وجود می آورد که آنها را نمی توان در چهار چوب معینی محصور کرد و ناچار باید داوری را برعهده عرف گذارد [۱۲]در فقه امامیه نیز که منبع اصلی حقوق ایران است نفقه به شرح فوق مورد تصریح قرار گرفته تامین آنچه که زن در زندگی زناشویی به آن احتیاج دارد اعم از : خوردنی ، پوشاک ، مسکن ، لوازم آرایشی و…به عنوان نفقه به عهده زوج قرار داده شده است [۱۳]
مفهوم نفقه در قرآن
مبنای فقهی الزام مرد به پرداخت نفقه زوجه ائمه مستند به آیات واحادیث متعدد و معتبر می باشد که حقوق مدنی ایران نیز به پیروی از فقه امامیه تضمین حکم رادر مجموعه مقررات خود آورده است ابتدا آیات قرآن کریم در این موضوع را بررسی کرده و سپس به احادیث منقول می پردازیم .
آیات قرآن کریم :
۱-سوره بقره آیه ۲۳۴ در این آیه خداوند متعال به بیان حکم مدت شیر دادن فرزند از طرف مادر و الزام مرد به پرداخت نفقه همسر خود می پردازد در مورد اخیر می فرماید :
…و علی المودله رزقهن و کسوتهن المعروف …
منظور از رزق و کسوت خرج و لباس است و خدای عز و وجل این خرجی را مقید به معروف نموده یعنی متعارف از حال شوهر و همسر همچنین مصالح زندگی و لوازم تربیت و از آن جمله خوراک و پوشاک و نفقه مادری که به بچه شیر می دهد به عهده اوست.[۱۴]
و برپدر است روزی و پوشاک همسر خود به خوبی و شایسته ….
۲-سوره طلاق آیه ۸ در این آیه خداوند متعال حکم پرداخت نفقه به زنان شیرده را بیان می کند .
لینق ذوسعه من سعته و من قدر علیه رزق فلینفق مما ایته الله ….
باید از دارای خود نفقه بدهد و کسی که روزی براو تنگ شده است پس باید از آنچه خداوند به او داده است انفاق کند …
۳-سوره بقره – آیه ۲۴۲ در این آیه خداوند کریم سفارش می کند به نگهداری زنان و پرداخت نفقه آنان تا یک سال پس از فوت شوهر انشان :
والذین یتوفون منکم ویددزون ازواجا وصیه لازواجهم متاعا الی الحول غیر اخراج …
و از شما آنان که فوت می کنند و همسرانی باقی می گذارند سفارش ووصیت کنند که همسر آنها را بدون اخراج تا یک سال متاعی می دهند …
همان طور که ملاحضه میشود در قرآن کریم آیات متعددی وجود دارد که به مسائل مختلف نفقه در شرایط گوناگون پرداخته و حکم آنها را بیان می نماید .
در سه آیه فوق الذکر خداوند حکم پرداخت نفقه در زمان حیات و ممات زوج را بیان کرده و در آیات دیگر نیز به بیان احکام نفقه مطلقه [۱۵]نگهداری زنان مطلقه در مدت عده در منزل شوهر [۱۶]که مستلزم طرف هزینه می باشد که در سوره طلاق آیه ۱ نیز بدان تصریح شده پرداخته است . از بررسی مجموعه آیات فوق الذکر به طور کلی این امر مستفاد می شود که پرداخت هزینه زندگی زوجه به عهده زوج بوده و حتی پس از انحلال نکاح چه از طریق طلاق و یا فوت زوج نیز این مسئولیت تا مدت معینی استمرار دارد .[۱۷]
و آنهای تنگدستی اند از آنچه که خدا به آنها داده انفاق کنند .
مفهوم نفقه در روایات
روایات زیادی نیز درباره وجوب نفقه زن وارد شده است حریز می گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم آن که نفقه اش برمن لازم است و (در صورت نپرداختن ) برآن مجبور می شوم کیست ؟ آن حضرت فرمود : الوالدین و الولد و الزوجه – پدر و مادر و فرزند و همسر .
درپاره ای از روایات نفقه حق زن شمرده شده و شوهر مکلف است مخارج همسر را بپردازد و خوراک و پوشاک اورا تامین کند .
پیامبر اکرم (ص) در خطبه الواداع پس از پایان حقوق مردان برزنان و همسران خود به ذکر حقوق زنان برهمسران پرداخته می فرماید …
فعلیکم رزقهن و کسوتهن بالمعروف …
پس روزی و پوشاک همسران به شایستگی برعهده شما (زوج ) است .
در کتب احادیث از جمله وسائل الشیعه ابواب نفقات جلد ۱۵ احادیث زیادی درمورد میزان نفقه اجزاء نفقه تصرف زوجه در اموال خود سقوط نفقه با نشوز زوجه و پرداخت نفقه به شرط تمکین زوجه در ابواب ۱ ،۲، ۵ ،۶ صفحات ۲۲۳ الی ۲۲۶ مذکور است.همچنین ۱٫ فرمایش پیامبر(ص) در حجه الوداع همان طور که در کافی آمده است: «ان نسائکم علیکم حقاً، ولکم علیهنّ حقاً، حقکم علیهن: الا یوطئن فرشکم و لا یدخلن بیوتکم احداً تکرهونه الا یأذنکم و ان لا یأتین بفاحشه فإن فعلن ذلک … فعلیکم رزقهنّ و کسوتهنّ بالمعروف» [۱۸]
-
- روایتی از پیامبر(ص): که هند همسر ابوسفیان به ایشان گفته بود: «ان ابا سفیان رجل شحیح لا یعطینی من النفقه ما یکفینی و یکفی بنی الا ما اخذ منه و هو لا یعلم، فقال لهم النبی(ص) خذی من ماله بالمعروف ما یکفیک و یکفی بنیک» [۱۹]
-
- روایتی از امام صادق(ع): «أن أمره جاءت إلی النبی(ص) فسأله عن حق الزوج علی المرأه فخبّوها؛ ثم قالت فهما حقها علیه؟ قال: یسکوها من العری و یطعمها من الجوع، و اذا أذنیت غفرلها، قالت: فلیس لها علیه شی غیر هذا؟ قال: لا»
مرحوم علامه طباطبایى, در ذیل آیه (ولاتتمنّوا ما فضّل الله…) در ضمن توضیح این مطلب که مرد و زن نباید آرزوى مزایا و امتیازاتى را بکشند که خداوند براى هریک از آنان قرار داده, برخوردارى از حقّ نفقه را یکى از موارد امتیاز زنان نسبت به مردان مى شمارد.[۲۰]
زن مى تواند تا آن جا که با استیفاى حقوق مرد و خانواده مزاحمت نداشته باشد, خود به کار درآمدزا بپردازد,[۲۱] لیکن چنین چیزى بر او فرض نشده; گویى که حق نفقه نوعى تسهیل براى زنان است که عدم وضع آن باعث به سختى و دشوارى افتادن آنان مى شود.
دلایل: در منابع تشریع اسلامى, نوشتار بسیارى درباره وجوب نفقه زن وجود دارد.
مبانی نفقه در فقه
در مورد این سئوال مهمی که در این زمینه مطرح میشود این است که آیا رابطه‌ای بین نفقه و تمکین وجود دارد؟ برای پاسخ به آن باید مبنای الزام به انفاق مورد بررسی قرار گیرد که سبب و مبنای الزام شوهر به پرداخت نفقه چیست؟ از دیدگاه فقهای شیعه چند مبنا مطرح میشود که به اختصار بیان می‌گردد.
رابطه تمکین خاص با نفقه
مشهور فقهای شیعه تمکین را همانند عوض یا شبه عوض در برابر نفقه قرار داده و نفقه را مشروط به تمکین نموده‌اند و وجوب نفقه را مشروط به عقد دائم و تمکین کامل زوجه می‌داند.[۲۲] صاحب ریاض هم نفقه را همانند عوض معاملات در مقابل تمکین می‌داند.[۲۳]
تنها دلیلی که قائلین به این نظر اقامه نموده‌اند، شهرت بین فقها است و هیچ آیه و روایتی که دلالت بر این شرط داشته باشد وجود ندارد.[۲۴]
یکی از فقها بعد از این که تمام ادله اشتراط را رد می‌کند، در صورت عدم تمکین زوجه متمسک به اصل برائت ذمه زوج از پرداخت نفقه میشود.[۲۵]
در حالی که اصل برائت در جایی اجرا میشود که دلیلی از کتاب و سنت وجود نداشته باشد؛ اما عمومات وجوب نفقه از قرآن کریم و روایات که بر عنوان زوجه اطلاق میشود، بسیار محکم و صریح است، لذا اصل برائت نمی‌تواند این عمومات را تخصیص بزند. برخی اشکال نموده‌اند که اگر وجوب نفقه مشروط به تمکین باشد، باید در صورت انتفای شرط، مشروط هم منتفی شود؛ یعنی اگر تمکین به دلایلی همانند مرض «رتقا» یا هر عیب دیگری ممکن نباشد، وجوب نفقه منتفی گردد.[۲۶] زیرا لازمه شرط بودن تمکین این است که هر آنچه مانع تمکین باشد، البته اگر از ناحیه شوهر نباشد موجب سقوط نفقه گردد.
رابطه عقد با نفقه
گروهی از فقها عقد نکاح را علت و سبب وجوب نفقه می‌دانند و معتقدند به جهت اینکه ادله وجوب نفقه بر عنوان زوجه حمل میشود و زوجیت هم به مجرد عقد حاصل میشود، پس عقد، سبب وجوب انفاق است وفقط نشوط باعث سقوط نفقه خواهد شد.[۲۷] یکی دیگر از فقها اظهار می‌دارد: برای وجوب نفقه مبتنی بر تمکین، هیچ دلیل صریح و تلویحی وجود ندارد، بلکه صرف ادعا است، اما ادله و اخبار، وجوب نفقه را مبتنی بر مجرد عقد دانسته است.[۲۸]
رابطه ریاست شوهر با نفقه
برخی معتقدند نفقه در مقابل حق ریاست یا سرپرستی شوهر بر خانواده (زوجه و فرزندان) می‌باشد که در فقه با «حق الطاعه» تعبیر شده است. به نظر می‌رسد آیات و روایات هم مؤید همین نظر است. در بررسی آیه «الرجال قوامون علی النساء …»(نساء،۳۴) بیان شد که ابتدای آیه بیانگر حقی است که به مردان (شوهران) داده شد زیرا در ادامه آیه آمده است: «و بما انفقوا من اموالهم» در مقابل این حق، تکلیفی را به عهده وی نهاده که همان تأمین هزینه خانواده (نفقه زن) می‌باشد. لذا ریاست مردان سبب الزام آنها به پرداخت نفقه است. همان طور که صاحب جواهر چنین برداشتی از آیه را استشمام می‌کند.[۲۹] برخی از حقوقدانان عرب زبان نیز، با چنین برداشتی از آیه فوق، حق ریاست شوهر را سبب انفاق زوجه ذکر کرده‌اند.[۳۰]
بررسی روایاتی که مشتمل بر حق زوج نسبت به زوجه و حق زوجه نسبت به زوج است، بیان کننده چنین نظری می‌باشد؛ دسته‌ای از روایات به این موارد اشاره دارند. امام محمد باقر(ع) از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند: زنی خدمت پیامبر رسید و گفت حق شوهر بر زن چیست؟ پیامبر فرمودند: از مرد اطاعت کنید و عصیان نکنید ..، بدون اجازه او روزه نگیرید …، بدون اذن شوهر از منزل خارج نشوید.[۳۱]
در روایت دیگری آمده است، امام صادق(ع) در پاسخ به سئوالی که می‌گوید: حق زوجه بر شوهر چیست؟ می‌فرماید: باید خوراک و پوشاک زوجه را تأمین کند.[۳۲] صاحب جامع المدارک پس از نقل روایاتی در رابطه می‌فرماید: زنان شما بر شما حقی دارند و شما هم بر زنان حقی دارید. حق شما بر زنان‌تان این است که بدون اجازه شما کسی را به منزل راه ندهند … و بر شما است که خوراک و پوشاک آنها را به طور متعارف بپردازید و چنین استنباط می‌کنند: «از تفریع وجوب نفقه بر اطاعت زن از شوهر استفاده میشود که در صورت عدم اطاعت زن و کوتاهی در ادای حق زوج، نفقه ساقط خواهد شد.[۳۳]
