ازنظر اقتصاد خرد، بورس یک نمونه بسیار نزدیک به بازار رقابت کامل است. کالاها در بورس همگن‌اند و به دلیل وجود مقدار زیادی خریدار و فروشنده در آن و همچنین آزادی ورود و خروج نیروها، قیمت‌های تعیین‌شده بسیار نزدیک به قیمت‌های تعادلی هستند. بورس اوراق بهادار با ایجاد فضای رقابتی به‌عنوان ابزاری اقتصادی، باعث می‌شود که شرکت‌های سود ده، بتوانند از طریق فروش سهام به تأمین مالی بپردازند و برعکس شرکت‌های زیان‌دیده به‌طور خودکار از گردونه خارج شوند. بدین ترتیب با چنین تفکیکی، بازار می‌تواند به تخصیص مطلوب منابع بپردازد. در ادامه به مهم‌ترین مزایای بورس اوراق بهادار اشاره می‌شود (وب‌سایت بورس، ۱۳۹۲):
مزایای بورس اوراق بهادار از دیدگاه اقتصاد کلان:
جمع آوری سرمایه‌های جزئی و پراکنده و انباشت آن برای تجهیز منابع مالی شرکت‌ها.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
به‌کارگیری پس‌اندازهای راکد در امر تولید و تأمین مالی دولت و مؤسسات.
کنترل حجم پول، نقدینگی و تورم از طریق انتشار سهام و اوراق مشارکت.
رشد تولید ناخالص ملی، افزایش اشتغال و کمک به حفظ تعادل اقتصادی کشور.
فراهم نمودن توزیع عادلانه ثروت از طریق گسترش مالکیت عمومی و ایجاد احساس مشارکت عمومی.
افزایش درجه نقد شوندگی ثروت افراد.
مزایای بورس اوراق بهادار از دیدگاه واحدهای اقتصادی (شرکت‌های سرمایه پذیر):
سهولت در تأمین مالی از طریق انتشار سهام و سایر اوراق بهادار
افزایش اعتبار داخلی و خارجی و تأمین مالی با به وثیقه گذاردن سهام شرکت در بازارهای مالی داخلی و خارجی.
سهولت در تغییر ترکیب سهامداری و انتقال مالکیت
به وجود آمدن دیدگاهی مطلوب در سرمایه‌گذاران با کاهش ریسک واحد اقتصادی و امکان تأمین مالی با هزینه کمتر
برخورداری از مزایای خاص و اعتباری مانند افزایش سقف تسهیلات بانکی و انتشار اوراق مشارکت
برخورداری از معافیت‌های مالیاتی
مزایای بورس اوراق بهادار از دیدگاه سرمایه‌گذاران:
خرید سهام و اوراق بهادار برای کسب بازده مناسب و پوشش در مقابل تورم
اطمینان از گزینه سرمایه‌گذاری به دلیل شفافیت اطلاعات
قابلیت نقد شوندگی اوراق بهادار و سهولت نقل‌وانتقال سهام و استفاده از معافیت‌های مالیاتی
ایجاد یک بازار دائمی و مستمر که امکان سرمایه‌گذاری بلندمدت و کوتاه‌مدت را فراهم می کند.
وجود طیف‌های متنوع از اوراق بهادار ازنظر درجه بازدهی و خطر‌پذیری برای سرمایه‌گذار
حمایت از سرمایه‌گذاران کوچک و احساس مشارکت در امور تولیدی و تجاری
۲-۵٫ بورس اوراق بهادار تهران
به‌منظور ایجاد یک بازار رسمی و دائمی برای خریدوفروش سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار، به‌موجب قانون مصوب اردیبهشت‌ماه ۱۳۴۵ مجلس شورای ملی، بورس اوراق بهادار تهران در بهمن‌ماه سال ۱۳۴۶، فعالیت خود را آغاز نمود. در قانون تأسیس بورس، هدف از ایجاد آن، تجهیز پس اندازه‌ای خصوصی و تخصیص این پس‌اندازها به سرمایه‌گذاری‌های صنعتی و تولیدی اعلام گردید. بورس اوراق بهادار تهران، مانند سایر بورس‌های اوراق بهادار دنیا، از تشکیلات و نظام ویژه‌ای برخوردار است. در ادامه به معرفی متداول‌ترین نوع اوراق بهادار قابل معامله در بازار بورس اوراق بهادار تهران که موضوع این تحقیق نیز هست، پرداخته می‌شود.
۲-۶٫ سهام
سرمایه هر شرکت سهامی، به قطعاتی تقسیم‌شده که هر یک از آن ها را سهم گویند؛ بنابراین، سهم عبارت از قطعاتی است که مجموع آن سرمـایه را تشکیل می‌دهد. درواقع سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی که مشخص‌کننده میزان مشارکت و تـعهدات و منافع صـاحب آن در شرکت سهامی است. در شرکت‌های دیگر سهم هر شریک را سهم الشرکه می‌گویند ولی در شرکت سهامی به ذکر سهم اکتفا می‌شود. دارنده سهم نمی‌تواند به نسبت سهم از مایملک شرکت مالک باشد بلکه به نسبت سهم خود از شـرکت دارای حق است و به‌موجب آن از منافع شرکت استفاده کرده و در مجمع عمومی رأی می‌دهد و در صورت انحلال از دارائی شرکت سهم خواهد برد. قانون در شرکت سهـامی عام حداکـثر قیـمت اسمی سهام را ده هزار ریال معـین کرده ولی در شرکت‌های سهامی خاص حداقل و اکثری برای مبلغ اسمی سهام تعیین نشده است سهام هر شرکت ممکن است به چند صورت به شرح زیر انتشاری‌اید:
الف- سهم بانام
ب- سهم بی‌نام
ج- سهم ممتاز
چون تمام سرمایه شرکت در ابتدای تأسیس مورداحتیاج نیست لذا، مقداری از سهام مطالبه می‌شود و بقیه آن به‌تدریج اخذ می‌گردد. با در نظر گرفتن این موضوع، قانون ازلحاظ ارفاق مقرر داشته که خریداران سهم می‌توانند در ابتدا قسمتی از قیمت سهم را که کمتر از سی‌وپنج درصد نباشد پرداخت و بقیه را تعهد نمایند (اسکندری،۱۳۸۹).
ممکن است شرکـتی در ابـتدای تشکیل بیش از سی‌وپنج درصد مثلاً شـصت درصد قیمت اسمی سهام و یا تمام قیمت آن را لازم داشته باشد که در این صورت به همـان نسـبت از قیمت سهام نقداً پرداخت می‌شود ولی در حـال مبلغ پرداخت و میزان تعهد شده هر سهـم باید در اسـاسنامه ذکر شود. به‌موجب ماده ۳۳ قانون مبلغ پرداخت‌نشده سهـام هر شرکت سهـامـی باید ظرف مـدت مقرر در اساسنامه که از پنـج سال بـیـشتر نخواهد بود مطالبه شود درصورتی‌که ظرف مدت مزبور مبلغ پرداخت‌نشده مطالبه نگردد، هیئت‌مدیره باید مجمع عمومی فوق‌العاده شرکت را برای اخذ تصمیم درباره‌ی تقلیل سرمایه به میزان پرداخت‌شده دعوت نماید و پس از کاهش سرمایه مراتب را به مرجع ثبت شرکت‌ها اطلاع دهد که برای استحضار عموم آگهی شود و الا هر ذینفع می‌تواند به دادگاه مراجعه کند در این صورت و به‌موجب حکم دادگاه کاهش سرمایه شرکـت به‌وسیله مرجع ثبت شرکت‌ها آگـهی خواهد شد. مسـلم است مطالـبه مبلغ پرداخت‌نشده سهـام باید از تمام شرکا بدون تبعیض به عمل آید و دارندگان چنین سهـامی موظف هستـند بقیه مبلـغ اسـمی سهام را به نسبتی که مورد مطالبه است بپردازند. مطالبه مبلغ پرداخت‌نشده سهام به این طـریق خواهد بود که هیئت‌مدیره در روزنامه کثیرالانتشاری که آگهی مربوط به شرکت در آن درج می‌شود منتشر نموده و مهـلت معقـول و متناسبی برای پرداخت آن قرار می‌دهند درصورتی‌که دارندگان سهام از تأدیه مبلغ پرداخت‌نشده خودداری نمایند، خسارت دیرکرد از قرار نرخ رسمی بهره به‌علاوه چهار درصد در سال مبلغ تأدیه نـشده اضافه خواهد شد. پس از اخطـار این موضوع از طرف شرکت به صاحب‌سهم و گذشـتن یک ماه درصورتی‌که مبلغ مورد مطالبه و خسارت تأخیر آن تماماً پرداخت نشود، شرکت آگهی فروش سهم مزبور را با قید مشخصات سهام فقط یک نوبت در روزنامه کثیرالانتشاری که آگهی‌های مربوط به شرکت در آن منتشر می‌شود می کند و یک نسخه از آگهی به‌وسیله پست سفارشی برای صاحب‌سهم ارسال می‌شود. سپس این‌گونه سهام را درصورتی‌که در بورس اوراق بهادار پذیرفته‌شده باشد مربوط به شرکت‌های سهامی عام از طریـق بـورس و الا از طریق مزایـده فروخـته و از حاصل فروش آن شرکت کلیه هزینه‌های غیرمترقبه را برداشت و درصورتی‌که چیزی باقی بماند مـازاد به صاحب‌سهم پرداخت می‌شود. در این مـوقع نـام صاحب سهام قبلی از دفـتر حذف و اوراق سهـام یا گواهی‌نامه موقت سهام با قید کلمه المثنی به نام خریدار صادر و مراتب به اطلاع عموم آگهی می‌گردد (دستگیر،۱۳۸۴).
شرکت‌هایی که قیمت سهـام آن ها زیاد است برای این‌که هرکسی بتواند از سهام آن خریداری نماید، سهـام خود را به قطـعات تقسیم می‌نمایند. این عمل را قانون تجویز کرده ولی همچنان که در شرکت‌های سهامی ارزش سهام مساوی است ارزش قطعات سهام هم باید مساوی باشد. مثلاً هر سهم شرکت باید به ده قطعه تقسیم شود و نمی‌توان یک سهـم را به ده سهم و سهم دیگر را به پنج قطعه تقسیم نمود. قبل از تشکیل شرکت نمی‌توان ورقه سهم صادر نمود. پس از ثبت و تشکـیل شرکت نیز مادام که تمـام مبـلغ اسمی هر سهم پرداخت‌نشده صدور ورقـه سهم بی‌نام یا گواهی‌نامه موقت بی‌نام ممنوع است ولی در سهام بانام هرگـاه سی‌وپنج درصد مبلغ اسمی آن پرداخت‌شده باشد صدور سهم یا گواهی‌نامه موقت مانعـی ندارد تا زمانی که اوراق سهام صادر نشده شرکـت باید به صاحبان سهـام گواهی موقت بدهد. در مورد سهام بانام همان‌طور که ذکـر شد صـدور آن مانعی ندارد ولی در مـورد سهام بی‌نام قبل از پرداخت تمام قیمت اسمی سهـام گواهی‌نامه موقت بانام داده خواهد شد که نقل‌وانتقال آن تابع مقـررات مربوط به نقل‌وانتقال سهـام بانام است در گواهی مـوقت نیز باید مبلغ پرداخت‌شده و مبلغ تعهد شده قید گردد. درهرحال ظرف مدت یک سال پس از پرداخت تمامی مبلغ اسمـی سهم باید ورقه سهم صادر شود و به صاحب‌سهم تسلـیم و گواهی موقت سهم مسترد و ابطال گردد. (دستگیر،۱۳۸۴).
سهام عادی و خصوصیات آن
سهام عادی، اسنادی قانونی هستند که مالکیت یا حقوق صاحبان سهام را در شرکت‌هایی نشان می‌دهند که به‌عنوان شرکت سهـامی سازمانده‌ی شده‌اند، همچـنین این گواهینامه‌ها[۱۵] به‌عنوان اوراق بهادار مالـی قابل‌خرید و فروش می‌باشند. موسسه‌های تک مالکیتی[۱۶] و شرکت‌های تضامنی[۱۷]، اشکال سازمانی دیگر موسسه‌های تجاری عمومی هستند، اما فقط شرکت‌های سهامی[۱۸] می‌توانند سهام عادی منتشر نمایند صاحبان سهام عادی دارای حق ادعای نهایی[۱۹] بر سود و دارایی‌های شرکت سهـامی خویش می‌باشند به این معنا که اگر شرکت سهـامی منحل شود، قانون مقرر می‌دارد که تمامی بدهی‌ها مانند حـقوق کارکنان، اسناد بـدهی به عرضه‌کنندگان کالا و بهره، دارنـدگان اوراق قرضه در هنگام انحلال، باید از محل دارایی‌های شرکت تسویه شود، قبل از آنکه، به‌واسطه توقف عملـیات، آنچه از دارایی‌ها باقیمانده است بین صاحبان سهام عادی توزیـع و تسویه شود. درواقع هرگز از ورشکسـتگی یک شرکت سهـامی چیزی باقی نمی‌ماند تا مابین سهـامداران عادی تقسیم شود. صاحبان سهام عادی از چهار امتیاز اصلی به‌عنوان ماحصل سرمایه‌گذاری خویش برخوردار می‌باشند که به شرح زیر موردبحث قرار می‌گیرند (اسکندری، ۱۳۸۹):
۱-مسئولیت محدود[۲۰]: اگر یک شرکت سهـامی ورشکسـت شود و دارایی‌های کافی برای پرداخت تمامی تعهدات خود نداشته باشد، بدهی‌های پرداخت‌نشده به سهامداران تحمیل نمی‌شود تا در مواجهه با پرداخت آن تعهدات مشـارکت داشته باشند. درواقع سهامداران بـیش ازآنچه در شرکت سرمایه‌گذاری نموده‌اند، از دست نخواهند داد.
۲-بـرداشت سود[۲۱]: صاحبان سهـام از یک مـشارکت نـامحدود در سـود مـوسسه برخوردار می‌باشند.
۳-قابلیت فروش[۲۲]: سهـام عادی ازجمله اوراق بـهادار مالی می‌باشند که برای خریدوفروش سهل و آسان طراحی شده‌اند.
۴-کنـترل شرکـت[۲۳]: در مجمع صاحبان سهـام، فقط به سهـامداران عادی، حق رأی اعطاشده است؛ بنابراین سرمایه‌گذاران سهام عادی، در تعیین اعضای هیئت‌مدیره شرکت، دارای حق انتخاب می‌باشند.
۲-۷-۱٫ ارزشیابی سهام عادی
بر اساس مفروضات تبصره ۲ ماده ۲۴ اصلاحیه قانون تجارت، چنانچه برای سهامی امتیاز یا مزایایی قائل نشوند، این‌گونه سهام، سهام عادی نامیده میشوند. دارندگان این سهام، مالکان شرکت هستند و این اوراق فاقد سررسید و دائمی تلقی میشوند.
فرایند ارزش‌گذاری سهام
شناخت شرکت: این مورد شامل ارزیابی صنعت، موقعیت رقابتی در صنعت و استراتژی شرکت است. تحلیلگر مالی، از این اطلاعات به همراه گزارش‌های مالی شرکت، برای پیش بینی عملکرد آتی شرکت استفاده می کنند.
پیش‌بینی عملکرد آتی شرکت: عملکرد آتی شرکت به شرایط کلان اقتصادی و تحلیل صنعت (تعیین سهم صنعت از تقاضای کل) و شرکت (تعیین سهم شرکت از تقاضای کل صنعت) و پیش بینی متغیرهای مالی مانند فروش، سود و موقعیت مالی آتی شرکت که از گزارش‌های مالی قابل‌استخراج هستند، بستگی دارد.
