به طور کلی عواملی چون: نوشتن کتاب روضه الشهداء در تاریخ اهل بیت(علیهم السلام)، استفاده از منابع شیعی در تفسیرش چون: تبیان شیخ طوسی(کاشفی، ۱۳۷۹ه.ش، ص۴۰۰)، حقائق التأویل سید رضی(همان ، ص۵۸)، تولد و مدتی زندگی در شهر سبزوار، توجه و احترام خاص به امامان شیعه(علیهم السلام) و همچنین قرار گرفتن کاشفی در سلسلهی یک اجازهی روایت که سند آن به امام رضا(علیه السلام) میرسد دلیل بر شیعه بودن حسین بن علی میدانند(همان، صص ۴۳و ۴۲؛ ایازی، آیینه ی میراث، ص ۵۳) و به خاطر ارتباط و خویشاوندی وی با عبدالرحمان جامی که در آن زمان از بزرگان نقشبندیّه محسوب میشد،(۷) توجه به خلفای راشدین و صحابه و علمای سنی و استفاده از منابع اهل تسنن در کتابهایش بر سنی بودن او استدلال می شود. این موارد نشان دهنده دوگانگی در شناخت عقیدهی کاشفی است.
از آنجایی که در کتابهای تراجم شیعه همانند: اعیان الشیعهی سید محسن امین و طبقات اعلام الشیعهی آقا بزرگ تهرانی که به شرح احوال علمای شیعه پرداخته میشود، نام حسین بن علی کاشفی وجود دارد چنین نتیجه گیری میشود که آنها واعظ کاشفی را از شیعیان دانسته و شرح حال اورا ذکر کردهاند. بر این اساس بحث در این زمینه را به گفتهی مدرس تبریزی پیوند می دهیم که میگوید: «قضاوت در این موضوع در صورت لزوم موکول به کتب مبسوطهی مربوطه است»(مدرس تبریزی،۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۲۹).
۲-۱-۳- ابعاد علمی واعظ کاشفی
ملاحسین کاشفی سبزواری از دانشمندان پرکار قرن نهم هجری در ایران به حساب میآید و از نظر علمی در زمان خویش، بیمانند بوده وی از همان عصر به جامع العلوم بودن و آشنایی بر علوم مختلف مشهور شده است، شهرت علمی این شخصیت تنها منحصر به آن زمانها یعنی قرنهای نهم و دهم هجری نیست بلکه امروزه نیز هم از جهت آثار گوناگون بر جای مانده از او و هم از نظر به کارگیری نثر فارسی به شیوهای زیبا در کتابهایش که گاه آهنگین و همراه با سجع و آمیخته با اشعار فارسی و عربی و سایر زیباییهای ادبی است، شناخته شده و مشهور گشته است.
بر اساس شواهد تاریخی و کتابهای تراجم، ابعاد علمی کاشفی بسیار مورد توجه قرار گرفته و نویسندگان در یادکرد، از او به این بعد شخصیت وی نیز اشاره میکنند. غیاث الدین خواند میر تاریخ نویس معاصر کاشفی، در تاریخ حبیب السیر مینویسد: «در علم نجوم و انشاء بی مثل زمان خود بود و در سایر علوم نیز با امثال و اقران دعوی برابری مینمود و به آواز خوش و صوت دلکش به امر وعظ و نصیحت می پرداخت… »(خواند میر، ۱۳۶۲ه.ش، ج ۴ ، ص ۳۴۵).
ملاحسین با وجود همهی آگاهیهای علمی و تسلطش در ریاضیات، نجوم، تفسیر، حدیث، عرفان و علوم غریبه مانند: جفر، تکسیر، اعداد و بسیاری علوم دیگر، به واعظ مشهور بوده؛ وی جلسههای وعظ و خطابه و سخنرانیهایی در مکانها و زمان های مشخص داشت و جمعیت زیادی در این جلسهها شرکت میکردهاند(نوائی،۱۳۶۳ه.ش، ص۲۶۸). و به گفتهی قاضی نورالله شوشتری: «نفسی با تاثیر و عبارتی دلپذیر داشت، در بلاغت فصیح عهد و مسیح مهد و سحبان زمان و حسان بود… »(شوشتری، ۱۳۶۵ه.ش، ص ۵۴۷).
علاوه بر اینها کاشفی در علم تفسیر تبحر و توانایی خاص خود را داشته که از آثار تفسیری او تفسیر سورهی یوسف (جامع الستین)، جواهر التفسیر که تا آیه ۵۴ سوره نساء را شامل میشود و مواهب علیه که تفسیر تمام قرآن به صورت موجز و مختصر است، میتوان نام برد، جستجو در این تفاسیر مهارت تفسیری وی را آشکار میکند.
در کلام مورخ همعصر واعظ کاشفی این ویژگی علمی او چنین یافت می شود که: «در دیار خراسان، مفسری مانند آن جناب نمیتوان یافت … »(خواند میر،۱۳۷۲ه.ش، ص ۲۲۱).
۲-۱-۴- آثار علمی ملاحسین کاشفی
با توجه به ابعاد علمی این شخصیت و شهرتی که در علوم مختلف دارد و عارف معارف گوناگون و آگاه بر بسیاری از دانشها بوده، آثار و تألیفات متنوع و متعددی در زمینه ها و موضوعات مختلف از او بر جای مانده و برخی از این آثار چون «اخلاق محسنی» در موضوع اخلاق و حکمت علمی، شهرت جهانی نیز دارند(صفا، ج ۴، ص ۵۲۵؛ حضرتی و مقیمی، www.hawzah.net/fa/article/articleview/80779).
در مورد تعداد کتابهای نوشته شده توسط کاشفی یا به عبارت دیگر تعداد کتابهایی که از او باقی مانده و در این زمان در دسترس قرار دارد اطلاع دقیقی در دست نیست. مطالبی که در این نوشته در زمینهی آثار کاشفی آورده میشود برگرفته از منابعی است که توضیحاتی بر این آثار ارائه کردهاند. برخی از منابع استفاده شده در این موضوع، عبارتند از:«الذریعه» و «طبقات اعلام الشیعه» نوشتهی آقا بزرگ تهرانی؛ «اعیان الشیعه»ی سید محسن امین؛ «ریحانه الادب» اثر محمد علی مدرس؛ «روضات الجنات» نگاشتهی محمد باقر موسوی خوانساری اصفهانی و نیز تاریخ ادبیات در ایران از دکتر ذبیح ا… صفا و سبک شناسی بهار از محمد تقی بهار.
برای نمونه مدرس تبریزی در ریحانه الادب سی و پنج کتاب برای ملاحسین نام میبرد که برخی از آنها تکراری هستند به این صورت که گاه یک کتاب که نامهای مختلف داشته، مدرس تبریزی آنها را در شماره های جداگانهای بر شمرده و همچنین «تفسیر قرآن » را به عنوان یکی از آثارکاشفی در شماره ۱۴ ذکر کرده که منظورش همهی تفاسیر نوشته شده توسط او بوده که تحت شماره های دیگر، نام خاص آن تفاسیر را نیز آورده است بنابراین وقتی که با دقت، آثار واعظ کاشفی در ریحانه الادب را بررسی کنیم به این نتیجه میرسیم تعداد کتابهای نام برده شده برای او در اینجا بدون تکرار عنوانها به بیست و چهار عدد میرسد(نک:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۳۲- ۲۹).
آنچه در پی میآید معرفی اجمالی آثار و تألیفات حسین بن علی کاشفی است:
۲-۱-۴-۱-آیینهی اسکندری یا جام جم: این کتاب شامل ۸ جدول و ۲۰ دایره است در زمینهی استخراج مطلوب، شاید منظور از استخراج مطلوب چیزی شبیه فال گرفتن و مشخص شدن نیتها باشد، گاه به آن «جام جم» نیز گفته میشود(امین، ۱۴۰۶ه.ش، ج۶، ص۱۲۳؛ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، بی تا، ج۱ ، ص۵۰؛ همو، طبقات اعلام الشیعه، بی تا، ص۶۹؛ مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۲۹).
۲-۱-۴-۲-اخلاق محسنی یا جواهر الاسرار: اثری است در موضوع وعظ و ادب و اخلاق که در سال ۹۰۰ هـ .ق، به نام محسن میرزا یا ابوالمحسن فرزند سلطان حسین بایقرا نوشته شده است(اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج۵ ، ص ۳۱۶؛ امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص ۱۲۳؛ شوشتری، ۱۳۶۵ه.ش، ص ۵۴۸؛ موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج ۳، ص۲۱۷؛ مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۳۱ و۲۹؛ صفا، ۱۳۸۳، ج ۴ ، ص ۵۲۵؛ بهار، سبک شناسی، ص ۳۸۴ ).
۲-۱-۴-۳- اسرار قاسمی: این کتاب در مورد سحر، طلسم، کیمیا و سایر علوم غریبه است(اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج۵، ص ۳۱۶؛ موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج ۳، ص ۲۲۰؛ مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۳۱؛ صفا، ۱۳۸۳ه.ش، ج ۴، ص ۵۲۵).
۲-۱-۴-۴- الإختیارات یا اختیارات النجوم(آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، بی تا، ج۱، ص۳۶۹؛ شوشتری، ۱۳۶۵ه.ش، ص ۵۴۸؛ مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۲۹)، یا الواح القمر(موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج ۳، ص ۲۲۰، مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، صص ۳۱ و۲۹).
۲-۱-۴-۵- الاربعون حدیثا یا الاربعین فی احادیث الموعظه، به آن «الرساله العلیه فی الاحادیث النبویه» نیز گفته میشود. این کتاب مشتمل بر چهل حدیث در موضوع نصیحت و موعظه میباشد(امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص ۱۲۳؛ آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، بی تا، ص۷۰؛ اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۵، ص ۳۱۶؛ موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج ۳، ص ۲۲۰، مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۳۱).
۲-۱-۴-۶- التحفه العلیه فی علم الحروف و بیان اسرارها: در زمینهی علم حروف و اسرار و رازهای آن نوشته شده است( امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص ۱۲۳؛ اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۵، ص ۳۱۶؛ مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج۵ ، ص ۳۱).
۲-۱-۴-۷-السبعه الکاشفیه: ۷ رساله در زمینهی علم نجوم است(اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۵ ، ص ۳۱۶؛ موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج ۳، ص ۲۲۰؛ مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵ ، ص ۳۱). مصحح جواهر التفسیر این کتاب را همان اختیارات النّجوم دانسته(کاشفی، ۱۳۷۹ه.ش، ص ۸۰، مقدمه ی مصحح).
۲-۱-۴-۸-اللباب المعنوی فی انتخاب المثنوی یا منتخب مثنوی مولوی یا جواهر الاسرار و زواهرالانوار(امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص ؛ اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۵ ، ص ۳۱۶؛ موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج ۳ ، ص ۲۲۰؛ مدرس تبریزی ، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵ ، ص ۳۱).
نام این کتاب در منابع به صورتهای گوناگونی آمده که شاید بهترین توضیح برای آن، سخن نویسندهی روضات الجنات باشد: کاشفی کتابی در شرح مثنوی مولوی دارد و نیز کتابی دیگر در گزیده و انتخاب آن دارد « لب» و کتابی هم به نام لب لباب یعنی منتخب گزیده آن شرح نوشته است(موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج ۳ ، ص ۲۲۰).
البته مدرس تبریزی «اللباب المعنوی» را همان «جواهر الاسرار» معرفی میکند و شرح مثنوی را به صورت عنوانی مستقل ذکر میکند(مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵ ، ص ۳۱) اما در هدیه العارفین نام آن را چنین آورده است: «جواهر الاسرار و زواهرالانوار فی شرح المثنوی»(اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۵ ، ص ۳۱).
۲-۱-۴-۹- انوار سهیلی: خلاصه و توضیحی از کتاب کلیله و دمنهی ابوالمعالی نصرالله بن محمد است که کاشفی آن را به فرمان امیر احمد مشهور به سهیلی از امیران سلطان حسین بایقرا نوشته است(امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص ۱۲۲؛ مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۳۱؛ بهار، ۱۳۸۰ه.ش، ص ۳۸۴؛ صفا، ۱۳۸۳ه.ش، ج ۴، ص ۵۲۵).
۲-۱-۴-۱۰- بدایع الافکار فی صناعه الاشعار: چنانکه از نام کتاب برداشت میشود در زمینهی شعر است(اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۵، ص ۳۱۶؛ موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج ۳، ص ۲۲۰؛ مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۳۱).
۲-۱-۴-۱۱- تحفه الصلوات: شامل یک مقدمه، هشت فصل و یک خاتمه است که در ماه رمضان سال ۸۹۹ ه. ق. به پایان رسیده است(امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج۶، ص۱۲۲؛ آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، بی تا، ص ۷۰؛ مدرس تبریزی، ریحانهالادب، ج ۵، ص ۳۱). در هدیهالعارفین با عنوان «تحفه الصلاه» ذکر شده است(اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۵، ص ۳۱۶).
۲-۱-۴-۱۲- تفسیر سوره یوسف یا جامع الستین(امین ، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص ۱۲۲؛ اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۵، ص ۳۱۶؛ موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج ۳، ص ۲۱۹؛ مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۳۱): تفسیر مفصلی از سوره یوسف که عرفانی، ادبی، اخلاقی و تاریخی بوده، کاشفی آن را املاء کرده و شاگردانش نوشتهاند و در آن از شواهد شعری، روایات ، حکایات و آیات دیگر قرآن استفاده شده است(مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۳۱).
۲-۱-۴-۱۳-جواهر التفسیر لتحفهالامیر یا العروس یا تفسیر زهراوین: این تفسیر بنا به نقل روضات الجنات ، تفسیر کبیری است(موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج ۳، ص ۲۱۸) معروف به «جواهر التفسیر»، که تفسیر سورهی حمد تا آیهی ۸۴ سورهی نساء را شامل میشود. کاشفی قصد داشته تفسیر مفصلی را بنویسد اما آن را از نیمه جزء پنج رها کرده و به نوشتن تفاسیر مختصر دیگری روی میآورد. این تفسیر به دلیل اینکه شامل سورهی بقره و آل عمران میشود به زهراوین نیز معروف گشته و به نام امیر علیشیر نوائی وزیر سلطان حسین بایقرا نوشته شده است(آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، بی تا، ج ۵، ص
ص۲۲۶ و ۲۶۵؛ امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص۱۲۲؛ مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۳۱؛ صفا، ۱۳۸۳ه.ش، ج ۴، ص ۵۲۴).
۲-۱-۴-۱۴- ده مجلس: خلاصهی روضهالشهداء است(مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵ ، ص ۳۱).
۲-۱-۴-۱۵-رسالهی حاتمیه: حکایاتی از حاتم طائی در آن ذکر شده است(صفا، ۱۳۸۳ه.ش، ج ۴ ، ص ۵۲۵).
۲-۱-۴-۱۶- روضه الشهداء: از کتابهای معروف و شناخته شدهی ملاحسین کاشفی است که در مورد اهل بیت(علیهمالسلام)، (مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۳۱؛ موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج ۳، ص ۲۱۹)، مخصوصاً امامحسین(علیهمالسلام) نوشته شده است(امین، ۱۴۰۶ه.ق،ج۶، ص۱۲۲) و به گمان خوانساری در روضات الجنات اولین کتابی است که در این موضوع تألیف گشته و اصطلاح روضه خوان نیز از این کتاب گرفته شده است(موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق ، ج ۳، ص ۲۱۹). هم چنین نام این اثر در کتابهایی چون: اعیان الشیعه، کشف الظنون ، فوائد رضویه، ریحانهالادب، سبک شناسی بهار یافت میشود.
۲-۱-۴-۱۷- روضهالصفا فی مقتل الحسین(علیه السلام): به گفتهی علامه سید محسن امین ظاهرا کتابی غیر از روضهالشهداء و مقدم بر آن است(امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص ۱۲۳).
۲-۱-۴-۱۸-شرح اسرار قاسمی: که آن را جواهر الاسرار نیز مینامند(مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵ ، ص ۳۱).
۲-۱-۴-۱۹- شرح اسماء الحسنی: که به آن «المرصدالاسنی فی شرح اسماء الحسنی» نیز میگویند(امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص ۱۲۳؛ اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج۵، ص ۳۱۶؛ موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج۳، ص ۲۲۰؛ مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۳۲) دکتر عباسی محقق جواهر التفسیر نام اصلی آن را «المرصد الأسنی فی استخراج الاسماء الحسنی» میداند(کاشفی، ۱۳۷۹ه.ش، ص ۸۰.، مقدمه ی مصحح). این کتاب در علم الحروف(۸) بوده است و اصطلاحاتی نظیر «استخراج اسم» و «استخراج مطلوب» از اصطلاحات این علم می‏باشد(همان).
۲-۱-۴-۲۰- شرح صحیفه سجادیه(بهار، ۱۳۸۰ه.ش، ص ۳۸۵).
۲-۱-۴-۲۱- شرح مثنوی: شرحی است که کاشفی بر مثنوی مولوی نوشته، در عنوان اصلی این شرح و گزیدههایی که کاشفی بر آن نگاشته اختلاف نظر است(ر.ک: توضیح دکتر صفا در تاریخ ادبیات ایران، جلد۴، ص ۵۲۵ و به همین نوشتار ضمن معرفی اثر شماره ی ۸).
۲-۱-۴-۲۲- صحیفه شاهی: کتابی است که در زمینهی انشاء نوشته شده است(اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۵ ، ص ۳۱۶؛ صفا، ۱۳۸۳ه.ش، ج ۴، ص ۵۲۵).
۲-۱-۴-۲۳- فتوت نامهی سلطانی: در مورد آداب جوانمردان و شرایط ورود به گروه آنهاست و بر اساس سخن محمد تقی بهار این کتاب از کتب مفید جمعآوری شده که اگر به دست نمی آمد قسمتی از تاریخ اجتماعی ایران که تشکیل جمعیت «فتوت» یا «جوانمردان» یا «عیاران» باشد از میان رفته بود(بهار، ۱۳۸۰ه.ش، ص ۳۸۵ و نیز نک: طبقات اعلام الشیعه اثرآقا بزرگ تهرانی، ص ۷۰ و تاریخ ادبیات در ایران از دکتر صفا، ج ۴، ص ۵۲۶).
۲-۱-۴-۲۴- فضل الصلاه علی النبی- صلی الله علیه و آله -(امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص ۱۲۳؛ اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۵، ص ۳۱۶؛ مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص ۳۱): علامه سید محسن امین نقل کرده که شاید این کتاب همان تحفهالصلوات باشد(امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص ۱۲۳)، اما در جاهای دیگر چنین سخنی نیامده است.
۲-۱-۴-۲۵- فوائد الفؤاد(کاشفی، ۱۳۷۹ه.ش، ص ۷۴، مقدمه ی مصحح)
۲-۱-۴-۲۶-فیض النوال فی بیان الزوال (امین،۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص۱۲۳؛ اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۶، ص ۳۱۶)
۲-۱-۴-۲۷- لوائح القمر: این کتاب در هدیه العارفین به صورت «لوائح القمر و اختیارات المنازل» ذکر گردیده است(اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۵، ص ۳۱۶) مدرس تبریزی میگوید: «ظاهراً همان الواح قمر است»(مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵ ، ص ۳۲،که درشمارهی ۴ ذکر شد). هم چنین در اعیان الشیعه چنین آمده: «لوایح القمر فی اختیار الساعات و الوقت الافعال و الاعمال الضروریه»(امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶، ص ۱۲۳).
۲-۱-۴-۲۸- ما لابدمنه فی المذهب(همان جا؛ اسماعیل پاشا،۱۴۰۲ه.ق، ج ۵، ص ۳۱۶).
۲-۱-۴-۲۹- مختصر الجواهر: برخی از نویسندگانی که به آثار ملاحسین کاشفی اشاره کردهاند تفسیری به نام «مختصر الجواهر» نیز برای وی ذکر میکنند که از جمله آنها می توان از: علامه سید محسن امین در اعیان الشیعه(امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج۶، ص۱۲۲)،(۹) موسوی خوانساری در روضات الجنات(موسوی خوانساری، ۱۴۱۱ه.ق، ج ۳، ص ۲۱۹)، قاضی نورالله شوشتری در مجالس المومنین(شوشتری،۱۳۶۵ه.ش، ص۵۴۸) و دکتر صفا در کتابش تاریخ ادبیات در ایران(صفا،۱۳۸۳ه.ش، ج ۴، ص ۵۲۴)، نام برد.
اما به اعتقاد محقق جواهر التفسیر، آقای عباسی، کاشفی اثری با نام «مختصرالجواهر» نداشته و این اسم با اشتباه برخی تذکره نویسان در گروه آثار او قرار گرفته است(کاشفی، ۱۳۷۹ه.ش، صص ۶۴ و ۶۳).
۲-۱-۴-۳۰-مخزن الانشاء: کتابی در زمینهی انشاء و آداب نامه نگاری است و به گفتهی برخی چون دکتر صفا در موضوع فن ترسل است(صفا، ۱۳۸۳ه.ش، ج ۴، ص ۵۲۵). (۱۰)
۲-۱-۴-۳۱- مرآه الصفا فی صفات المصطفی(اسماعیل پاشا، ۱۴۰۲ه.ق، ج ۵، ص ۳۱۶).
۲-۱-۴-۳۲- مصابیح القلوب: نام این کتاب در اعیان الشیعه ذیل آثار کاشفی قرار گرفته و گفته شده که در تاریخ حسن بک روملو این اثر به واعظ نسبت داده شده است( امین، ۱۴۰۶ه.ق، ج ۶ ، ص ۱۲۳).
۲-۱-۴-۳۳- مطلع الانوار : بدون هیچ توضیحی در ریحانه الادب ذکر شده است( مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵ ، ص۳۲).
۲-۱-۴-۳۴- مواهب علیه یا تفسیر حسینی: یکی دیگر از تفاسیر نوشته شده توسط حسین بن علی کاشفی است که تفسیری مختصر و کوتاه از آیات بوده و شامل تمام سورههای قرآن میشود(صفا، ۱۳۸۳ه.ش، ج ۴، ص ۵۲۴؛ موسوی خوانساری،۱۴۱۱ه.ق ج ۳، ص ۲۱۹، مدرس تبریزی، ۱۳۶۹ه.ش، ج ۵، ص۳۲).
۲-۱-۴-۳۵- میامن الاکتس
اب فی قواعد الاحتساب(اسماعیل پاشا،۱۴۰۲ه.ق، ج ۵، ص ۳۱۶).
در این نوشتار سعی شده برخی آثار مهم وشناخته شدهی کاشفی معرفی شود هر چند کتاب های دیگری مانند: میامن المشتری، سواطع المریخ (قواطع المریخ)، مناهج الزهره، مواهب الزحل، (۱۱) و … نیز برای او ذکرشده است.
۲-۱-۵-شعر ملاحسین کاشفی
کاشفی علاوه بر تسلط بر علوم مختلف بر شعر و ادبیات فارسی نیز مسلط بوده، چنانکه در تفسیر «جواهر التفسیر» نیز این جنبه از ذوق ادبی او به چشم میخورد وی در این تفسیر در کنار توضیح و شرح آیات و به کارگیری برخی آرایه های ادبی چون سجع و تتابع اضافات در نثر ادبیانه خویش، استناد به اشعار فارسی را نیز در کلام خود قرار داده است و با توجه به برخی ابیات به جا مانده که به او نسبت میدهند مشخص میگردد که این دانشمند ایرانی از زبان فارسی نهایت بهره را برده و ذوق شعر و شاعری هم داشته ، برخی از شعرهایی که از ملاحسین کاشفی نقل شده عبارتست از:
- سبز خطا زمشک تر غالیه بر سمن مزن سنبل تاب داده را بر گل و نسترن مزن
(نوائی، ۱۳۶۳ه.ش، ص۹۳)
- چون که خوشی های دهر باقی و پاینده نیست از خوشی اش خوشدلی هیچ خوشانیده نیست