واژگان کلید: دولت مدرن- هویت ملی
مقدمه:
در معنای جدید آن تقسیم ­بندی جهان به واحدهای سیاسی بر اساس مرزبندی جغرافیایی منجر به خلق مفهومی به نام هویت ملی گردید. رفته رفته دولت­های جدید التأسیس با پذیرش هنجارهای سرمایه­داری و قوانین و مقررات اقتصاد جهانی، مطلق­گرایی سیاسی را کنار گذاشته و انعطاف بیشتری در پذیرش ارزش­های ناشی از مدرنیسم و لیبرالیسم در حوزه ­های اجتماعی و اخلاقی از خود نشان دادند.
اما این وضع در کشورهای جهان سوم روند فوق­الذکر را طی نکرد و در بازه­های زمانی مختلف بین گشایش سیاسی و استبداد نوسان نمود. در ایران بعد از نهضت مشروطه، همراه با اولین مراحل پیدایش مدرنیته و تشکیل دولت شبه مدرن ملی تقابل بین سنت و مدرنیسم به خشونت گرائید و سطوحی از منازعات قومی و قبیله­ای همراه با تهاجم به کلیه­ مظاهر سنت­گرایی از طرف دولت نوظهور، موجی از واگرایی قومی و قبیله­ای را در ایران فراهم آورد. ونتوانست مفهوم مدرن هویت ملی را به درستی جایگزین سایر هویت­های مادون، نظیر هویت زبانی، قومی، قبیله­ای، نژادی و مذهبی نماید. بدین ترتیب در همان اوایل پیدایش هویت ملی در ایران، نوعی چالش بین این هویت با سایر هویت­ها آغاز شد. پژوهنده در این تحقیق مدعی است که طرح مسئله­ هویت ملی در ایران و تلاش برای نهادینه کردن آن از سوی دولت شبه مدرن رضا خان، به درستی انجام نگرفت و به جای آن هویت قومی از سوی دولت و نظریه پردازان آن زمان تبلیغ و تثبیت شد. بعدها این برداشت از ظهور مشروطه تا پیدایش انقلاب اسلامی از سوی بسیاری از اندیشمندان، نظریه پردازان و سیاست­مداران مورد تائید قرار گرفت و تا کنون هیچ مصالحه­ای بین نخبگان سیاسی حاکم و سایر اقلیت­های قومی بر سر این مفهوم حاصل نشده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از سوی دیگر، به دلیل اینکه در ساخت سیاسی ملت – دولت زندگی می­کنیم، ضروری است که بدانیم چه نسبتی میان هویت­های مختلف با هویت ملی برقرار می­ شود و تا چه حد امکان یافتن راه­های گریز برای جلوگیری از اختلاف بین آنها وجود دارد، به گونه ­ای گه هیچ سطحی از هویت سطوح دیگر را تحت الشعاع قرار ندهد.
فصل یک: کلیات تحقیق
بخش اول: کلیات تحقیق
۱- ۱- عنوان تحقیق
۱-۱-۱- عنوان به زبان فارسی
بررسی رابطه بین تاسیس دولت مدرن در ایران و هویت ملی
۲-۱-۱- تعداد واحد پایان نامه
۳-۱-۱- بیان مساله اساسی تحقیق
هویت ملی و دولت مفاهیم مدرنی هستند که در اثر تغییر و تحولات قرن ۱۷ وارد حوزه ی علوم انسانی شدند به این ترتیب که دولت در سه حوزه ی اقتصادی شامل توسعه صنعتی و رشد نظام سرمایه داری به همراه درهم ریختگی اقتصاد سنتی و ایجاد بازار ملی و هم در حوزه ی علوم سیاسی متاثر از انقلاب فرانسه و دیدگاه­ های مونتسکیو و در بعد فرهنگی مدیون توسعه ی تکنولوژیکی وسایل ارتباط جمعی و آموزش همگانی پدیدار شد. بنابراین دولت مدرن در اروپا حاصل ضرورت­ها و تکامل در سه حوزه ی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بعد از انقلاب صنعتی بود. برای تشکیل چنین دولتی فرآیندهای زیر طی شده اند.
۱-مرحله ملت سازی^[۱]
۲-مرحله دولت سازی^[۲]
۳-تدوین معیارهای صحیح جهت توزیع عادلانه ی منابع
۴-ترک علایق ماقبل مدرن و سیاست گذاری خارج از علایق شخصی و گروهی.
برای طی مراحل فوق مستلزم ضروریات ساختاری برای رسیدن به یک جامعه ی ملی است بدیهی است این مراحل جنبه ی انتزاعی نداشته بلکه در یک زمینه ی اجتماعی و فرآیندی تجربی به همراه گذر از یک مرحله­ آزمون و خطا و رسیدن به خرد جمعی یا رسیدن به یک هم رایی درباره تعاریف مشترکی نظیر فرد، جامعه، مالکیت، سیاست قدرت و… می باشد.
اما هویت ملی به تبع تشکیل دولت­های مدرن بوجود آمد چرا که تا قبل از پیدایش دولت­های مدرن، آنچه که ساخت سیاسی جوامع را تشکیل می داد، مرزبندی­های قومی بود. اما زایش هویت ملی به عنوان پدیده­ای اجتماعی و سیاسی، خود آگاه و مستقل و تکوین این هویت و تحقق آن در چارچوب دولت­های ملی جدید، بستگی به میزان رعایت حقوق شهروندی و برابری انسان­ها به عنوان عضوی از یک دولت ملی دارد. هر اندازه مفهوم هویت از عناصر نژادی، زبانی، قومی، قبیله ای، دینی، طبقاتی، جنسی و تباری فاصله گیرد به مفهوم هویت ملی و مفهوم مدرن ملت نزدیک می شود و از واگرایی ملت کاسته می گردد.
در ایران قبل از شکل گیری دولت مدرن یا شبه مدرن، رؤسای قبایل، طوایف و عشایر در مناطق جغرافیایی دارای اختیارات و قدرت زیادی بودند حتی تمرکز گرایی دولت ایلی قاجار هم نتوانست از حوزه نفوذ و قدرت این رهبران بکاهد زیرا این دولت، دولتی ملوک الطوایفی بود و از لحاظ نظامی و مالی به قبایل و رؤسای آنها اتکا داشت آنچه که در ایران باید اتفاق می افتاد تضعیف هویت های مادون و برجستگی هویت مافوق (هویت ملی) نسبت به سایر هویت ها است. گر چه انقلاب مشروطه تا حدودی توانست زمینه ساخت هویت ملی را در شکل جدید آن در فرهنگ سیاسی ایران رواج دهد، اما به دلایلی چند از قبیل فقر، بی سوادی، جدایی جغرافیایی و همه گیر نبودن نهضت، این مفهوم نتوانست در ذهن عامه مردم ایران نضج گیرد و عاقبت در اثر برخورد با دیوار ستبر سنت گرایی متلاشی شد آنچه بعد از شکست جریان مشروطه خواهی رخ داد، بر خلاف شکل گیری دولت­های قرن ۱۷ و ۱۸ اروپا که حاصل سنتز نیروهای داخلی بود، نوعی یورش همگانی و تضاد خشونت آمیز بین آنچه در ظاهر مدرن است و آنچه که سنتی می نمود. حاصل این تضاد عدم امکان زیست سیاسی پایدار و مبتنی بر گفتمان معقول ومشارکت جو بین دولت و سایر اقوام ایرانی است یورش خشونت آمیز به نظم سنتی چند ساله و تلاش سرکوب گرایانه ی رضا خان به منظور ایجاد یک جامعه ی فارغ از سنت دقیقاً بر خلاف مدل­های غربی ایجاد دولت –ملت بود چرا که در مدل غربی دولت از دل دگرگونی­های نظام سنتی بیرون آمد. در این تحقیق پژوهنده مدعی است که سنتز دولت – ملت و پیدایش مفهوم هویت ملی در ایران حاصل یک توافق همگانی نبود بلکه در اثر سرکوب و تضاد بوجود آمده است .پروسه ی ساخت هویت ملی از همان ابتدا گروه ­های قومی و قبیله ای ایران را به چالش کشید و نوعی مقاومت منفی در مقابل تکوین هویت ملی در معنای مدرن آن ایجاد نمود نتیجه ی این فرایند نگاه غیر خودی به مفهوم دولت از سوی جامعه ی قومی ایران بود بطوری که بین هویت ملی در معنای صحیح آن و سایر هویت ها ایجاد شکاف عمیق نمود در نتیجه پروژه ی توسعه در تاریخ ایران به دلیل این ساخت متباین نتوانست خلا ایجاد شده بین دولت و ملت را پر نماید.
هر چند که رضا خان و بعد از وی فرزندش تلاش فراوانی نمودند تا مولفه های هویت ملی را از افسانه­ های ایران باستان بگیرند و این خلا هویتی را پر نمایند، اما به دلیل تصنعی بودن این اسطوره ها و تکریم و تقدس آنها از سوی قدرت مرکزی مورد پذیرش عموم قرار نگرفتند وعاقبت در اثر چالشی های داخلی و خارجی این مفاهیم همراه با رویداد انقلاب اسلامی در ایران متلاشی شدند.
آنچه که در پژوهش فعلی مورد نظر است دریافت رابطه بین تشکیل دولت مدرن در ایران و افزایش یا کاهش همگرایی ملی است در این تحقیق دولت مدرن در ایران به دولتی اطلاق می شود که بعد از شکست انقلاب مشروطه و رسیدن رضا خان به قدرت آغاز می شود و سعی در ایجاد وحدت ملی بر اساس مرزهای جغرافیایی ایران دارد محقق به دنبال دریافت و فهم این رابطه است که اساسا دولت مدرن در ایران به معنی و مفهوم واقعی آن تشکیل شده است یا خیر؟ و اگر هم تشکیل شده باشد زایش هویت ملی در ایران چگونه بوده است؟
۴-۱-۱- اهمیت و ضرورت تحقیق
از آنجایی که مفاهیمی مانند هویت، ملت و دولت مفاهیمی سیال بوده و از جامعه ای به جامعه ی دیگر تا حدودی متفاوتند، راه را بر برداشت های متفاوت از این مفاهیم باز می کنند و هر گروه و یا تفکری بر حسب اصول و مبادی و فلسفه وجودی خود گاهی تعریف های متباین از اصطلاحات بالا را با سایر احزاب و گروه ­های دیگر ارائه می نماید.
وجود این برداشت های متفاوت بخصوص هنگامی که جامعه ملی متکثر باشد و حاکمیت در دست یک گروه قومی خاص قرار گیرد سبب تضاد و افزایش واگرایی در این جامعه می شود. بدین ترتیب اهمیت اتفاق نظر بر تعاریف مشترک از مفاهیم فوق سبب می شود تا فضای سیاسی آن جامعه برای پذیرش و مشارکت سایر گروه ­های قومی شفاف­تر شود و راه را برای مشارکت گروه ­های مختلف و تشکیل جامعه مدنی مبتنی بر تفاهم و انعطاف پذیری هموار نماید.
۵-۱-۱- ادبیات و سوابق تحقیق
پژوهش­های متعددی در زمینه تفاهیم دولت، هویت، ملیت و قومیت تاکنون توسط پژوهش گران داخلی و خارجی صورت گرفته و یک بُعد یا ابعاد مختلف این مفاهیم را مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار داده اند. بعضی از این دیدگاه ­ها واقع بینانه تر بوده و به دور از تعصبات قومی و یا نژادی به مسئله هویت دولت توجه داشته اند. بعضی هم با فرض یکسان بودن تحولات جهانی گرایش به تعمیم پذیری نتایج ملاحظات گروهی و قومی و با توجه به هویت های تاریخی اقدام به بررسی موضوع نموده اند از جمله ی این منابع:
الطائی، علی، بحران هویت قومی در ایران؛ موضوع این کتاب قبل از اینکه سیاسی باشد، فرهنگی است. نویسنده ضمن توجه به تنوع قومی و فرهنگی در ایران عدم توجه به این مسئله از سوی سازمان­های رسمی و غیر رسمی را موجب بحران هویت در این کشور شده است.
احمدی، حمید، قومیت و قوم گرایی در ایران، افسانه یا واقعیت. در این اثر ضمن توجه به مفاهیم و اصطلاحات بکار گرفته شده در مطالعات قومی در خاورمیانه و ایران مسئله تفکیک نژادی را رد می کند و آن را حاصل ذهنیت پردازی می داند.
حمید، احمدی، ایران هویت، ملیت، قومیت. شامل مجموعه ای از مقالات است که پیرامون مسائل قومی و هویتی در ایران نوشته شده است.
صدر، ضیاءالدین، کثرت قومی و هویت ملی ایرانیان: اهمیت این اثر در ارائه تعریف منطقی از هویت ملی در ایران در مقابل سایر هویت های هشت گانه می باشد. نویسنده ضمن به نقد کشیدن دیدگاه­ های ناسیونالیستی در ایران، عامل اصلی گرایش­های قومی را تفسیر غلط از مفهوم ملت و هویت می داند که توسط مدرنیست های قوم گرای ایران ارائه شده است. این کتاب می تواند اثر مفیدی در تصحیح مفهوم هویت ملی در ایران باشد.
حیسنی، جواد، جامعه شناسی وفاق اجتماعی و اقلیت های قومی در ایران. در این اثر ضمن دارا بودن طرح نظری در زمینه ی جامعه شناسی وفاق اجتماعی در ایران به مفهوم توسعه در مناطق مختلف ایران اشاره کرده است. همچنین تاثیر گروه قومی حاکم بر وفاق یا واگرایی قومی رابررسی کرده است.
برتون، رولان، ترجمه ناصر فکوهی، این کتاب به عنوان یک منبع پایه در بخش مطالعات قومی در حوزه سیاسی کاربرد دارد. در این اثر هویت قومی و نقش عواملی چون زبان و جغرافیا در ساخت هویت مورد بحث قرار گرفته است همچنین جایگاه دولت در رابطه با اقوام و مدیریت چالشهای قومی در جهان امروز در حوزه ی وسیع جهانی مورد توجه قرارداده است.
بیگدلو، رضا، باستان گرایی در تاریخ معاصر ایران: این اثر از معدود آثاری است است که چهره واقعی ناسیونالیسم ایرانی را در رابطه با اقوام ایرانی آشکار می کند. نویسنده ی کتاب آغاز این ایدئولوژی را بطور رسمی از اواخر دوره ی قاجاریه می پندارد گر چه وجود آن را در تاریخ ایران ناشی از شکست­های پی در پی ایرانیان و حقارت ناشی از آن می داند وی ضمن طرح ایده های قوم گرایان ایرانی در ادبیات و تاریخ معاصر ایران معتقد است که این گرایش­های ناسیونالیستی حاصل تحولات مغرب زمین بوده که به سمت رادیکالیسم قومی و نژادی فارس گرایانه سوق داده شده و به جریانی خود محور و ضد دموکراسی تبدیل گردیده است. این جریان نقش مهمی در ساخت دولت – ملت در ایران ایفا نموده و رابطه دولت-ملت را از شکل دموکراتیک آن به شکل استبدادی رهنمون نموده است.
۶-۱-۱- اهداف مشخص پژوهش
۱-۶-۱-۱- هدف اصلی پژوهش
بررسی رابطه تاسیس دولت مدرن و شکل گیری هویت ملی
۲-۶-۱-۱- اهداف فرعی تحقیق
الف: آشنایی با ساخت دولت مدرن در ایران
ب: آشنایی با چگونگی شکل گیری هویت ملی
ج: آشنایی با عوامل موثر بر عدم شکل گیری هویت مدرن در ایران
۷-۱-۱- سئوالات تحقیق
۱-۷-۱-۱- سئوال اصلی
تاسیس دولت مدرن در ایران چگونه سبب عدم شکل گیری هویت ملی گردید
۲-۷-۱-۱- سئوالات فرعی
الف: ساخت دولت مدرن در ایران چگونه بوده است؟
ب: تاچه اندازه هویت ملی ایران به تبع تاسیس دولت ملی شکل گرفته است؟
۸-۱-۱- فرضیه های تحقیق
۱-۸-۱-۱- فرضیه ی اصلی
ساخت دولت مدرن در ایران مانع شکل گیری هویت ملی شده است.
۲-۸-۱-۱- فرضیه ی فرعی
فرضیه اول: ساخت دولت مدرن در ایران غیردموکراتیک و اجباری بوده است.
۹-۱-۱- تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی
دولت مدرن : شکل جدیدی از دولت است که حاصل انقلاب­های دموکراتیک اواخر قرن ۱۸ و ابتدای قرن ۱۹ یعنی انقلاب فرانسه در ۱۷۸۹ و سپس سایر انقلاب­های اروپایی می باشد. این دولت برخلاف دولت­های باستانی مشروعیت خود را از خداوند یا اشرافیت خونی نمی گیرد بلکه حاصل تفاهم عمومی است.
در این فرایند (دولت سازی) قدرت­های محلی تضعیف شده یا بطور کلی تحت الشعاع یک قدرت مرکزی قرار می گیرند بطور کلی فرایند دولت-ملت سازی مدرن عبارت است از گذر از هویت های سنتی-اجتماعی به سوی هویت همبسته تر و یکپارچه تر که سرانجام در قالب مفهوم کلاسیک کشور – ملت متبلور می شود (دلیرپور، ۱۳۸۰: ۵۳)
پیدایش دولت مدرن در ایران با پایان دولت قاجار و شکست جریان مشروطه آغاز می شود. گرچه پایه های تئوریک این دولت از انقلاب مشروطه گذاشته شده بود ولی تطبیق عملی این تئوری در ایران با روی کارآمدن رضا شاه صورت گرفت.

۱- اسلام دین علم و خرد

سر پذیرفته شدن اسلام در مجامع علمی و پیشرفت کنونی آن در میان دانشمندان، پیوند جاودانه آن با دانش و خرد میباشد متون دینی اسلام به ویژه اصیلترین و معتبرترین آنها قران کریم، بستگی این آئین مقدس را با علم و عقل پایهریزی و تأیید مینماید. عقل نظری، عقل عملی و عقل ابزاری، سه اصطلاح مهم و رایجی هستند که در واقع، هر یک بعدی از ابعاد این قوّه شناختی را توضیح می‌دهند.^[۵۶۶]
روایات اسلامی عقل را در عرض انبیاء حجت الهی ما بین خداوند و بندگانش قرار داده و آنرا محبوبترین مخلوق خدا و وسیله امتیاز انسان از سایر حیوانات و علت ثمربخش شدن عبارت و مدار کیفر و پاداش میداند^[۵۶۷]
اسلام با نگاهی معرفت گرایانه ضمن ستودن سطوح سه‌گانه عقل، انسان را به بهره‌گیری هرچه بیشتر از این نعمت الهی فرامی‌خواند و کسانی را که از آن استفاده نمی‌کنند با شدیدترین عبارت‌ها مذمّت می‌کند تا جایی که آنها را از حیوان هم پست‌تر می‌داند: «وَ لَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیرا مِنَ الْجِنِّ وَالإِنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَّ یَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لاَّ یُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لاَّ یَسْمَعُونَ بِهَا أُوْلَـئِکَ کَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَـئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ»^[۵۶۸]
عقلانیت اسلامی برخلاف عقلانیت مدرن غرب که تنها به ساحت ابزاری بودن عقل محدود می گردد،از هر سه سطح برخوردار بوده و در یک موالات و ترتیب منطقی، ابتدا در یک پرسش اصلی و کلان، از انسان و حیات می پرسد و وقتی سنگ بنای عقلانیت را گذارد و مختصات‌و اهداف و مبانی آن‌را معلوم کرد به تنظیم اخلاقیات مینشیند‌و عاقبت به روشها و ابزار تأمین اهداف مادی و معنوی بشریت می پردازد.^[۵۶۹]
عقل اسلامی ساختار ویژه‌ای دارد و در ذیل راهنمایی آموزههای دینی معنا مییابد و لذا میتواند از دیگر قوای آدمی از قبیل خشم و شهوت و احساسات رهانیده شده و در جایگاهی فوق آنها، مهار و کنترل دیگر قوا را دراختیار بگیرد. مبتنی با این نگاه است که عقل در جایگاه “ماعبد به الرحمن واکتسب به الجنان»^[۵۷۰] .این عقل حجت الهی است و به فرموده امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: “الْعَقْلُ دَلیِلُ الْمُؤْمِنِ.»^[۵۷۱]
تولید و توسعه علم در تمدن اسلامی مورد عنایت خاص قرار گرفته؛ دراسلام از سویی، کلیه طبقه‌بندی‌ها در عرصه دانش‌اندوزی را برانداخت و همه را به تدبّر در احوال کائنات و تأمّل در آیات الهی دعوت کرد.^[۵۷۲] اسلام امر کرد، حتی در برابر کفار زانوی تلمّذ بزنید،^[۵۷۳] ازتن‌پروری و تن‌آسایی بپرهیزید و برای فراگیری علوم سخت‌ترین گردنه‌ها را پشت سر بگذارید^[۵۷۴] و به دورترین نقاط عالم سفر کنید،^[۵۷۵]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در واقع مهمترین نقشی که اسلام در ایجاد تمدن اسلامی ایفا کرد زمینهسازی مناسب برای رشد و شکوفایی علم است. بر این اساس، لازم است نشان دهیم که اسلام با چه شیوههایی عناصر گوناگون تمدن اسلامی را میسر ساخته است

۲-قرآن و دعوت به تجربه و حس

قران به عنوان رکن اندیشه و تحرک مسلمین در جای جای قرآن و به هر مناسبتی از انسان خواستار تعقل می باشد، آدمى به اندیشیدن و بهره جستن از اندیشۀ خویش براى پىبردن به اسرار جهان دعوت شده است: افلا تعقلون، لعلّهم یتذکرون، افلایتذکرون، فانظروا و…. نظایر فراوان اینها، که در قرآن کریم آمده، همه دستورهایى است که افراد مسلمان را به تفکر و تدبّر در هر چه آفریده شده است، مىخواند و این خود آغاز علم و دانش است. در قرآن، برترى دانشمندان بدین زیبایى توصیف شده باشد که «هل یَستوىِ الّذینَ یعلمونَ و الّذینَ لا یَعلمونَ» و یا در ستایش حکمت و فرزانگى چنین نغز گفتارى آمده که “ومن یؤت الحکمه فقداوتى خیراًکثیراً.»^[۵۷۶]
علّامه طباطبائى دربارۀ تأثیری که اسلام و قرآن در پیشرفت مسلمین داشت آورده اند: «و به جرئت مىتوان گفت که عامل اصلى اشتغال مسلمانان به علوم عقلى از طبیعیات و ریاضیات و غیر آنها به صورت نقل و ترجمه در آغاز کار و به نحو استقلال و ابتکار در سرانجام، همان انگیزه فرهنگى بود که قرآن مجید در نفوس مسلمانان فراهم کرده بود… و معلوم است که مدنیّت وسیع اسلامى که کمى بعد از هجرت و رحلت رسول اکرم(صلى الله علیه وآله( قسمت معظم معموره را تحت تسلط خود گرفت و در آن حکومت نمود و بالاخره امروز در حدود ششصد میلیون از جمعیت کره زمین را به نام اسلام مىدارد، یکى از آثار بارزه قرآن مجید بود… و بدیهى است چنین تحولى که یکى از حلقه هاى بارز سلسله حوادث جهان مىباشد در حلقههاى بعدى تأثیر بسزایى خواهد داشت و از این رو، یکى از علل و مقدمات تحول امروزى و بسط و پیشرفت فرهنگ جهان، قرآن مجید خواهد بود.»^[۵۷۷]
اسلام و قرآن با طرح موارد حسی و دقت ستور دادن به دقت در آن امور عقل را به کنکاش طبیعت دعوت می کند. از آسمان و ستاره و فجر دم میزد، از آفرینش و صورتگری در رحم سخن میگفت، خلقت شتر را به یاد میآورد، زندگانی مورچگان و زنبوران عسل را تذکر میداد، به چگونگی پرواز پرندگان اشاره میکرد، از شکفتن دانه در زمین و از خوشه گندم و خرما و. . . این دانشها بجز علوم فقهی و تفسیری و قرآنی و حدیثی و ادبی بود که پایهگذار اصلی آنها نیز کتاب خدا بود.^[۵۷۸]
اسلام با قرار دادن عباداتی که احتیاج به وقت در مسایل نجومی دارد، وخواهان مشاهدات دایمى تغییرات است و چون براى اداى نماز، اوقات خاصى تعیین گردیده، سبب شد دانشمندانى همچون بیرونى، خواجه نصیر، ابن یونس و دیگران ابزارى براى تعیین اوقات نماز اختراع کنند. افزون بر نماز، شروع و پایان ماه رمضان و زمان طلوع و غروب خورشید در آن، و همچنین لزوم مشاهده خورشید و ماه گرفتگى براى اداى نماز آیات و مهمتر از همه تعیین جهت قبله، به پیشرفت این علم در دنیاى اسلام کمک نمودند. از این جهت است که یکی از دانشمندان بزرگ جهان اسلام می گوید: هر مسلمان پس از آموختن اصول دین و قوانین مذهبی، باید از علم نجوم بهره مند گردد، چون به وسیله آن ست که به وحدانیت و به عظمت جهان و عالی ترین دانش و بزرگترین قدرت و کمال صنعتش پی می بریم». البته باید توجه داشت که مسلمانان موهومات مربوط به تنجیم (تأثیر اوضاع کواکب در احوال مردم روى زمین از حیث سعد و نحس بودن) را رد کردند و بىاساس بودن آن را اعلام داشتند، اما آن دانش را باطل نساخته و رصد و زیج ایجاد کردند.^[۵۷۹]
دانش جغرافی، در پرتو این وجهه نجومی در پرتو فرهنگ اسلامى رشد چشمگیرى کرد. بسیارى از کتب «مسالک و ممالک» با محور قرار دادن مکّه و مدینه، که هر ساله میزبان زائران بیت اللهالحرام بوده اند، به نگارش درآمدند و در این دانش پیش گام دیگر ملت ها شدند. نقشه جهانى، که ابوعبدالله ادریسى، مؤلف کتاب نزهه المشتاق فى اختراق الآفاق اختراع نمود، مدت ها مرجع اروپاییان بود.^[۵۸۰]

۳- کسب علم و عبادت

زیگرید هونکه، کسی است که در جای جای کتابش از اسلام تمجید می کند. وی نه تنها آموزهای مترقی اسلام را می ستاید بلکه با کنایه زدن به غرب ضعف آنها را نیز به رخشان می کشد و می گوید: «آیا محمّد(ص) با گفتن این جمله که «مدادُ العلماء افضلُ من دماءِ الشهداءِ» چیزى نگفته که اگر آن زمان در رُم کسى این حرف را مى زد، او را در دادگاه به عنوان ضدّ دین محاکمه مىکردند»^[۵۸۱]
وی در بحثى با عنوان «طلبُ العِلم عبادهٌ » مى نویسد: «دنبال علم رفتن را محمّد(صلى الله علیه وآله( چنان جدّى به مردان و زنان توصیه مى کند که شباهت به دستورات مذهبى و عبادات دارد….. طرز فکر اسلامى این است که همه دانش ها از جانب خدا مى آید و به او راه مى برد. به خاطر همین، دستور مىدهد: «دانش را از هر سرچشمهاى هست، بدست آور!» آرى به خاطر خدا دانش را حتى از منابع و لسان بىدینها و لامذهبها هم بیاموز.»^[۵۸۲]
از سوى دیگر، اسلام یک ساعت تفکّر و اندیشیدن را برتر از یک سال عبادت به شمار آورده است;^[۵۸۳] زیرا در پرتو تفکر صحیح است که مى توان ره چند ساله را یک شبه پیمود. چه زیباست که اسلام تملّقگویى و چاپلوسى را به شدت محکوم مىکند، اما این امر مذموم را در طلب دانش جایز مىشمارد.^[۵۸۴]

۴- عقل ابزاری اسلامی

روایات فراوانی مسلمان را به بهره‌گیری از عقل در تامین معاش تشویق می‌کنند؛ من جمله روایات مربوط به اهمیت کار و تلاش، محاسبه، مشاوره، دوراندیشی، استفاده از تجربه دیگران و عبرت گرفتن از حوادث و رخدادها، تأمین زمینه زندگی شرافتمندانه برای اعضای جامعه از سوی دولت و تأمین زندگی مرفّه برای خانواده از سوی سرپرست خانواده، خواست اکید اسلام است. امام صادق (ع) فرمود: مؤمن در مصرفْ کم‌هزینه، در برخورد با مردم کمک‌کار آنان و در امور زندگی خود دوراندیش و زیرک است: “الْمُؤْمِنُ حَسَنُ الْمَعُونَهِ خَفِیفُ الْمَئُونَهِ جَیِّدُ التَّدْبِیرِ لِمَعِیشَتِهِ لَا یُلْسَعُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَیْنِ»^[۵۸۵] و نیز روایاتی که به سنجش سود و زیان در کارها و بهره‌گیری از فرصت‌ها تأکید دارند: “إذا أمکنت الفرصه فانتهزها فإن إضاعه الفرصه غصه.»^[۵۸۶] ممنوعیت راکد گذاشتن سرمایه و به کار نگرفتن آن “تَرْکُ التِّجَارَهِ یَنْقُصُ الْعَقْلَ»^[۵۸۷] و تأکید به در نظر گرفتن وسایل مناسب برای رسیدن به اهداف در کلیه کارهای فردی و اجتماعی و روایات فراوان دیگری از این دست، ناظر به سطح ابزارشناسی عقل می‌باشند.

۵- ترغیب به علم آموزی

فرهنگ دینى “طلب العلم فریضهٌ علی کل مسلم»،^[۵۸۸] جستجوى دانش را بر هر مسلمانى لازم شمرد و در نتیجه آن صدها دانشمند همچون فارابى، ابن سینا، خوارزمى و خواجه نصیر پدید آمدند؟^[۵۸۹]
اسلام کسب علم را مستحب اعلام کرد و در برخی موارد، بر عوام و خواص واجب ساخت و با همگانی کردن دانش در میان تمام مسلمانان، آن را از انحصار طبقه ای خاص درآورد و فرمود: “هر کس به راهی برود که به کسب علمی بینجامد، خدا برای او راهی به سوی بهشت میگشاید. »^[۵۹۰]
باید اذعان کرد، آنچه مایه ترقیات علمی و پیشرفت های مادی را برای مسلمین میسر ساخت در حقیقت، آموزه‌های اسلام بود که با تشویق مسلمین به علم و ترویج نشاط حیاتی، روح معاضدت و تساهل را جانشین تعصبات دنیای باستانی کرد و در مقابل، رهبانیت کلیسا، که ترک و انزوا را توصیه میکرد، با توصیه مسلمین به راه وسط، توسعه و تکامل صنعت و علم انسانی را تسهیل کرد
قرآن نیز به عنوان کتابی مشوق عقل و جهل ستیز عالم را همچون اهل ایمان مراتب والائی میبخشد و ایمان و علم را مایه سرافرازی و بلند مرتبگی انسان میداند و میفرماید:”یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ»^[۵۹۱]
رسول خدا(صلى الله علیه وآله با“اُرسلتُ بالتعلیم»^[۵۹۲] هدف از بعثتش را تبیین کرد. جامعه را به فراگیرى هر دانشى که براى روح و جسم انسان سودمند باشد، فرا خواند
ویل دورانت هم با بیان احادیثی در این مورد، بر تاثیر تشویق و ترغیب اسلام به علم اندوزی صحه میگذارد و زمینه های اجتماعی را، که بر اثر این تشویقات منجر به رشد علم و دانش گردید، ذکر میکند: «به طوری که از احادیث نبوی معلوم میشود، پیامبر مردم را در طلب علم تشویق میکرد و این کار را محترم می دانست و از این جهت، با مصلحان دینی تفاوت داشت"… »^[۵۹۳]
انتشار دین اسلام، که مسلمانان به آن مامور بودند، مستلزم پیکار با بیسوادی بود; «زیرا آیات قرآن کریم نوشته می شد و کسی که توانایی داشت آن ها را برای دیگری میخواند. . . پس از جنگ بدر، برای رهایی هر اسیری آموختن دو طفل از اهالی مدینه مقرر شده بود و این یک نمونه روشن از طرز فکر بنیانگذار اسلام است. پیامبر اسلام برای بعضی یاران خود، حتی یادگرفتن زبان بیگانه را لازم شمردند و زیدبن ثابت را مامور یادگرفتن زبان یهود نمودند. . . عده دیگری را نیز حضرت وادار کرد زبان سریانی بیاموزند. »^[۵۹۴]

۶- توصیه به استفاده از علوم سایرین

دین اسلام نه تنها با علم و تمدن تعارضی ندارد وحتی.اسلام با تشویق و تحریک مسلمانان به علم اندوزی زمینه را برای توسعه علمی آنها فراهم نموده و اجازه استفاده از پیشرفتهای علمی سایر تمدن ها را داده است
چنانکه در احادیث نبوى به این فراگیری علم در هر کجا و از هر کسی ، توجه داده شده است که رسول اکرم فرمود: «کلمه الحکمه ضاله المومن فحیث وجدها فهو احق بها» ^[۵۹۵]
بدین‌سان، اسلام فرهنگ تساهل در علم‌آموزی را میان مسلمانان ترویج کرد. با این فرهنگ‌سازی، مسلمانان در مدت یک قرن و اندی مطالب و علومی به زبان عربی ترجمه کردند که رومیان در مدت چندین قرن از انجام آن عاجز بودند. آری، مسلمانان در ایجاد تمدن شگفت‌آور خود در غالب موارد به همین سرعت پیش رفته‌اند.^[۵۹۶]

۷- احترام به دانشمندان

علاوه بر سنّت گفتارى پیامبر اکرم(ص)، که مشوّق مسلمانان در فراگیرى علوم بود سیره عملی و رفتاری پیامبرفراگیری علم و دانش را تأئید می نماید؛ در جنگ بدر، بهاى آزادى هر اسیر را آموزش خواندن و نوشتن به ده مسلمان قرار داد،^[۵۹۷] و در پىروى از همین سیره نبوى است که مسلمانان شرط آزادى اسیران جنگى چینى را، که در شهر سمرقند آورده بودند، ادامه شغل سابقشان قرار دادند; چون اسرا در کارخانه کاغذسازى کار مىکردند. همین سبب شد که در شهر سمرقند، صنایع کاغذسازى مهمّى رشد کرد.^[۵۹۸]

ب- باورها در انحطاط

باید اذعان کرد که دین اسلام با آموزه های مترقی‌اش هیچ آموزۀ اصلی که باعث پسرفت انسان ها شود ندارد منتها گاها برخی آموزه هایش گرفتار بدفهمی و نافهمی گردیده و از اصل کارایی خود دور شده است.

باورهای دنیا گریز

مطالعه تاریخ تمدن اسلام به خوبی گویای آن است که هم فرایند شکل‌گیری و هم پویایی تمدن اسلامی ارتباط تنگاتنگی با حضور فعال و مؤثر اسلام در عرصه اجتماع داشته است. سیر نزولی تمدن اسلامی زمانی آغاز شد که حضور مؤثر دین در عرصه اجتماع رو به کاهش نهاد .
پس از آن که وضع اقتصادی مسلمانها در اثر فتوحات بهبود یافت و مزه فریبنده «جاه و مال» در کام عدهای از محرومین و عناصر سست ایمان و منافق به خوبی انعکاس یافت، عکس العمل عدهای در مقابل این انحراف به سوی جاهطلبی و ثروت اندوزی این بود که ؛ برخی به بهانه حفظ خویشتن را از آلودگیها و فساد و دنیاپرستی و اختلافاتی که دامنگیر اکثریت مسلمانان شده بود ، از اوضاع کناره گرفته و به زهد و ترک دنیا پناه بردند.^[۵۹۹]
عدهای با سوء برداشت از مفاهیم الهیای چون:آیات و روایات در مذمت دنیا
«آیا به زندگانى دنیا به جاى حیات آخرت رضایت دادید؟ متاع و کالاى دنیا در مقابل عالم آخرت بسیار اندک و ناچیز است».^[۶۰۰] تنبلی را برگزیدند چرا که «خداوند روزى را براى هر که بخواهد فراخ یا تنگ مىگرداند و (کافران) به زندگانى دنیا خشنود و دلشادند و حال آن که زندگانى دنیا در قبال آخرت، متاع ناقابلى است»^[۶۰۱] معرفی میکردند و بنابراین دنیا یعنى هر چیزى که بازیچه و سرگرم کنندهى انسان و وسیلهى غفلت انسان از خداوند باشد دوری میکردند. ^[۶۰۲]
بدون تردید زهد، امری سفارش شده در اسلام است و علی (علیه‌السلام) آن را عبارت از «ملول نشدن به گذشته و خوشحال و متکی نبودن به آنچه شخص از دنیا دارد»^[۶۰۳] معرفی کرده بود، به صورت فرار از دنیا و ترک همه گونه لذائذ مباح و پشت پا زدن به شئون دنیوی و ریاضت کشی و فقر در آوردند.
اما گرایش انحرافی صوفیانه، بهانهای که برای رفتار خود داشتند را وجود برخی آیات که انسانها را به دوری از دنیا ترغیب میکردند ، ومشابهت صوری بین زهد اسلامی و روش صوفیانه نقش موثری در نمو روح تصوف و پیشرفت آن در میان مسلمین داشته است. ابن جوزی در این باره مینویسد: « علت اقبال مردم به تصوف این است که مدح زهد در اذهان مسلمین از ابتدا نقش بسته بوده است و عموم مسلمین پارسایی را بزرگترین و با ارزشترین چیزها شمردهاند و از آن جا که صورت ظاهر صوفیان را موافق زهد یافتند و نیز گفتار آنان را لطیف و موافق ذوق دیدند گروهی به آنها گرویدند»و درادامه در فرق زهد اسلامی با عزلت تصوف میآورد «در صورتی که روش قدما بر خلاف رویه صوفیه خالی از خشونت و خشکی نبوده است.به علاوه تصوف هم ظاهرش آراسته به پاکیزگی و تعبد و زهد است و هم باطناً راحتی و تسلی بخش میباشد و آن خشکی و خشونت را نیز ندارد که مانع از سماع و امور ذوقی گردد»^[۶۰۴]
اهل تصوف نه تنها از زندگی بین مردم دست برداشته بودند؛ بلکه به اعمالی خلاف شان دست میزدند . نقل است جنید دو مرتبه ابوبکر شبلی را امر به گدایی کرد و در هر مرتبه وی یک سال دریوزهگی میکرد، میگوید: «هر روز گدایی می کردم و به او (جنید) میبردم و او آن را به درویشان میداد و شب مرا گرسنه همیداشت.»^[۶۰۵]
مشخص است چنین برداشت نابجایی از آموزههای دینی، برای کسانی که اعتقاد به چنین امری پیدا کنند چیزی جز عزلت از اجتماع، دوری از پیشرفت و عقب ماندگی اجتماعی نخواهد بود.
احکام عملی
روایات فراوانی وجود دارد که دین به معنای اسلام و آیین نازل شده بر پیامبر اسلام به کار رفته است ، برای نمونه رسول خدا میفرماید: اسلام بر ده سهم استوار شده، بر شهادت لااله الاالله که عمده و اساس است و نماز که فریضه است و حج که معظم شریعت است و روزه که سپر است و زکات که موجب طهارت[ مال] است و حج که معظم شریعت است و جهاد که مایه عزت است و امر به معروف ونهی از منکر که سبب وفا به دین خدا و طریق پیامبران است و جماعت که موجب انس‌و الفت است و‌عصمت از معاصی که اطاعت از خداست^[۶۰۶]
نوع برخورد اسلام با تکالیف طوری است که همچنان که در سخن گفتن و ارتباط کلامی از مغلق‌گویی پرهیز کرده، در تکالیفی هم که بر عهده انسان‌ها گذاشته، توانایی آنها را لحاظ کرده است:”لاَ یُکَلِّفُ اللّهُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا.»^[۶۰۷]. به قول علّامه طباطبائی در تفسیر المیزان، این نفی سختی تکلیف، هم مربوط به فهم است و هم مربوط به اطاعت عملی.^[۶۰۸]
اعتقاد به آموزه های دینی نقش های متعدد را در اجتماع و فرد بر عهده دارد این آموزه ها در عین اینکه عبادی اند، سیاسی هم هستند و در عین این که جنبه پیش برنده را دارند، جنبۀ پیشگیرانه را هم بر عهده دارند. قوانین فقهی، مثل حکم قصاص و دیه، حکم جهاد، تقسیم غنائم، حکم ارث، حرمت خمر، حدّ سرقت، حدّ زنا، احکام حج، تعدد نسوان و غیره باعث ایجاد وحدت در جامعه اسلامی گردید و این رسالت زندگی عرب را یکسره دگرگون کرد و کسانی را که در غرور و فساد جاهلیت خویش، گویی به نفاق و شقاق ابدی محکوم شده بودند، به وحدت و اتحاد کشانید.^[۶۰۹]
غزالی که در کتاب احیا العلوم به دنیایی بودن فقه اشاره میکند، به نماز و روزه و حلال و حرام به صورت معنویترین حالت اشاره میکند. به تعبیر فقیهان شیعه و اهل سنت، علم فقه، مجموعهای از گزاره هایی است که از کتاب و سنت واجماع و عقل و دیگر منابع فقهی جهت ببان اعمال افعال مکلفین استنباط میشود. فقیهان شافعی مسلک به تبع دسته بندی اخلاق اسلامی را به عبادات، مناکحات و جنایات منشعب ساخته و مباحث فقهی را به دینی و اخروی مرتبط کرده اند؛ بنابراین عبادات برای تامین سعادت اخروی و معاملات برای زندگی کاری و مناکحات برای حفظ نوع بشر و احکام جنایی و جزایی برای بقای فرد می‌باشد^[۶۱۰]
فقه شیعه نیزدامنه گستردهای از احکم دنیی و اخروی را بیان میکند. محقق حلی در شرایع الاسلام، فقه را به ۴ بخش عبادات، عقود، ایقاعات و احکام تقسم میکند^[۶۱۱]
شهید صدر با رویکردی جدید مباحث فقهی را در چهار گروه تقسم میکند
۱- عبادات( نماز، روزه، اعتکاف، حج، عمره، کفارات)
۲- اموال عمومی( خراج؛ انفال، خمس و زکات) و اموال خصوصی

پیشگیری از انحرافات اجتماعی، یکی از راهکارهایی است که در بخش نظارت و کنترل اجتماعی مطرح می شود و نقش اساسی در آن حوزه ایفا می کند. یکی از مهم ترین راه های پیشگیری افراد از انحراف و ناهنجاری ها، تاثیر خانواده بخصوص والدین می باشد. چرا که آنها با افکار و برخوردها و به کارگیری روش های درست در زندگی می توانند عضو خانواده شان را از کجروی و ناهنجاری نجات دهند. در نظام حیات اجتماعی اسلام، پیشگیری از جرم مقدم بر اصلاح است و امکان پیشگیری هم وجود دارد چرا که از نگاه علمای اسلام، انسان ها دارای فطرت خداجو هستند و همین فطرت بسیاری از وقایع و مسائل را حل و امور مورد انتظار جامعه را محقق خواهند ساخت. توجه به تربیت و القای اصول اخلاقی استوار و صحیح از زمان کودکی نیز بسیار حائز اهمیت است. بنابراین نقش خانواده در پیشگیری از جرم را می توان در سه منظر مورد بررسی قرار داد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

الف : بعد اجتماعی و شخصیتی

بعد اجتماعی و شخصیتی در دین مبین اسلام سنگ بنای حیات جامعه و خانواده است. حال آنکه هر نوع رشد اجتماعی در سایه خانواده حاصل می گردد به همین خاطر عامل ثبات و سازش اجتماعی محسوب شده و سعادت جامعه تا حدود زیادی در گرو آن است.
خانواده همچنین از جمله عوامل اصلی شکل گیری شخصیت و منش فردی و اجتماعی کودک است و از نظر کودک مهمترین و ارزنده ترین الگو والدینش می باشند. از این رو بچه ها نحوه ارتباط والدین با یکدیگر و دیگران و آداب و رسوم و خلقیات والدین را کسب می کنند و جزو شخصیت و منش خود قرار می دهند. بنابراین نقش والدین در پیشگیری از وقوع جرم غیرقابل انکار است. به نظر جرم شناسان نیز خانواده محیطی اجتناب ناپذیر برای فرزند تلقی می گردد.
در حقیقت،شخصیت کودکان قبل از ورود به مدرسه،در خانه ساخته و پرداخته می‏شود و بسیاری از مسائل آینده،در خانه پایه‏گذاری می‏شود.بنابراین ضرورت دارد که با برنامه‏ ریزی‏های لازم به زوج‏های جوان آموخته شود که چه‏طور والدین خوبی‏ برای تربیت صحیح فرزندان خود باشند.در این زمینه اولیای مدارس به خوبی‏ می‏توانند والدین دانش‏آموزانی را که از رفتار نامناسب یا نداشتن پیشرفت‏ تحصیلی فرزندان خود گله‏مندند،راهنمایی کنند.در این راستا الکساندر ودیب‏ نکات زیر را در زمینهء وظایف والدین یادآور می‏شوند:
۱-سعی کنند خانواده را کانون مهر و محبت سازند تاانگیزه‏ای برای جلب فرزنداشان به‏ خانه فراهم آید.
۲-در خانواده نظم و انضباط منطقی و عادلانه برقرار کنند.
۳-برای بروز احساسات و رشد افکار فرزندان در خانواده فضاهای مناسب ایجاد کنند.
۴-در منزل و اجتماع فرصتهایی مناسب برای فرزندانشان ایجاد کنند تا به کسب‏ تجربیات موفقیت‏آمیز مبادرت ورزند.
۵-طوری رفتار کنند که الگوی فعالیت و مقاومت در برابر ناملایمات برای فرزندانشان‏ باشند.
۶-تلاش کنند تا محیط خانوادگی با ثباتی به وجود آورند.
۷-در برابر اشتباهات فرزندان خود صبور باشند.
۸-تازه‏ترین و دقیق‏ترین اطلاعات را دربارهء موضوع‏های گوناگون اجتمای از قبیل‏ مسائل جنسی، مواد مخدر و خلافکاریها و جرایم تعیین شده از طرف قانون در اختیار فرزندان خود بگذارند.
۹-اگر فرزندانشان به هر علت به اعتیاد آلوده شده‏اند،سعی کنند برای آنان سرگرمیهای‏ دیگری پیدا کنند تا جانشین مواد مخدر شود و اگر هنوز نمی‏دانند که به چه چیزها و کارهایی علاقه مندند والدین باید با صرف وقت بیشتر موضوع‏های مورد علاقهء فرزندانشان را پیدا کنند.^[۸۵]

ب: بعد اعتقادی

بدیهی است که ارزش ها و اعتقادات دینی، نقش سازنده و در عین حال بازدارنده با قضاوت و وجدان بیدار (در صورت ارتکاب جرم یا انحرافات اجتماعی) در هر فرد ایجاد می نماید و این نقش بر هیچ کس پوشیده نیست. هر خانواده نیز به میزان وابستگی و پایبندی به اعتقادات و ارزش های دینی از مشکلات اجتماعی کمتری رنج می برد. پس می توان گفت فرامین الهی و سیره پیامبران و روایات امامان معصوم تضمین کننده سلامت خانواده و در نهایت جامعه خواهد بود، چرا که از نظر جامعه شناسان خانواده یک اجتماع کوچک به شمار می رود.

ج: بعد اقتصادی

یکی دیگر از عوامل مهم در پیشگیری از وقوع جرم مربوط به مسائل اقتصادی است چرا که فقر یکی از عوامل جرم زا در هر جامعه ای است. حال آن که در صورت تمکن خانواده، زمینه های پیشگیری از بروز جرم نیز فراهم است چرا که وضعیت خوب مالی به طور قطع تاثیر بسزایی در فرایند تربیتی فرزندان و هرچه بهتر آموختن ارزش ها و کنش های اجتماعی و چگونگی رفتار آنان خواهد داشت^[۸۶]
بندچهارم: شیوه ها و راه‌های کنترل بزهکاری در خانواده
تراویس هیروشی در بررسی انحرافات اجتماعی، بر چهار منبع کنترل بزهکاری نوجوانان تاکید می‌کند: وابستگی آن‌ ها به پدر و مادر، مدرسه، گروه همسالان و اشتیاق به انجام کارهای عادی و روزمره همگانی، خصوصا تحصیلات و یافتن شغل^[۸۷].در یک تقسیم‌بندی دیگر عوامل کنترل را می‌توان در موارد زیر دید:

الف: نظارت مربوط به قبل از تولد

روان‌شناسان عقیده دارند سیستم مراقبت طبی را باید آن‌چنان گسترش داد که از ایجاد و تولد طفل معلول و آنورمال جلوگیری شود. لذا باید مسایل زیر مورد کنترل قرار گیرد:
- امراض خانمان‌براندازی چون سل، سیفلیس، سوزاک، سرخک، ایدز و ناراحتی روانی ارثی باید از طرف دستگاه‌های بهداشتی کنترل شود.
- باید از مصرف قرص‌ها و داروهای آنتی‌بیوتیک که توسط زنان حامله مصرف می‌شود دقت و مراقبت کافی به عمل آید.
- مادران در هنگام بارداری از انجام کارهای سخت و نامتناسب خودداری کرده تا کودک از جهت جسمی و فکری سالم متولد شود.
- مادران در زمان بارداری از غذای کافی و مناسب استفاده کرده تا ناراحتی نداشته باشند.
- خانم‌های حامله از استعمال سیگار، مواد مخدر و مشروبات الکلی خودداری نمایند.
به عبارت دیگر در این جا برای حفظ حمل کودکی که هنوز به دنیانیامده درکشور ما مقرراتی تصویب گردید فی المثل درقانون جزا سقط جنین زنا، جرمی جنایی محسوب می شود.مگر بانظر پزشکی . گاهی سقط جنین به منظور جلوگیری از ازدیاد نسل صورت می گیرد که از نظر عقل این علت موجه دانسته نشده ولی دربرخی از کشورها مانند فرانسه سقط جنین تا ۱۰ هفته اول بارداری ودر آلمان تا ۳ماه حتی بدون نیاز پزشکی جایز دانسته شده است.
مادران باید از استعمال الکل ومواد مخدر ومشروبات الکلی دردوران حاملگی خودداری نمایند.چراکه تجربه وآمار نشان می دهد. که استعمال الکل ومواد مخدر درپیدایش جرائم تاثیر فراوان داشته ودارد.

ب: مقررات مربوط به بعد از تولّد طفل

ایجاد محیطی آرام و سالم در خانواده؛ برای اینکه خانواده از محیطی آرام و سالم برخوردار باشد رعایت نکات زیر ضروری است:
- برقراری دوستی و تفاهم بین والدین
- هم‌بازی شدن با کودک و نوجوان
- احتراز رقابت در جلب محبت فرزندان
- عدم ایجاد ناسازگاری در محیط خانه
- عدم پرخاشگری نسبت به فرزندان
- پرورش حس اعتماد به نفس
- حفظ شخصیت فرزندان
- ابراز مهر و محبت به فرزندان
- تأمین محیط مسکن مناسب، خوراک، پوشاک، تفریحات سالم^[۸۸]
- ایجاد فعالیت‌های مختلف برای اوقات فراغت نوجوانان از جمله ایجاد مکان‌هایی برای ورزش
- جلوگیری از سرگرمی‌هایی که آتش هوس و شهوت را در نوجوانان دامن می‌زند
- تأمین نیازهای مادی و معنوی طفل
- توجه والدین به فعالیت‌های کودکان، تشویق آنان به کارهای مفید و منع آن‌ ها از کارهای خلاف.
همچنین تامین آموزش و پرورش مناسب در این مرحله مورد توجه می باشد بعداز محیط خانواده که محیطی غیر انتخابی و حقی برای کودک و نوجوان است محیط مدرسه و کلاس درس موثر در پیشگیری بزهکاری اطفال ونوجوان می باشد.

نظارت و استراق سمع علائم حیاتی بیمار: رایج­ترین تهدید برای حریم خصوصی بیمار است و از طریق تجسس بر روی علائم حیاتی بیمار دشمن به راحتی می ­تواند اطلاعات بیمار را از کانال­های ارتباطی کشف کند. علاوه بر این اگر دشمن یک آنتن گیرنده قوی داشته باشد می ­تواند به راحتی پیام­ها را از شبکه به دست آورد. اگر پیام تصرف شده حاوی مکان فیزیکی بیمار باشد به مهاجم اجازه می­دهد که مکان بیمار را به صورت نادرست جایگزین کند و از نظر جسمی بر او آسیب بزند. به علاوه مهاجم می ­تواند محتویات پیام شامل شناسه پیام، برچسب­های زمانی، آدرس مبدا و مقصد و غیره را به دست آورد. بنابراین استراق سمع یک تهدید جدی برای حریم خصوصی بیمار است
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
تهدید اطلاعات در هنگام انتقال: همانطور که می­دانید محدوده ارتباطی شبکه ­های بی­سیم محدود نیست و به راحتی آسیب­پذیر است. در برنامه ­های کاربردی مراقبت پزشکی، حسگر اطلاعات بیمار و محیط را بدست آورده و آن را برای پزشک و سرور بیمارستان ارسال می­ کند. در هنگام ارسال این اطلاعات ممکن است به آنها حمله شود، به عنوان مثال یک مهاجم می ­تواند اطلاعات فیزیولوژیک را به دست آورده و تغییر دهد سپس آنها را به سمت سرور هدایت کرده و از این طریق بیمار را به خطر بیندازد. انواع مختلفی از حمله ارسال وجود دارد. رهگیری^[۳۹]: فرض کنید یک شبکه حسگر سطح بدن توسط یک مهاجم هوشمند به خطر بیافتد. بنابراین می ­تواند به صورت غیرقانونی به داده ­های حسگر از جمله (کلیدهای رمزنگاری، شناسه سنسور، و غیره) دسترسی داشته باشد. تغییر پیغام^[۴۰]: مهاجم دده­های پزشکی بیمار را استخراج کرده، آنها را تغییر داده و کاربران درگیر مانند پزشک، پرستار و خانواده بیمار را گمراه می­ کند. به عنوان مثال یک سنسور اطلاعات ضربان قلب نرمال را ارسال می­ کند در حالی که مهاجم آن را تغییر داده و به کاربران ارسال می­ کند که ممکن است باعث شود دارویی بیش از اندازه مورد نیاز تجویز شده وسلامت بیمار به خطر بیفتد. علاوه بر این داده ­های دستکاری شده می ­تواند سبب تولید هشدار اشتباه شود، و یا شرایط بیمار را در حالی که غیر طبیعی است مخفی کند. حمله تغییر پیام جامعیت داده ­ها را تهدید می­ کند.
تهدیدات مسیریابی در شبکه حسگر بی­سیم: یک کاربر بدخواه می ­تواند به لایه شبکه حمله کند. او می ­تواند بسته­ها را سرقت کرده و یا تغییر دهد و آن­ها را به مراکز کنترل راه دور به جلو هدایت کند که باعث یک هشدار اشتباه شود. مهاجم می ­تواند فیلد آدرس بسته تسخیر شده را قبل از ارسال به گره بعدی تغییر داده و باعث انحراف آن از مسیر درست و حتی ایجاد یک حلقه بی ­پایان مسیریابی شود.
انواع حملات در WBAN
در قسمت زیر به انواع حملاتی که ممکن است در شبکه ­های بی­سیم WBAN اتفاق بیفتد می­پردازیم.
حملات مسیریابی به شرح زیر است:
حمله ارسال انتخابی
برخی گره­های مخرب از هدایت و ارسال پیام­های خاص سرباز زده و آنها را دور می­اندازند. بنابراین این بسته­ها نمی­تواند پخش شود. به عنوان مثال فرض کنید یک حسگر ECG بسته­های ۱و۲و۳ الی ۱۰ را به هاپ بعدی ارسال می­ کند اما اگر یک مهاجم عمدا بعضی از بسته­ها را ضبط و حذف کرده و تنها تعدادی از بسته­ها مثل ۴و۵و۶و۸ را ارسال کند می ­تواند اورژانسی برای بیمار ایجاد کند.
شکل(۹) حمله ارسال انتخابی ]۱۷[
حمله حفره^[۴۱]
هدف نفوذ تقریبا جذب همه ترافیک توسط یک گره مخرب است و سعی می­ کند گره­های همسایه بسته­های خود را از مسیری عبور دهد که گره مخرب وجود دارد. این حمله می ­تواند وسیله­ای برای حملات دیگر مانند حمله ارسال انتخابی باشد]۱۷[.
شکل(۱۰) حمله حفره ]۱۷[
شکل(۱۰) حمله حفره ]۱۷[
حمله سایبل^[۴۲]
یک گره مخرب آدرس­های شناسایی مختلف را به دیگر گره­ها در شبکه ارائه می­دهد. در بسیاری موارد حسگرها در شبکه ­های بی­سیم ممکن است برای انجام یک وظیفه به همکاری یکدیگر نیاز داشته باشند بنابراین آنها می­توانند از توزیع زیر وظایف و افزونگی اطلاعات استفاده کنند. در چنین موقعیتی یک گره می ­تواند با بهره گرفتن از هویت سایر گره­ها وانمود کند که بیش از یک گره است و هویت چند گره را جعل کند.
شکل(۱۱) حمله سایبل ]۱۷[
حمله تهدید مکان بیمار
شبکه ­های حسگر پزشکی از تحرک و جا به ­جایی بیمار پشتیبانی می­ کنند. در این شبکه­ ها تشخیص مکان فیزیکی بیمار مورد نیاز است تا کادر پزشکی بتواند در شرایط اضطراری، در کوتاهترین زمان ممکن به بیمار خدمات ارائه کند. به طور کلی سیستم­های ردیابی مکان مبتنی بر فرکانس رادیویی]۱۸ [ بوده و بر اساس قدرت سیگنال دریافتی مکان را شناسایی می­ کنند و یا از تکنولوژی­های دیگر بهره می­برند]۱۹[. اگر یک نفوذگر به طور دائم سیگنال­های رادیویی را دریافت و آنها را تجزیه و تحلیل کند، با کشف جزئیات مکان افراد به طور مستقیم می ­تواند حریم خصوصی فرد را نقض کند.
حمله رهگیری فعالیت
مهاجم می ­تواند بر اساس داده­هایی که از یک گره بدست می­آورد فعالیت و تمرینات ورزشی فرد را بدست آورده و راهنمایی­ها و حرکات ورزشی نادرستی به بیمار ارائه کند که باعث درد شدید بیمار شود.
حمله انکار سرویس
ساده­ترین نوع حمله انکار سرویس برای تخلیه منابع موجود در یک گره تلاش می­ کند. مهاجم با ارسال بیش از حد بسته­های غیر ضروری، از دسترسی کاربران مشروع شبکه به سرویس­ها و منابع مشخص جلوگیری می­ کند. حملات انکار سرویس ممکن است به شبکه ­های بی­سیم مراقبت­های پزشکی آسیب رسانده و منجر به از دست رفتن زندگی بیمار شود. برای بررسی جزییات حملات انکار سرویس، خوانندگان می­توانند به ]۲۰,۲۱ [مراجعه کنند.
مکانیسم­های امنیتی
مکانیسم­های امنیتی فرایندهایی هستند که به منظور شناسایی و پیشگیری از حملات امنیتی استفاده می­شوند. اگرچه مکانیزم­ های امنیتی شبکه ­های سنتی وجود دارد (به عنوان مثال، شبکه ­های سیمی موردی) ولی به طور مستقیم برای شبکه ­های حسگر بی­سیم پزشکی با توجه به منابع محدود قابل استفاده نیست. بنابراین در این بخش به بحث و بررسی مسائل مربوط به مکانیزم­ های امنیتی موجود، به شرح زیر می­پردازیم:
رمزنگاری: شبکه ­های بی­سیم حسگر پزشکی با اطلاعات حساس فیزولوژیکی سروکار دارند، بنابراین توابع رمزنگاری قوی یکی از الزامات اساسی این شبکه­ ها می­باشد. این توابع رمز نگاری امنیت و حریم خصوصی بیمار را در برابر حملات مخرب حفظ می­ کند. رمزنگاری قوی نیاز به محاسبات گسترده و منابع زیاد دارد، بنابراین انتخاب یک رمزنگاری مناسب ، کار چالش­برانگیزی برای منابع گرسنه گره­های حسگر پزشکی است که بتواند حداکثر امنیت را با بهره گرفتن از حداقل منابع فراهم کند. علاوه بر این، انتخاب سیستم رمز نگاری مناسب به قابلیت ­های ارتباطی و محاسباتی گره­های حسگر بستگی دارد. برخی استدلال می­ کنند که سیستم­های رمزنگاری نامتقارن برای سنسورهای پزشکی اغلب بیش از حد گران است و سیستم­های رمزنگاری متقارن به اندازه کافی فراگیر نیستند]۲۲ [. با این حال استفاده از مکانیزم­ های امنیتی با توجه به منابع محدود حسگرهای پزشکی باید بر اساس ملاحظات زیر انتخاب شود: انرژی: چه مقدار انرژی برای انجام توابع رمزنگاری مورد نیاز است. حافظه: چقدر حافظه(به عنوان مثال، حافظه فقط خواندنی ^[۴۳]و حافظه دسترسی تصادفی^[۴۴]) مورد نیاز است. زمان اجرا: چه میزان زمان برای اجرای مکانیسم­های امنیتی مورد نیاز است.
مدیریت کلید: در واقع مدیریت کلیدهای نهفته در یک سیستم رمزنگاری می­باشد و این شامل تولد، مبادله، ذخیره، و استفاده کلیدها می­ شود. با توجه به اینکه در صورت غیر قابل شکست بودن الگوریتم­های رمزنگاری و پرتوکل­های مورد استفاده، بکارگیری کلیدهای ضعیف و یا استفاده نامناسب از کلیدهای مورد نیاز می ­تواند نقاط ضعف بسیاری را برای تحلیل امنیت باقی بگذارد. در دنیای واقعی مدیریت کلید سخت­ترین قسمت رمزنگاری محسوب می­ شود. طراحی الگوریتم­های رمزنگاری امن ساده نیست اما با تکیه بر تحقیقات آکادمیک بسیار می­توان به نتایج قابل اطمینان رسید. اما از آنجا که امنیت تمامی ارتباطات باید تنها به کلیدهای به کار رفته داشته باشد، نگاه داشتن سری کلیدها بسیار سخت­تر خواهد بود. بطوری که بسیاری از تحلیل­گرها^[۴۵] و رمزشکن­ها به سیستم­های رمز همگانی و الگریتم­های متقارن از طریق مدیریت کلید آنها حمله می­نمایند. از اینرو طراحی مطمئن و قدرتمند روند مدیریت کلید نقش بسزایی در امنیت تبادل­ها دارد.
مسیریابی امن: گره­های حسگر نیاز به ارسال داده ­ها به گره­های خارج از محدوده رادیویی خود نیاز دارند]۱۸ [. بنابراین مسیریابی و انتقال اطلاعات بسیار مهم است. تا کنون پروتکل­های مسیریابی بسیاری پیشنهاد شده است اما هیپ یک از آن­ها با اهداف امنیتی بالا طراحی نشده­اند]۲۳ [. پروتکل­های مسیریابی از حملات انکار سرویس رنج می­برند. همچنین یک مهاجم می ­تواند اطلاعات مسیریابی مخربی را به شبکه تزریق کند و منجر به ناسازگاری و تناقض در مسیریابی شود. علاوه بر این بسیاری از پروتکل­های مسیریابی برای شبکه ­های بی­سیم ایستا طراحی شده ­اند در حالی که در کاربردهای مراقبت پزشکی این پروتکل­ها باید از تحرک و پویایی پشتیبانی کنند. همچنین نیازمندی­های امنیتی برنامه ­های پزشکی بلادرنگ ممکن است این پروتکل­ها را پیچیده­تر کند.
مکانیابی امن: شبکه ­های حسگر پزشکی جا به ­جایی و تحرک بیمار را سهولت می­بخشد. بنابراین برآورد موقعیت بیمار برای برنامه ­های پزشکی ضروری است. از آنجا که حسگرهای پزشکی داده ­های فیزیولوژیکی بیمار را حس می­ کنند نیاز دارند که مکان بیمار را به سرور راه دور گزارش کنند] ۲۴[.
مدیریت اعتماد: اعتماد نشان­دهنده ارتباط متقابل دو گره مورد اعتماد است که داده ­های خود را به اشتراک گذاشته­اند. اعتماد درجه­ای از قابلیت اطمینان ایمنی و قابلیت اعتمادی است که یک گره در ارتباط با گره دیگر دارد. برنامه ­های پزشکی به همکاری توزیع شده بین گره­های حسگر بستگی داراد. بنابراین یکی از جنبه­ های کلیدی این برنامه­ ها ارزیابی اعتماد برای شناسایی درجه اعتماد یک گره مفید می­باشد]۲۵ [.
مروری بر استاندارد ۸۰۲٫۱۵٫۶
به منظور پیاده­سازی موفق WBAN نیاز به یک استاندارد جامع به شدت احساس می­شد. به همین منظور IEEE892 یک گروه کاری به نام IEEE802.15.6 را برای استاندارد کردن WBAN در سال ۲۰۰۷ مشخص کرد. هدف این گروه فراهم کردن یک استاندارد بین ­المللی به منظور برقراری یک ارتباط بی­سیم برای یک محدوده­ کوتاه با توان کم و قابلیت اطمینان بالا بود که در نزدیکی یا داخل بدن انسان بتواند کار کند]۱۸[. از جمله ویژگی دیگری که در این استاندارد باید لحاظ می­شد، نرخ داده­ی بالایی بود که در برخی کاربردهای سرگرمی و سیستم نظارت بر سلامت بیمار نیاز است ( تا ۱۰ مگایت بر ثانیه). استاندارد شبکه ­های شخصی موجود(PAN)^[46] پارامترهای پزشکی همچون خطر نداشتن برای انسان را در نظر نمی­گیرند همچنین PAN ترکیبی از قابلیت اطمینان بالا،کیفیت سرویس(QoS)^[47]، توان پایین، انواع نرخ داده و عدم تداخل مورد نیاز را پشتیبانی نمی­کند]۲۶ [.
هدف اصلی ۸۰۲٫۱۵٫۶ تعریف لایه­ی فیزیکی و MAC جدید برای شبکه ­های بدنی بی­سیم است. انتخاب باند فرکانسی مناسب برای این استاندارد یکی از مهمترین مسائل بود که باید به آن توجه می­شد. شکل(۱۲) به طور مختصر برخی از باندهای فرکانسی قابل دسترس برای WBAN برای کشورهای مختلف را نشان می­دهد. باند خدماتی ارتباطی ایمپلنت پزشکی(MICS)^[48] یک باند دارای مجوز است که برای ارتباطات ایمپلنت پزشکی استفاده می­ شود و در بیشتر کشورها دارای محدوده فرکانسی (۴۲۰-۴۰۵ مگا هرتز) یکسانی است. باند خدمات تله متری پزشکی بی­سیم (WMTS)^[49] نیز یک باند دارای مجوز است که برای سیستم­های تله متری پزشکی به کار می­رود. پهنای باند کم WMTS و MICS برای کاربردهایی که نرخ داده­ای بالایی نیاز دارند مناسب نیست. باند پزشکی،علمی، صنعتی (ISM)^[50] نیاز به مجوز ندارد و در کل جهان در دسترس است. برای کاربردهایی بانرخ داده­ای بالا نیز مناسب است ولی به دلیل وجود دستگاه­های بی­سیم زیادی همچون بلوتوث احتمال تداخل در آن وجود ندارد.
برای ارتباط امن ۸۰۲٫۱۵٫۶ سه سطح را تعریف کرده است: ۱) سطح ۰- ارتباط نا امن ۲) سطح ۱- فقط اهراز هویت ، ۳) سطح ۲- هم هاراز هویت و هم رمزنگاری . هر کاربر با توجه به شرایطش هر کدام از این سطوح را که برایش بهترین باشد انتخاب می­ کند. زمانی که یک گره به شبکه ملحق می­ شود، سطح امنیتی خود را انتخاب می­ کند.
دو نوع توپولوژی در این استاندارد در نظر گرفته شده است: توپولوژی ستاره-تک پرشی و توپولوژی ستاره-دو پرشی. در حالت دوم بین گره­ها و گره سینک از طریق گره رله صورت می­پذیرد. در ادامه به دلیل اهمیت لایه فیزیکی و MAC بیشتر به آن می­پردازیم.
شکل(۱۲) باند فرکانسی برای WBAN ]6[
مشخصات لایه فیزیکی
استاندارد ۸۰۲٫۱۵٫۶ سه لایه فیزیکی مختلف را پشتیبانی می­ کند. NB^[51]، UWB^[52]، HBC^[53]]27[.
NB
شکل(۱۳) قالب واحد داده­ای لایه فیزیکی (PPDU)^[54] در NB را نشان می­دهد که از سه مولفه اصلی تشکیل شده است. مقدمه­­ی PLCP^[55] ، هدر PLCP و PSDU^[56] . مقدمه به گیرنده در سنکرون شدن و بازیابی افست فرکانس حامل کمک می­ کند. هدر PLCP شامل داده ­های ضروری برای دیکد کردن بسته در گیرنده است. PSDU هم در واقع قاب داده­ای است که از لایه MAC دریافت کرده است. حداکثر نرخ داده در NB 485 کیلو بیت بر ثانیه است. در نتیجه NB برای کاربردهایی که نیاز به نرخ داده­ای بالاتری دارند مناسب نیست.
شکل(۱۳) ساختارPPDU درNB ]6[
UWB
UWB به دلیل پهنای باند زیادی که به کار می­گیرد، دامنه­ وسیعی از پیاده سازی­ها با کارایی بالا، استحکام، پیچیدگی کم و توان مصرفی فوق­العاده پایین را فراهم کرده است. علاوه بر این ، مزیت UWB در این واقعیت نهفته است که مقدار توانی که UWB به کار می­گیرد منطبق بر باند MICS است. بنابراین توان ارسالی به قدری است که نه برای انسان ضرر دارد و نه برای دیگر دستگاه­ها تداخل پیدا می­ کند. ساختار قاب داده لایه فیزیکی در شکل(۱۴) نشان داده شده است. PPDU از SHR^[57] ، PHR^[58] و PSDU تشکیل شده است .SHR به در قسمت تقسیم می­ شود. قسمت اول مفدمه به منظور سنکرون کردن زمانبندی، تشخیص بسته و بازیابی آفست فرکانس حامل در نظر گرفته می­ شود. قسمت دوم SFD^[59] برای سنکرون کردن قاب استفاده می­ شود. PHR اطلاعاتی در مورد نرخ داده PSDU ، طول قاب لایه MAC را ارسال می­ کند.PSDU که هم شامل داده اصلی است که از لایه MAC می ­آید.UWB در دو باند فرکانسی کار می­ کند. بان کوتاه و باند بلند . جدول (۳) باندهای فرکانسی که در UWB به کار گرفته می­ شود را نشان می­دهد.
شکل(۱۴) ساختارPPDU در UWB ]6[

جدول ۱۹-۴ آزمون t تک متغیره برای بررسی موانع مدیریتی- سازمانی ۷۵

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

جدول ۲۰-۴ میانگین دیدگاه شرکت کنندگان بر اساس جنسیت ۷۶
جدول ۲۳-۴ ماتریس همبستگی بین موانع پژوهش ۷۸
جدول ۲۲-۴ نتایج آزمون اثرات بین گروهی تحلیل واریانس یکطرفه تحصیلات مختلف و موانع ۷۷
جدول۲۱-۴ میانگین استادان در هر یک از سطح تحصیلات ۷۷
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ۱-۴ توزیع نمونه آماری به تفکیک جنسیت ۵۷
نمودار ۲-۴ توزیع فراوانی و درصد نمونه آماری به تفکیک تحصیلات ۵۸
نمودار ۳-۴ توزیع فراوانی و درصد نمونه آماری به تفکیک گروه آموزشی ۶۰
نمودار ۴-۴ توزیع نمونه آماری به تفکیک پردیس /مرکز محل خدمت ۶۱
نمودار ۵-۴ توزیع نمونه آماری به تفکیک سابقه کاری ۶۲
نمودار ۶-۴ توزیع نمونه آماری به تفکیک متوسط میزان ساعات تدریس در هفته ۶۳
نمودار ۷-۴ توزیع نمونه آماری به تفکیک تعداد طرح های پژوهشی ۶۴
نمودار ۸-۴ توزیع نمونه آماری به تفکیک تعداد مقالات پژوهشی ۶۵
نمودار ۹-۴ توزیع نمونه آماری به تفکیک تعداد مقالات چاپ شده در مجلات معتبر داخلی ۶۶
نمودار ۱۱-۴ توزیع نمونه آماری به تفکیک مسئولیت اجرایی ۶۸
نمودار ۱۰-۴ توزیع نمونه آماری به تفکیک تعداد مقالات چاپ شده در مجلات معتبر خارجی ۶۷
فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه
مبنای قدرت وحیات در دنیای کنونی به میزان برخورداری از علم ودانش باز می­گردد. امروزه غالب جهت­گیری­های دنیا به سمت تولید و توسعه علم و فناوری است و کشورهای توسعه یافته، در حال انتقال از جامعه صنعتی به جوامعی هستند که آن را جامعه اطلاعاتی یا جامعه علمی می­نامند و سلاح علم به سلاحی راهبردی در این کشورها تبدیل شده است. امروزه توسعه علمی نمونه ­ای از اقتدار ملی کشور و بستری برای توسعه در کلیه امور است. بالا بردن شناخت و معرفت جامعه در همه زمینه­ها بیش از پیش، نیازمند توسعه علمی است و برای تحقق توسعه علمی باید زمینه تولید علم را فراهم کرد. امروزه نقش تولید علم و انجام پژوهش از یک عامل فزاینده رفاه فراتر رفته و به تنها راه باقی ماندن در عرصه­ حیات و حضوری مؤثر در دنیای پرتکاپوی تکنولوژی وپیشرفت مبدل شده است.پژوهش و تولید علم از نیازهای مسلم و اساسی هر جامعه­ای می­باشد. بررسی سیاست­ها و برنامه ­های توسعه کشورهای صنعتی گویای این واقعیت است که این کشورها به اهمیت و جایگاه علم و فناوری واقف بوده واین دورا محور توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خود تلقی کرده ­اند( نوروززاده،۱۳۸۸).
تلاش برای تولید و توسعه علم با توانمندی و قدرتمندی کشورها در حوزه ها و عرصه ­های مختلف پیوند خورده است. بدین­سان آینده کشورها و توسعه یافتگی آن­ها با تولید علم، بسط و بهره­مندی آن کاملاً مرتبط است و برتری کشورها نسبت به هم به علم، نتایج وکاربردهای آن بستگی دارد.بی­تردید می­توان اذعان داشت که استقلال و توسعه هر کشوری به استقلال علمی و فناوری آن وابسته است. تولید علم که خود ناشی از استقلال است اقتصادی پررونق و دانش­محور را رقم خواهد زد. امروزه تولید دانش و ایجاد مهارت­ های لازم جهت بهره ­برداری ازآن محور یک هدف اساسی وتعیین کننده برای همه کشورهاست. براین اساس ایران نیز مانند سایر کشورها خود را نیازمند پیشرفت در حوزه علم و فناوری می­داند.( همان منبع)
۱-۱ بیان مسأله
پژوهش در کنار فعالیت­های آموزشی از کارکردهای مهم و مورد انتظار از اعضاء هیأت علمی دانشگاه می­باشدپژوهش همواره باید با جدیت، شکیبایی، مطالعه وسیع، تردید علمی، علاقه و کاوش مستمر همراه بوده و زمینه توصیف، تبین، پیش‌بینی، کنترل پدیده‌ها و گسترش دانایی را فراهم سازد. امروزه پژوهش مهم‌ترین شاخص توسعه‌یافتگی جوامع برای رسیدن به جامعه دانایی محور است و راهی برای به وجود آوردن فناوری، توسعه، پیشرفت و افزایش توان تولید می­باشد. لذا ارج نهادن به مقام پژوهشگران، شناسایی و طرح مشکلات آنان برای ارتقاء سطح پژوهش جزء الزامات به شمار می‌رود(امیری،۱۳۸۱).
آنچه امروز در میان دست­اندرکاران مورد بحث می­باشد این مطلب است که؛ چه عواملی موجب رکود فعالیت­های تحقیقاتی در دانشگاه­ های ما می­گردد. عوامل مختلفی مانع تحقق این امر مهم می‌شوند که از عوامل بازدارنده پژوهش در دانشگاه‌هاواز جمله دانشگاه فرهنگیان می­توان به این موارد اشاره نمود: عدم اختصاص بودجه کافی به امر پژوهش، وجود چالش‌ها و نگرانی‌های فکری گوناگون برای تأمین هزینه‌های پژوهش،ناآشنایی کافی با روش‌های تحقیق، تردید در کیفیت گردآوری اطلاعات و عدم انسجام در ساختار و یافته‌های پژوهشی، دشواری دسترسی به منابع، بی‌توجهی و یا کم‌توجهی به نیازهای واقعی و روزآمد، کمبود کتاب‌ها و مجلات علمی ـ تخصصی موردنیاز، دشواری استفاده از پژوهش‌های خارجی به دلیل آشنایی کم با زبان انگلیسی(همان منبع)
در تحقیق حاضر نیز مسأله اصلی این است که: اعضاء هیأت علمی دانشگاه به عنوان یک محور اساسی در فعالیت­های پژوهش چه عواملی را به عنوان موانع امر تحقیق وپژوهش مؤثر قلمداد می­ کنند؟
۲-۱ اهمیت موضوع تحقیق وانگیزه انتخاب آن
اعتقاد به اینکه تحقیق وپژوهش در کشور ما ثمردهی اندکی دارد تقریباً مورد قبول واحدهای علمی، محققان، پژوهشگران و حتی مراکزی است که می­خواهنداز این پژوهش­ها بهره گیرند.از آنجا که دامنه تأثیرگذاری وتأثیرپذیری فعالیت­های پژوهشی وتحقیقات علمی در سطح ملی مطرح است به نظر می­رسد برای نهادینه کردن پژوهش می­بایست ابتدا ریشه­ها وعوامل ایجاد بی­علاقگی را در بین پژوهشگران شناسایی نمود وسپس با رفع موانع باز دارنده زمینه ورود عملی واثر بخش این افراد را به فرایند پژوهش ایجاد کرد. سه کارکرد اصلی مجموعه­های دانشگاهی یا نظام آموزشی عالی امروز که یونسکو نیز بر آن تأکید دارد عبارتند از:
تولید دانش (یا پژوهش)
انتقال دانش(یا آموزش)
اشاعه ونشر دانش( یا خدمات)
انجام بهینه هر یک از این وظایف و کارکردها، مستلزم انجام تحقیقات علمی است. عرضه خدمات تخصصی به جامعه تنها از طریق شناخت علمی مسائل آن جامعه و ارائه راه­کارهای علمی موفقیت­آمیز خواهد بود.(صمدزاده،۱۳۷۹)
نیروی انسانی شاغل در بخش پژوهش، از مهمترین منابع یک کشور برای رشد و توسعه است. بررسی امر تحقیقات بدون ارزیابی دقیق این عامل امکان­ پذیر نخواهد بود. درحال حاضر به دلایل مختلف اغلب استادان گرایش بیشتری نسبت به آموزش پیدا کرده ودرفعالیت­های خود آموزش را بر پژوهش اولی­تر می­دانند. (علمداری وافشون، ۱۳۸۱).
دانشگاه فرهنگیان در خانواده آموزش عالی کشور دارای مأموریت منحصر به فرد تربیت معلم است پژوهش­های خرد، کلان و فراکلان در خدمت هدف اصلی دانشگاه یعنی ایجاد فرصت­ها و زمینه­ها برای ساخته شدن شخصیت معلمین آینده است.این دانشگاه برجسته­ترین سازمان علمی انسان ساز و مترقی است که لزوم توجه به پژوهش و انجام تحقیقات به­ ویژه تحقیقات کاربردی و توسعه­ای در آن محسوس است. پژوهش­محور نمودن دانشگاه نخستین پیش شرط موفقیت علمی در عرصه ­های جهانی و بین ­المللی محسوب می­ شود به نظر می­رسد بررسی موانع پژوهش در دانشگاه اصلی­ترین، مهم­ترین و البته گام نخست در پژوهش­محور نمودن آن محسوب می­ شود.
شناخت موانع تحقیق می ­تواند با بهبود ارتباط بین محققان واستفاده کنندگان از نتایج تحقیق فرایند حل مسأله را سهولت بخشیده وعملاً موجب استفاده از یافته­های تحقیق گردد. ( دادخواه و دیگران، ۱۳۸۲).
دراین خصوص موانع باید به صورتی واقع بینانه مورد بحث و بررسی قرار گیرد. بدیهی است واکاوی موانع پژوهش از طریق نخبگان علمی که بیش از هر قشر دیگری با پژوهش وفناوری مرتبط هستند بسیار مفید خواهد بود.در این خصوص استادان دانشگاه اصلی­ترین گروه هستند که می­توانند توانایی، تجربه و ذکاوت خود را در خدمت رفع موانع تحقیق وپژوهش به کار گیرند.
۳-۱ هدف­های تحقیق
۱-۳-۱هدف کلی :
آسیب­شناسی موانع پژوهش از دیدگاه اعضاء هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان (پردیس­ها و مراکز آموزش عالی شهر تهران )
۲-۳-۱اهداف فرعی
بررسی اثر موانع مالی بر پژوهش از دیدگاه اعضاء هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان (پردیس­ها و مراکز آموزش عالی شهر تهران)
بررسی اثر موانع امکاناتی برپژوهش ازدیدگاه اعضاء هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان (پردیس­ها و مراکز آموزش عالی شهر تهران)
بررسی اثر موانع شغلی بر پژوهش از دیدگاه اعضاء هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان (پردیس­ها و مراکز آموزش عالی شهر تهران)
بررسی اثر موانع علمی بر پژوهش از دیدگاه اعضاء هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان(پردیس­ها و مراکز آموزش عالی شهر تهران)
بررسی اثر موانعفردی بر پژوهش از دیدگاه اعضاء هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان(پردیس­ها و مراکز آموزش عالی شهر تهران)
بررسی اثر موانع مدیریتی - سازمانی برپژوهش از دیدگاه اعضاء هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان (پردیس­ها و مراکز آموزش عالی شهر تهران)
۴-۱ فرضیه ­های تحقیق :
موانع مالی در انجام پژوهش ازدیدگاه اعضاء هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان (پردیس­ها و مراکز آموزش عالی شهر تهران) مؤثر است.
موانع امکاناتی در انجام پژوهش ازدیدگاه اعضاءهیأت علمی دانشگاه فرهنگیان (پردیس­ها ومراکز آموزش عالی شهر تهران) مؤثر است.
موانع شغلی در انجام پژوهش ازدیدگاه اعضاءهیأت علمی دانشگاه فرهنگیان (پردیس­ها و مراکز آموزش عالی شهر تهران) مؤثر است.
موانع علمی در انجام پژوهش ازدیدگاه اعضاء هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان (پردیس­ها ومراکز آموزش عالی شهر تهران) مؤثر است.
موانع فردی در انجام پژوهش ازدیدگاه اعضاء هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان (پردیس­ها و مراکز آموزش عالی شهر تهران) مؤثر است.
موانع مدیریتی-سازمانی در انجام پژوهش ازدیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان (پردیس­ها و مراکز آموزش عالی شهر تهران) مؤثر است.
۵-۱تعریف واژگان و اصطلاحات
تعریف نظری آسیب شناسی:
آسیب در فرهنگ فارسی چنین معنا شده است؛ آفت، بیماری، زخم، عیب، نقص، خسارت(معین،۱۳۷۵)، آسیب­شناسی شناخت درد ورنج و خسارت(عمید،۱۳۶۳)، در اصطلاح هم به آن دسته از علل و اختلالاتی اطلاق می­ شود که وجودشان تداوم و حرکت پدیده­ای را تهدید می­ کند وآن را از رسیدن به اهداف و آرمانش باز می­دارد و یا از کارایی لازم می­ اندازد.