نمودار ۴-۲: تحلیل عامل مرتبه دوم مضامین پایه مدل سلامت سازمانی ۷۷
فصل اول
مقدمه

• • 1. 1. کلیات

     

عصر حاضر با مشخصه‌هایی همچون پیشرفت‌های سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات، تولید و توسعه‌ی روزافزون دانش، تغییرات و تحولات پیچیده شناخته شده است. در این شرایط سازمان‌ها به عنوان نهادهای اجتماعی، ناچارند پیوسته در حال سازواری با این شرایط باشند و از این رهگذر زمینه‌ی تحقق اثربخش وظایفی از قبیل ایجاد انتظام اجتماعی، رفع نیازهای اساسی جوامع و در نهایت پیشرفت و بقای معنادار آنها را فراهم سازند (ترک‌زاده، نکومند و دهقان هراتی، ۱۳۹۳). نقش‌های مختلف سازمان‌ها در جوامع نشان‌دهنده‌ی میزان اهمیت سازمان‌ها در گردش امور زندگی و تسلط آنها بر تمام جنبه‌های زندگی اجتماعی می‌باشد. سازمان‌ها از طریق ایفای اثربخش وظایف خود زمینه‌ی دستیابی به اهدافی را فراهم می‌آورند که ورای دسترسی فردی می‌باشد و بر وضعیت موجود، ساختار قدرت و بر عملکرد افراد تاثیر اساسی می‌گذارند (اسکات^[۱]، ۱۳۸۷). سازمان‌ها در جهت تحقق اثربخش اهداف خود از محیط بیرونی تاثیر می‌پذیرند و بر آن تاثیر می‌گذارند، لذا با توجه به اهمیت و نقش سازمان‌ها در شرایط حاکم بر جوامع مطالعه‌ی عناصر و عوامل تاثیرگذار سازمان‌ها بر فرایند پاسخگویی و همچنین شناخت زمینه‌هایی که پاسخگویی آنها را نسبت به اقتضائات درونی و بیرونی سازمان افزون می‌سازد، بسیار حیاتی است.
از طرفی هر سازمانی برای اینکه اثربخش باشد قبل از هر چیز بایستی بتواند در موارد بحرانی ضمن انطباق و سازش با محیط متغیر و مقابله با هر مشکلی، بهترین منابع خود را به کار گرفته و با نیروهای تهدیدکننده خارجی به طور موفقیت آمیزی برخورد کرده و نیروی آنها را درجهت هدف اصلی سازمان هدایت کند و همواره با حفظ توانایی‌های بقای خود، آن را رشد و توسعه دهد و به تعبیری دیگر از سلامت^[۲] برخوردار باشد (یوسفوند، ۱۳۸۴). در این میان یکی از مهم‌ترین مسائلی که عملکرد سازمانها را تحت تاثیر قرار می دهد و زمینه ی موفقیت آنها را فراهم می آورد مسئله‌ی سلامت سازمان است. سازمان سالم سازمانی است که برای ادامه حیات خود قادر است به هدفها و مقاصد انسانی خود دست یابد، موانعی را که در دستیابی به هدفهایش با آن مواجه میشود، بشناسد و این موانع را از پیش پای خود بردارد. همچنین سازمانی سالم است که درباره خود و موقعیتی که در آن قرار گرفته است، واقع بین باشد، قابلیت انعطاف داشته و قادر باشد برای مقابله با هر مشکلی، بهترین منابع خود را به کار گیرد (ساعتچی، ۱۳۷۵). در یک سازمان سالم مدیر رفتاری کاملاً دوستانه و حمایتگر با کارمندان خود دارد و در برنامه‌های خود دارای انسجام است. کارمندان نیز تمایل بیشتری برای ماندن و کارکردن در سازمان دارند و به طور موثرتری کارها را انجام می‌دهند (شریعتمداری، ۱۳۸۸). در یک روش دیگر به سلامت سازمانی، سازمان به عنوان یک سازمان اثربخش توصیف می شود که به اهداف دست می یابد و توانایی سازگاری به آن اجازه می دهد تا با شرایط ناسازگار مواجه شود. گاهی هم به سازمان‌هایی که یک عملکرد خوب مالی را نشان دهند، سازمان سالم گفته می شود (ویلسون^[۳] و همکاران، ۲۰۰۴؛ هو^[۴]، ۲۰۰۰، هوی و میسکل^[۵]، ۲۰۱۳ و ترک‌زاده، ۱۳۸۷). بنابراین پژوهشگران شاخص های متعددی را برای سازمانهای سالم برشمرده اند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
مک هوگ^[۶] و همکاران (۲۰۰۳) نیز فراتر از ابعادی که معمولاً در سلامت سازمانی مورد توجه قرار می گیرد، آن را به عنوان سازمانی در نظر می‌گیرند که فرایندهای مدیریتی، فرهنگ و ساختار، به عملکرد بهتر خود سازمان و سلامت اشخاص کمک می‌کند. بنابراین، شاخص‌های سلامت سازمانی نه تنها استرس، رفاه، رضایت و تعهد افراد را در نظر می گیرد بلکه به کیفیت تصمیم گیری، تناسب ساختار سازمانی و شاخص‌های مالی هم توجه می‌کند (مک هوگ و همکاران، ۲۰۰۳). بنابراین می توان گفت مسئله ی سلامت سازمانی حاصل تعامل عوامل بسیاری است و همواره در حال تعامل مستمر با این امور می باشد. از این رو ارائه‌ مدل جامعی از سلامت سازمانی می‌تواند اطلاعات لازم را در جهت شناخت زمینه های تواناساز و یا بازدارنده ی بهبود عملکرد سازمانی در اختیار مدیران قرار دهد. از طرفی ضمن شناخت نقاط قوت و ضعف سازمانی در این زمینه به شناسایی عوامل تاثیر گذار بر این مسئله و همچنین برنامه ریزی تصمیم گیرندگان سازمانی در جهت افزون سازی توان سازمان برای پاسخ به شرایط محیطی نیز منجر می شود.

• • 1. 1. بیان مساله

     

سازمانهای امروزی با تغییر و تحولات گسترده ای رو به رو هستند که ناشی از محیط متحول آنان می باشد. این شرایط وضعیت پیچیده ای را ایجاد می کند که سازمان ها را ناچار می سازد به منظور نیل به اهداف و تحقق مطلوبیت‌های خود در شرایط متغیر کنونی سازواری پیشه کنند. در چنین شرایطی، چالش و معمای سازمان، چگونگی بقا و رسیدن به شرایط تعادلی است که باید از طریق ایجاد تعادل بین اهداف سازمانی، محدودیت ها و شرایط محیطی حاصل شود (مرادی و خادم، ۱۳۹۲). بنابراین سازمان برای دستیابی به اهداف خود باید زمینه های لازم برای پاسخگویی به شرایط دشوار محیطی را فراهم سازند و به توانمندسازی خود در ابعاد مختلف بپردازند.
از سوی دیگر امروزه یکی از مهم ترین شاخص های موفقیت هر کشوری توسعه ی آموزش‌های فنی و حرفه ای آن در سه بخش صنعت، خدمات و کشاورزی می باشد و به همین دلیل آموزش‌های فنی و حرفه ای اهمیت فزاینده ای یافته است (ربیعی، سعیدی، کریم زاده و حیدری، ۱۳۹۲). سازمان‌های فنی و حرفه ای با ایجاد زمینه های لازم برای پرورش افراد مستعد و علاقه مند به حرفه آموزی، بازآموزی و ارتقای مهارت های شغلی و در سطوح مختلف مهارت های شغلی مربیان و متخصصین را تربیت می کنند. شرایط این سازمان ایجاب می کند به منظور عملکرد بهتر در جامعه، آموزش فنی و حرفه ای نیز به بهبود مستمر و ارتقای کیفیت فعالیت های خود بپردازد (عبدالهی و انصاری جابری، ۱۳۹۲). از آنجایی که آموزش‌های فنی و حرفه ای می تواند جایگاه فزاینده ای در بهبود عملکرد فردی و سازمانی ایفا می کند و منابع انسانی، مادی و مالی بسیاری در این زمینه به کار گرفته می شود (علی محمدی سیابانی و جاوید معین، ۱۳۹۲)، پرداختن به سلامت سازمانی آن به منظور درک شرایط پیچیده ی امروزی و پاسخگویی به نیازهای این سازمان بسیار حیاتی است.
پژوهش های انجام شده حاکی از آن است که یکی از مهم ترین چارچوب های دستیابی به عملکرد سازمانی موفق، مفهوم سلامت سازمانی است (طالب‌پور، رمضانی و هنری، ۱۳۹۲). سلامت سازمانی به مجموعه ای از خصایص نسبتاٌ پردوام اشاره می کند و به معنای دوام و بقای سازمان در محیط خود، سازگاری با آن و ارتقا وگسترش توانمندی های سازمان برای سازگاری بیشتر با شرایط حاکم بر فعالیت های سازمان می باشد (جاهد، ۱۳۸۴). این اصطلاح نخستین بار برای بیان جنبه تداوم و بقای سازمان مورد استفاده قرار گرفت و براساس کار پارسونز، هوی و تارتر^[۷] (۱۹۹۷) و هوی و میسکل (۲۰۰۵) به عنوان توانایی سازگاری سازمان با محیط خود و ایجاد هماهنگی میان اعضای سازمان و دستیابی به اهداف آن تعریف شد (کورکماز^[۸]، ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷؛ تسوی و چنگ^[۹]، ۱۹۹۹). تمرکز اصلی سلامت سازمانی بر توانایی سازمان در حفظ بقا و سازش با محیط و بهبود این توانایی می باشد (هوی و فلدمن^[۱۰]، ۱۹۹۶). هوی و میسکل (۲۰۰۸) معتقدند که هر سازمانی برای اینکه اثربخش باشد، قبل از هر چیز بایستی بتواند در شرایط بحرانی ضمن انطباق و سازش با محیط متغیر و مقابله با هر مشکلی، بهترین منابع خود را به کار گرفته و با نیروهای تهدید کننده خارجی به طور موفقیت آمیز برخورد کند و نیروی آنها را در جهت هدف اصلی سازمان هدایت کند و همواره با حفظ تواناییها و پایداری خود، آن را رشد و توسعه دهد و به تعبیری دیگر، از سلامت سازمانی برخوردار باشد (هوی، ۲۰۰۵). بدیهی است که به منظور سنجش و ارزیابی سطح سلامت در هر سازمانی آگاهی از ابعاد و مولفه های سازنده‌ی آنها بسیار حیاتی است.
در بررسی سلامت سازمانی، مدلهای چندی توسعه یافته است که از جمله آنها می توان به مدل پارسونز (۱۹۶۷)، مدل مایلز (۱۹۶۹)، مدل کاپلان و کارواتا^[۱۱] ( ۱۹۹۳)، مدل کریگر و هانسون^[۱۲] (۱۹۹۹)، مدل هوی و فیلدمن (۱۹۹۹) و مدل لایدن و کلینگل^[۱۳] (۲۰۰۰) و نیز چارچوب هو (۲۰۰۰) اشاره نمود. هر یک از مدل های حاضر در سالهای اخیر توسط پژوهشگران مختلف مورد استفاده قرار گرفته شده است که در عین حال دارای نقاط قوت و ضعف خاص خودشان نیز می باشند. با توجه به کثرت و تنوع مدل های ارائه شده، به نظر می رسد که بتوان گفت سلامت سازمانی، موضوعی پر بعد و در عین حال اقتضایی است. لذا لازم است در بررسی و توسعه سلامت سازمانی در هر سیستمی، به این نکته توجه نمود.
سازمان فنی و حرفه ای نیز به نوبه ی خود به عنوان سازمانی که مهم ترین هدف آن تربیت نیروی انسانی ماهر و کارآمد مورد نیاز کشور است و در زمینه ی تخصص های کارگری با درجه ی مهارت های مختلف و ارتقای سطح مهارت های نیروهای مشاغل متناسب با پیشرفت صنعت و تکامل حرفه ها فعالیت می نماید (حاتم زاده، طرخان، رضایی و عرفان منش، ۱۳۹۲)، باید ابعاد مختلف سلامت سازمانی آن مورد بررسی قرار گیرد و نقاط و ضعف آنها را نمایان ساخت تا از این رهگذر به ارتقای جایگاه و تحقق مطلوبیت های این سازمان دست یافت. اما همانگونه که مطرح شد در تحقیقات انجام شده در خصوص مسئله‌ی سلامت سازمانی پژوهشگران عوامل مختلفی را مورد بررسی قرار داده اند، اما در هیچ یک از آنها سلامت سازمانی به عنوان یک سیستم سازمانی و مدیریتی منسجم مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته است. بلکه بیشتر با رویکرد خصیصه‌ای و به عنوان یک ویژگی یا جو موجود در سازمان مد نظر قرار گرفته است. لذا ضروری به نظر می رسد که رویکرد جدیدی نسبت به موضوع توسعه داده شود. در جستجوهای انجام شده توسط نگارنده و بررسی مدل های مختلف، نوعی تفاوت در رویکردها و ابعاد و اجزای مدل های ارائه شده برای سلامت سازمانی قابل مشاهده است. در این میان نیاز است با توجه به ویژگی های و شرایط سازمان‌های امروزی ایران در پاسخگویی به شرایط محیطی و لزوم بقای آنها در این محیط یک مدل سلامت سازمانی عمومی تدوین و ارائه شود تا مبنای ارزیابی و بهسازی سلامت سازمانها قرار گیرد. لذا پژوهش حاضر درصدد بوده است تا با توجه به اهمیت سلامت سازمانی در کسب مزیتهای رقابتی، بقا و پاسخگویی سازمان، یک مدل سلامت سازمانی عمومی بومی را کاوش، تدوین و در سازمان فنی و حرفه ای استان فارس به عنوان مورد مطالعه ، ارزیابی و اعتباریابی نماید.

• • 1. 1. اهمیت و ضرورت پژوهش

     

شرایط پیچیده و متحول امروزی ایجاب می کند تا سازمان ها به منظور حفظ بقا و تضمین ادامه ی فعالیت خود در جامعه برای پویایی سازمان خود و همچنین سلامت آن اهمیت بیشتری قائل شوند. سلامت سازمانی نشانه‌ای از کار در شرایط سالم و به حداکثر رسانیدن سلامتی و رفاه کارکنان است. همچنین بروندادهای سالمی را برای ذی نفعان، جامعه و مشتریان سازمان در بردارد. سلامت سازمانی کل نگر، جامع و استراتژیک است (براتون و گلد، ۲۰۰۳)، بنابراین پرداختن به این مسئله در سازمان های مختلف در تدوین و چشم انداز سازمانی به مدیران کمک کند. بنابراین بررسی سلامت سازمانی در سازمان فنی و حرفه ای نیز می تواند با توسعه ی مدل سلامت این سازمان به افزایش پویایی، پاسخگویی به نیازهای محیطی این سازمان و در نهایت کسب مزیتهای رقابتی کمک شایان توجهی نماید. علاوه بر این با توجه به عدم وجود مدل جامعی در این زمینه در کشور ما پژوهش حاضر می تواند به توسعه ی دانش بومی در زمینه ی سلامت سازمانی بپردازد و زوایای مختلف مسئله را با توجه به ویژگی های یک سازمان ایرانی-اسلامی بررسی نماید.
از طرفی در سازمان‌های سالم کارمندان متعهد، وظیفه شناس و سودمند هستند و از روحیه و عملکرد بالایی برخوردارند. سازمان سالم جایی است که افراد با علاقه به محل کارشان می آیند و به کار کردن در این محل افتخار می کنند (جاهد، ۱۳۸۴). بنابراین پژوهش حاضر می تواند از طریق توسعه ی مدل جامع سلامت عملکرد کارکنان را در جوانب مختلف بهبود بخشد و به تعبیری مشارکت آنان را نیز تحت تاثیر قرار دهد. در نتیجه ارزیابی سطح سلامت سازمانی به دست اندرکاران آن کمک می‌کند تا سازوکارهای لازم را در جهت بهبود وضع موجود و دستیابی به مطلوبیت‌های خود در آینده محقق سازند و زمینه های لازم برای افزایش سلامت سازمان خود را به کار بگیرند. از سوی دیگر فشارهای ذی نفعان و عوامل محیطی و از طرفی شرایط جهانی موجب شده است که مراکز آموزشی تلاش‌هایی در جهت بهبود کارایی و اثربخشی با هدف دستیابی به رضایت حداکثری مشتریان انجام دهند (عبدالهی و انصاری جابری، ۱۳۹۲). بدیهی است افزایش کارایی و اثربخشی سازمان فنی و حرفه ای نیز از طریق بهبود سلامت سازمانی می تواند زمینه‌های لازم برای رشد و توسعه ی کارآفرینی را مهیا سازد.
تردیدی نیست که توسعه‌ی مناسب و ارتقای کیفی برنامه‌های آموزش فنی و حرفه‌ای تنها از طریق انجام پژوهش‌های علمی معتبر امکان پذیر است و بدون اتکا به یافته‌های پژوهشی هر اقدامی در جهت توسعه‌ی آموزش‌های فنی و حرفه‌ای به مثابه‌ی تیری در تاریکی خواهد بود (نویدی، ۱۳۸۲). بنابراین انجام پژوهش حاضر به تصمیم گیرندگان و مدیران در سازمان فنی و حرفه ای استان فارس کمک می نماید تا از علم جدید تولید شده و دستاوردهای این پژوهش به منظور افزایش کیفیت فعالیت‌های آتی سازمان از طریق بهبود و ارتقای سلامت سازمان خود استفاده نمایند. همچنین با توجه به ارتباط احتمالی دوسویه بین اثربخشی سازمان با سلامتی جو سازمان، به نظر میرسد فهم سلامت یک سازمان میتواند ما را در گزینش روش های مدیریتی مناسب برای اثربخش‌تر ساختن آن یاری کند (هوی و میسکل، ۲۰۰۵). لذا با تعیین وضعیت این سازمان می‌توان روش‌ها و رویکردهای مدیریتی لازم را در جهت بهبود عملکرد این سازمان به کار برد. از سوی دیگر سلامت سازمانی منجر به تسهیل رشد و توسعه سازمان می‌شود و زمینه‌ی پویایی سازمان را فراهم می‌آورد. بنابراین انجام پژوهش حاضر نیز می‌تواند ضمن کمک به تعیین سطح سلامت سازمانی فنی و حرفه ای استان فارس با شناسایی نقاط قوت و ضعف آن به توسعه‌ی سازمانی و افزایش سطح پاسخگویی این سازمان در رفع نیازهای جامعه کمک کند. سلامت سازمانی به وضعی فراتر از اثربخشی کوتاه مدت سازمان دلالت دارد بنابراین نتایج پژوهش حاضر می‌تواند با تعیین وضع موجود قلمرو پژوهش جهت گیری‌های راهبردی آینده و همچنین برنامه‌ریزی‌های بلندمدت سازمان فنی و حرفه ای را تحت تاثیر قرار داد. در نهایت ارائه‌ مدل جامعی که بتواند مبنای ارزیابی سلامت سازمان قرار بگیرد می تواند زمینه های لازم برای ارزیابی عملکرد سازمان در وجوه مختلف را نیز فراهم نماید و از این رهگذر اثربخشی فعالیت‌های آن را تحت تاثیر قرار دهد.

• • 1. 1. اهداف پژوهش

     

هدف کلی: هدف کلی از انجام این پژوهش ترکیبی اکتشافی متوالی ، مدل‌سازی سلامت سازمانی در سازمان آموزش فنی و حرفه ای استان فارس می باشد.
اهداف جزئی: در راستای هدف کلی، اهداف جزئی پژوهش به شرح زیر می باشد:

1. 1. مدل‌سازی سلامت سازمانی با بهره گرفتن از روش همسوسازی داده‏های چندگانه^[۱۴] (براساس سه ضلع مثلث مطالعه مبانی نظری متغیر پژوهش، پیشینه پژوهشی موضوع و نظر آگاهی‏دهندگان کلیدی) و تبدیل داده ها^[۱۵] (کرسول و پلانو کلارک^[۱۶]، ۲۰۰۳) جهت شناسایی ابعاد، مولفه ها و شاخص های این مدل.

1. 1. سنجش اعتبار و پایایی مدل‌ سلامت سازمانی در سازمان آموزش فنی و حرفه ای استان فارس بر اساس ابعاد، شاخص ها و مولفه ها.

1. تعیین وضعیت موجود سلامت سازمانی در سازمان آموزش فنی و حرفه ای استان فارس براساس مدل تدوین شده .

   1. 1. پرسش های پژوهش