به­ طور کلی، دوره واریز بستانکاران مدت زمانی را که طول می­کشد تا حساب­های پرداختنی تسویه شوند را بیان می­ کند. معمولاً دوره واریز بستانکاران را برای دو منظور مورد استفاده قرار می­ دهند: یکی برنامه­ ریزی پرداخت­ها و تهیه بودجه نقدی، و دیگری مقایسه آن با مهلت­هایی که فروشندگان مواد اولیه و کالا برای دریافت مطالبات خود تعیین ‌می‌کنند. نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه مدیریت سرمایه در گردش نشان­دهنده این است که بین دوره واریز بستانکاران و سودآور”

” ی شرکت­ها رابطه معکوس معناداری وجود دارد. از طرف دیگر، این نتیجه می ­تواند بیانگر این نکته باشد که شرکت­هایی که سودآور می­باشند، دوره واریز بستانکاران کوتاه­تری دارند (محمدی، ۱۳۸۸).

۲-۱۱-۲- دوره وصول مطالبات

یکی دیگر از اجزای مدیریت سرمایه در گردش، دوره وصول مطالبات ‌می‌باشد. به­ طور کلی، هدف اصلی مدیران شرکت­ها، افزایش ارزش شرکت­شان ‌می‌باشد. در این رابطه، مدیریت حساب­های دریافتنی می ­تواند در تحقق این امر مؤثر باشد. بسیاری از مدل­های مدیریت دارایی­ های جاری که در ادبیات مدیریت مالی گنجانده ‌شده‌اند، فرض ‌می‌کنند که افزایش سود دفتری هدف اصلی تأمین مالی است که این مدل افزایش سود دفتری، بایستی با سایر اهداف مرتبط شود (مثل افزایش ارزش شرکت). راهکارهای افزایش ارزش شرکت همواره با ریسک و عدم­اطمینان همراهند. افزایش در حساب­های دریافتنی در یک شرکت، هم باعث افزایش سرمایه در گردش و هم باعث افزایش هزینه نگهداری و مدیریت حساب­های دریافتنی می­ شود که این هزینه­ ها، ارزش شرکت را کاهش می­دهد. اما یک سیاست درست در مدیریت پرتفوی حساب­های دریافتنی می ­تواند ارزش شرکت را افزایش دهد (میچالسکی^[۶۹]، ۲۰۰۷).

به­ طور کلی، دوره وصول مطالبات، معیاری برای سنجش مدت زمان لازم برای وصول نقدی مطالبات حاصل از فروش به مشتریان محسوب می­ شود. دوره وصول مطالبات، کارایی واحد انتفاعی را در وصول وجوه مرتبط با فروش­های نسیه نشان می­دهد. علاوه بر این، نسبت مورد بحث می ­تواند سیاست­های اعتباری واحد انتفاعی را نیز منعکس کند. چنانچه مدت زمان بیشتری به مشتریان فرصت داده شود تا بدهی خود را بپردازند، دوره وصول مطالبات نیز بیشتر خواهد بود. طولانی بودن نسبی دوره وصول مطالبات الزاماًً پدیده­ای منفی محسوب نمی­ شود؛ زیرا سخت گیری بیش از حد ‌در مورد وصول سریع مطالبات می ­تواند به کاهش فروش منجر گردد. نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه مدیریت سرمایه در گردش نشان­دهنده این است که بین دوره وصول مطالبات و سودآوری شرکت­ها رابطه معکوس معناداری وجود دارد و مدیران شرکت­ها می ­توانند با کاهش دوره وصول مطالبات در حد مطلوب سودآوری شرکت را افزایش دهند.

۲-۱۱-۳- دوره گردش موجودی­ها – مدیریت موجودی کالا

در حال حاضر، اقتصاد جدید به­ طور قابل ملاحظه­ای صنعتی شده است. مشکلات تأمین مالی و ملاحظات سرمایه در گردش باعث شده است که شرکت­ها از طریق اعمال کنترل­های مناسب، دیدگاه جدیدی نسبت به موجودی­های خود داشته باشند. گزارش­ها و تحلیل­های آماری به روشنی بیانگر این است که داشتن سطحی بهینه از موجودی­ها و اعمال کنترل­های مناسب بر موجودی­ها، از طریق کاهش هزینه سرمایه ­گذاری در موجودی­ها و همچنین کاهش هزینه نگهداری موجودی­ها، امکان­ پذیر ‌می‌باشد. از این رو، عرضه و تحویل به­موقع کالاها به مشتریان و همچنین کاهش هزینه نگهداری و سرمایه ­گذاری در موجودی­ها یکی از چالش­های مهم مدیران ‌می‌باشد که این امر از طریق اقدامات مناسب می ­تواند مرتفع شود (کومار دوتا^[۷۰]، ۲۰۰۷).

به­ طور کلی، دوره گردش موجودی­ها بیانگر مدت زمانی است که طول می­کشد تا کالا فروخته شود. معمولاً کالا را مترادف موجودی جنسی به­کار می­بریم و ‌به این تعبیر شامل مواد اولیه، کالای در جریان ساخت و کالای ساخته­شده می­ شود و ملزومات تولید را هم دربر ‌می‌گیرد. از طرف دیگر، نگهداری موجودی کالا معمولاً به­منظور جبران نوسانات تحویل کالا و جلوگیری از اتمام بی­موقع آن انجام می­گردد. دفعات کم گردش کالا، به معنای سرمایه ­گذاری نسبتاً زیاد در موجودی کالا است (در مقایسه با مبلغ فروش). نگهداری کالا بیش از سطح لازم، باعث حبس منابع مالی در موارد غیر مولد خواهد شد. از طرف دیگر، چنانچه دفعات گردش کالا خیلی زیاد باشد، به معنای آن است که موجودی کالا در سطحی نسبتاً کم و غیر کافی نگه‌داشته می­ شود و می ­تواند به­ طور مکرر موجب اتمام موجودی و از دست دادن مشتریان بشود.

هدف واحد انتفاعی قاعدتاً باید این باشد که سطح موجودی کالا را در حدی مطلوب نگه دارد که نه باعث به­ کارگیری منابع مالی در موارد غیرمولد و نه باعث از دست­دادن مشتریان شود. همچنین، نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه مدیریت سرمایه در گردش نشان­دهنده این است که بین دوره گردش موجودی­ها و سودآوری شرکت­ها، رابطه معکوس معنی­داری وجود دارد و مدیران شرکت­ها می ­توانند با کاهش دوره گردش موجودی­ها در حد مطلوب سودآوری شرکت را افزایش دهند (محمدی، ۱۳۸۸).

۲-۱۱-۳-۱- روش به هنگام: یکی از مهمترین رویکردهای مدیریت موجودی کالا

یکی از موضوعاتی که در چند دهه اخیر در صنایع مختلف کشورهای توسعه یافته توجه زیادی به آن شده، موضوع نگهداری انواع موجودی­های مواد اولیه و کالای ساخته شده است. آنچه که تا چندی پیش مطرح بود، لزوم اجرای یک مدیریت کارآمد برای موجودی­ها، جهت محافظت از آن­ها در برابر سرقت و ضایعات احتمالی و همچنین به­ کارگیری یک روش مناسب گردش موجودی بود. نگهداری موجودی­ها در شرکت باعث تحمل هزینه­ های سنگینی می­ شود که هیچ ارزش افزوده­ای را ایجاد نمی­کنند. در پاسخ ‌به این مسئله، سیستم مدیریت به ­هنگام موجودی­ها مطرح گردیده که اساس آن، به صفر رساندن میزان موجودی­ها در شرکت است.

این سیستم سال­ها است که در کشورهای پیشرفته اجرا می­ شود و مزایای به­ کارگیری آن به اثبات رسیده است. با این حال، هنوز این سیستم در صنایع کشورمان به کار گرفته نشده است. سیستم مدیریت به هنگام موجودی­ها در کنار مزایایی که برای سازمان ایجاد می­ کند، برای اینکه به خوبی به اجرا درآید نیازمند بستر سازی و ایجاد فضای مناسب و برنامه­ ریزی بلندمدت است (خدامی­پور، ۱۳۸۸).

سیستم تولید به هنگام یک فلسفه مدیریتی است که خاستگاه آن کشور ژاپن است. در این سیستم هیچ مواد اولیه­ای خریداری نمی­ شود و هیچ محصولی ساخته نمی­ شود، مگر در هنگام ضرورت. این سیستم برحذف هر گونه اتلاف، و بهبود مستمر بهره ­وری تمرکز دارد. استفاده از این سیستم، دارای یک سری مزایایی است که افزایش کیفیت و کاهش میزان موجودی و متعاقب آن کاهش هزینه­ ها از آن جمله­اند. اجرای موفق سیستم به هنگام، نیازمند فراهم آوردن یک سری زیرساخت­ها و مقدمات بوده است و نیاز به برنامه­ ریزی دقیق دارد.

این سیستم علی­رغم مزایایی که دارد، با یک سری محدودیت­ها رو به رو است که از آن جمله ‌می‌توان به عدم استفاده مناسب از آن در همه کشورها اشاره نمود (فاضل و کسائی، ۱۳۷۷).