فاصله‌گیری
تأکید بر تولید
جنسیت
نفوذ و پایایی
استرس شغلی
خلاقیت
شکل ۳-۱: مدل مفهومی تحقیق محقق ساخته بر اساس نظریه هالپین و کرافت (۱۹۶۲)
ب: استرس شغلی^[۱۸]
۲-۳-مقدمه
واژه استرس به معنای نیرو، فشار و اجبار، واژه‌ای انگلیسی است و در زبان‌های مختلف با همین لفظ به کار برده می‌شود. در زبان فارسی واژه «فشار روانی» را به عنوان برابر نهاده استرس بکار برده‌اند که با مفهوم دقیق استرس سازگار نیست (لو، پ. و لو، ه.، ۱۹۸۶).
مطالعه استرس شغلی با «هانس سلیه^[۱۹]» که از وی به عنوان پدر استرس نام برده می‌شود در سال ۱۹۶۵ شروع شد. وی استرس را به عنوان پدیده‌ تازه‌ای در نوع خود، به طور کامل شرح داد. هولمز با همکاری راهه^[۲۰] در مورد آثار حوادث فشارزای زندگی مطالعات وسیعی انجام داد. این وقایع، «جدول رده‌بندی انطباق و سازگاری اجتماعی هولمز و راهه» نامیده می‌شوند (لو، پ. و لو، ه.، ۱۹۸۶).
کریاکو و ساتکلیف^[۲۱] عوامل مؤثر بر استرس شغلی را شامل این موارد می‌دانند:
۱)حجم کار، ۲)فقدان رشد حرفه‌ای، ۳)عدم منزلت اجتماعی، ۴)روابط موجود میان کارکنان، ۵)عوامل مربوط به تعداد و پیشرفت کاری، ۶)عوامل مربوط به حقوق و مزایا (کریاکو و ساتکلیف، ۱۹۷۸: ۱۵۹-۱۶۷).
ایوانکویچ و ماتسون^[۲۲] معتقدند که بر خلاف تصور عموم که همواره فشار عصبی را با مفهوم منفی در نظر می‌گرفتند، فشار عصبی همیشه بد نیست؛ البته بجز شکلی از فشار عصبی که بار منفی دارد و «استرس منفی^[۲۳]» نامیده می شود و به هنگام ناراحتی، مثلاً مرگ یک عزیز یا توبیخ شدن از طرف مافوق در ما ایجاد می‌شود و «استرس مفید^[۲۴]» نام گرفته است، مثلاً زمانی که دانشجویی در لیست تشویقی‌ها رییس دانشگاه قرار می‌گیرد یا به کارمندی شغل بالاتری پیشنهاد می شود، فرد دچار فشار عصبی می‌شود که به هیچ وجه منفی نیست (ایوانکویچ و ماتسون، ۱۹۸۷).
لونستین^[۲۵] طی پژوهشی به علل و علایم و نحوه پیشگیری از استرس و فرسودگی شغلی معلمان پرداخت و اظهار کرد که استرس و فرسودگی شغلی منجر به خستگی و فرسودگی جسمانی و آمادگی آسیب‌پذیری نسبت به بیماری‌ها می‌گردد (لونستین، ۱۹۹۱).
وودز^[۲۶] معتقد است استرس ممکن است مشکلاتی به شرح زیر در افراد به وجود آورد:
ضعف سلامت روحی: اندوه روانی، افسردگی، اضطراب.
ضعف سلامت جسمی: بیماری، بی‌خوابی، سردرد و علائم بیماری‌های جسمی.
کاهش سطح عملکرد: نارضایتی شغلی، غیبت، کاهش بهره‌وری، و به طور کلی کاهش کیفیت کار (وودز، ۱۹۹۹).
در این بخش، ضمن بیان تعاریف گوناگون ارائه شده برای استرس شغلی، در خصوص علایم وجود استرس شغلی، منابع استرس شغلی و برخی تحقیقات انجام شده در این رابطه بحث خواهیم کرد. استرس به عنوان یک حقیقت در زندگی مدرن امروزی، مطرح است که بدون شناخت کافی، مدیریت آن میسر نخواهد بود. نخستین گام در کسب شناخت، آشنایی با تعاریف گوناگون این پدیده است. سالی^[۲۷] (۱۹۸۳)، استرس را به این صورت تعریف کرده است: «پی‌آمدی که بر اثر تقاضای محیطی بر روی ارگانیسم به وجود می‌آید.». اما در نگاهی جامع، بیر و فرانز (۱۹۸۴) برای شناسایی استرس، سه طریق اصلی را مطرح کرده‌اند:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱. به عنوان یک محرک محیطی (نیروی تحمیل شده به یک فرد).
۲. به عنوان یک واکنش جسمانی و روانی فرد به یک محرک.
۳. به عنوان کنش و واکنش بین فرد و شرایط.
در توضیح استرس به عنوان محرک، چونین گفته شده است «اتفاقات و رویدادهای محیطی که تقاضاهایی را روی فرد به وجود می‌آورند، تا اندازه‌ای قابل تحمل هستند که برای فرد استرس‌زا نباشند». در توضیح استرس به عنوان یک پاسخ، این‌طور توضیح داده شده است که در این حالت، استرس به خاطر این که بار زیادی بر فرد وارد می آورد، شکل می‌گیرد. سلی(۱۹۵۶) گفته است استرس یک واکنش غیرمشخص بدن به یک تقاضا است که در معرض واکنش یا پاسخ به یک محرک، به فشار یا استرس منجر می‌گردد. به بیان دیگر، این نگرش بر این مطلب تأکید دارد که پاسخ‌های گوناگون استرس در افراد و شرایط گوناگون، متفاوت هستند (Giga et al., 2003).
درحال حاضر، استرس مرتبط با شغل در هر حرفه‌ای و بیشتر از یک دهه گذشته در حال رخ دادن است و به عنوان موضوعی جدی در ارتباط با سلامتی مطرح است (Lu et al., 2003). بنابراین، مطالعه‌ی آن بسیار مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات بی‌شماری استرس را از ابعاد اجتماعی، روانشناسی و پزشکی، مورد بررسی قرار داده‌اند.
از دیدگاه محیط کاری، محققان منبع اصلی استرس شغلی را محیط کاری و حرفه‌ای فرد می‌دانند. تحقیقات دیگری تفاوتهای فردی را مرکز توجه خود قرار داده‌اند و به بررسی استرس شغلی از این دیدگاه پرداخته‌اند (Ganster & Chaubroeck, 1991).
طبق رویکرد «مؤسسه ملی سلامت و ایمنی شغلی» (۱۹۹۹)،استرس شغلی پاسخ‌های هیجانی آزاردهنده‌ای^[۲۸] است که در صورت عدم تناسب بین خواست‌ها و الزامات شغل و استعداد فرد، و یا منابع و نیازهای کارگر، بروز میکند. طبق نظر محققان این موسسه، اغلب استرس شغلی و چالش، به یک معنی و مترادف یکدیگر به کار می‌روند درحالی‌که این دو مفهوم از هم جدا هستند. چالش، از لحاظ جسمانی و روانی، به فرد انرژی و نیرو می‌بخشد و افراد را در جهت آموختن مهارتهای جدید در شغلشان برمی‌انگیزد. بنابراین، چالش، یک عامل مهم و سازنده برای سلامتی و بهره‌وری است (Prochaska& Norcross, 2007: 78). در تعریفی دیگر، استرس شغلی عبارت است از: عدم توانایی در مواجه شدن با فشارهای شغلی به دلیل نبود تناسب بین توانایی‌های شخصی و شرایط و نیازهای کاری (Holmlund & Strandvik, 2005). برخی از تعاریفی که توسط محققان گوناگون در ارتباط با استرس مطرح گردیده است، در جدول زیر به طور خلاصه آمده است.
برای کسب شناخت کامل‌تر از استرس شغلی، سوالهایی از این قبیل مطرح است که: استرس چگونه شناسایی می‌شود؟ علامت‌های استرس چیست ؟ منابع ایجادکننده‌ی استرس کدام است؟ پیآمدهای آن چیست؟ در بخش بعدی، به این موضوعات پرداخته شده است.
نشانه‌های استرس
افراد نسبت به استرس شغلی، پاسخ‌ها یا واکنش‌هایی را نشان می‌دهند که در متن‌های گوناگون مربوط به استرس تحت عنوان نشانه‌های استرس شغلی، مورد بحث قرار گرفته‌اند، جکس و بیر(۲۰۰۳) نشانه‌های استرس شغلی را واکنش آزاردهنده‌ی بالقوه‌ای می‌دانند که کارکنان نسبت به نشانه‌های استرس، از خود بروز می‌دهند. آنها این نشانه‌ها را به سه دسته تقسیم می‌کنند: ۱. نشانه‌های روانی ۲. نشانه‌های جسمانی ۳. نشانه‌های رفتاری. آنها معتقدند که فشارهای شغلی، نشانه‌هایی را به دنبال دارد که در جدول ۲ نشان داده شده است(Schultz, 2003: 232).