و بردارهای وارون متناظر نیز به صورت هستند.
و (۳-۹)
نقاط ابر متقارن منطقه اولیه بریلوئن شبکه مثلثی دارای مختصات و K= و M=( هستند.
۳-۲ تئوری بلاخ ^[۵۹]
مطالعه انتشار موج در محیط های متناوب سه بعدی اولین بار توسط فیلیکس بلاخ در سال ۱۹۲۸ انجام گرفت. وی با توسعه تئوری یک بعدی فلوکونت^[۶۰] ثابت کرد که امواج در چنین محیط های بدون پراکندگی منتشر می‎شوند و حاصلضرب یک تابع پوش متناوب (پریودیک) در یک موج مسطح، رفتار آنها را توصیف می‎کند. هرچند کار بلاخ روی شبکه های کریستالی اتمی و مکانیک منجر به این نتیجه جالب شد که، در یک هادی الکترونها توسط نقص های کریستالی( و نه یونهای منظم متناوب) پراکنده می‎شوند، تکنیک مشابهی را می‎توان در الکترومغناطیس با جایگذاری معادلات ماکسول به جای معادلات شرودینگر در مسائل مقدار ویژه اعمال نمود.
فرض کنید که میدان الکترومغناطیسی یک وابستگی زمانی هماهنگ به صورت دارد]۵۹[.
معادلات کرل ماکسول در دامنه فرکانس به صورت زیر نوشته می شود.
(۳-۱۰)
که E میدان الکتریکی، H میدان مغناطیسی، فرکانس زاویه ای، نفوذپذیری مغناطیسی و ثابت دی الکتریک وابسته به مکان بلور فوتونی هستند. با حذف E از معادلات بالا می‎توان به معادله زیر رسید]۵۹[.
(۳-۱۱) H
معادله فوق یک معادله ویژه مقداری است که در آن سرعت نور در خلاّ است. در اینجا نفوذپذیری مغناطیسی و گذردهی الکتریکی خلاّ می باشد.
به این ترتیب واضح است که این یک مساله ویژه مقداری، با ویژه مقدار () و عملگر می باشد. این عملگر هرمیتی است. بنابراین، همان تئوری جبر خطی حاکم در مکانیک کوانتوم، قابل اعمال در مورد امواج الکترومغناطیس می‎باشد. این واقعیت که در این مساّله ویژه مقداری به ازای است و ویژه عملگر نیز هرمیتی است، ایجاب می‎کند که فرکانس های ویژه حاصل از حل این مساله، حقیقی باشند و همچنین عمود بودن ویژه توابع را نتیجه می‎دهد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۳-۲-۱ اثبات تئوری بلاخ
تئوری بلاخ برای مدهای ویژه مربوط به بلورهای فوتونی منظم است. در اینجا اثبات می‎کنیم که جواب معادله(۳-۱۲) به صورت(۳-۱۳) است]۵۹[:
E (۳-۱۲)
(۳-۱۳)
ابتدا ویژه تابع میدان الکتریکی را به صورت انتگرال فوریه زیر می‎نویسیم.
(۳-۱۴)
معادله ویژه مقداری میدان الکتریکی (معادله(۳-۱۱)) را با اندکی تغییرات به شکل زیر می‎نویسیم.
(۳-۱۵)
(۳-۱۶)
سپس بسط تابع دی‎الکتریک را به صورت سری فوریه می‎نویسیم.
(۳-۱۷)
با جایگذاری رابطه های (۳-۱۴) و (۳-۱۷) در (۳-۱۶) عبارت زیر به دست می‎آید]۵۹[:
(۳-۱۸)
چون رابطه (۳-۱۸) برای همه rها جواب دارد، پس باید عبارت زیر برقرار باشد]۵۹[:
k(3-19)
این معادله نشان می‎دهد که تنها آن دسته از ساختارهای فوریه، توسط بردارهای تقلیل ناپذیر شبکه، مساله ویژه مقداری را تشکیل می‎دهند که یک مجموعه از معادلات ویژه مقداری خطی هستند. بنابراین تنها آن ساختارهای فوریه برای بیان ویژه مدهای رابطه (۳-۱۴) لازم هستند.
(۳-۲۰)
اگر را به صورت زیر تعریف کنیم به رابطه (۳-۲۱) می‎رسم.
(۳-۲۱)
رابطه (۳-۲۱) یک عبارت دوره ای است.
(۳-۲۲)
(۳-۲۳)
۳-۳ امواج بلاخ و ناحیه بریلوئن
همانگونه که در قسمت قبل اثبات شد، در مواردی که بلور فوتونی معادل یک تابع دی الکتریک به صورت وa بردار اولیه شبکه می‎باشد، تئوری بلاخ ایجاب می‎کند که جواب معادله(۳-۲۴) به صورت (۳-۲۵)باشد.
E (۳-۲۴)
(۳-۲۵)
ویژه مقادیر یک تابع پوش متناوب است که در معادله زیر صدق می‎کنند.
()(۳-۲۶)
که این خود به یک مساله ویژه مقداری دیگری روی سلول های شبکه، به ازای هر بردار موج k ، منجر می‎شود. اگر ساختار در همه جهات متناوب باشد، حل این معادله به مقادیر ویژه گسسته که با n=1,2,.. مشخص می‎شوند می‎انجامد. این مقادیر ویژه توابع پیوسته ای از k بوده و تشکیل باندهای گسسته ای را داده که اگر نسبت به k رسم شوند، حاصل ساختار نواری^[۶۱] نام دارد. شکل زیر نمونه ای از یک ساختار نواری را نشان می‎دهد.
طبق تئوری بلاخ همچنین، توابع متناوبی از k هستند.
(۳-۲۷)
بردار اولیه شبکه وارون است. بنابراین تنها کافی است که توابع ویژه به ازای مقادیر k داخل یک سلول اولیه شبکه معکوس محاسبه شوند. اولین پریود ( پریود نزدیک به مبدا)، اولین ناحیه بریلوئن نام دارد. به عنوان مثال در مورد یک سیستم یک بعدی به ازای تناوب a، بوده و بازه k=- اولین ناحیه بریلوئن است. در صورتی که سیستم دارای تقارن های دیگری نیز باشد، می‎توان اولین ناحیه بریلوئن را به ناحیه کوچکتری به نام ناحیه غیر قابل تقلیل بریلوئن^[۶۲] تقسیم کرد. به عنوان مثال در سیستم یک بعدی، با توجه به خاصیت تقارن وارون زمانی^[۶۳] (k)، ناحیه غیر قابل تقلیل بریلوئن k= خواهد بود.
۳-۴ مد های ویژه بلور های فوتونی
برای تحلیل میدان تابشی در یک بلور فوتونی، در مرحله اول فرمول های مربوط به مساله ویژه مقداری از معادلات موج را بررسی کرده و یک روش عددی کلی برای حل آن بیان می‎کنیم. علاوه بر حالت سه بعدی ، حالت دو بعدی بلور فوتونی (حالتی که معادلات بردار موج به دو معادله عددی مستقل کاهش پیدا می‎کند) را نیز بیان می‎کنیم.
۳-۴-۱ بردار های موج مساّله ویژه مقداری
ابتدا از معادلات ماکسول شروع می‎کنیم. به دلیل آنکه مدهای ویژه برای میدان تابشی را می‎خواهیم، در اینجا بارهای آزاد و جریان الکتریکی وجود ندارد. در این حالت معادلات ماکسول در حالت کلی به شکل زیر وجود دارند.
(۳-۲۸) 
در معادلات بالا Eمیدان الکتریکی، H میدان مغناطیسی، D جابجایی الکتریکی، B القای مغناطیسی است.
برای حل معادلات موج به دست آمده از معادلات ماکسول، باید D را به E، و B را به H مربوط سازیم.
(۳-۲۹) 

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

به هر حال از حل معادلات گشتاور­های چهار قطبی و دو قطبی مغناطیسی اتم دوترون با در نظر گرفتن تصحیحات نسبیتی می­توان به جواب هایی از حدود ۲/۰ % برای چهارقطبی و ۷/۰% برای دوقطبی نزدیک­تر به مقادیر تجربی رسید. تصحیحات محاسبه شده برای بسط حول توان­های تخمین­های غیر قابل اطمینانی برای تصحیحات نسبیتی را منجر می­ شود.[۱۳] برای نتایج بهتر از این روش باید تاثیرات درجات آزادی غیر هسته­ای را در نظر گرفت که باعث جریان بارهای دو ذره­ای می شوند. به هر حال در پایان این پایان نامه نیز با مقایسه­ مقادیر محاسبه می بینیم که نتایج از طریق مدل کوارکی ساده چقدر دقیق تر خواهد بود.
۱-۳ مدل کوارکی
آگاهی فیزیک­دانان از وجود ساختار در درون هستک­ها دریچه­ی جدیدی به روی شناخت از دنیای هسته­ای به روی آن­ها گشود. کوارک­ها که با نیرویی با بردی کوتاه با یکدیگر برهم­کنش انجام می­ دهند نقش اساسی در شکل گیری هستک­ها ایفا می­ کنند. از ترکیب کوارک­ها به طور کلی می­توان دو نوع از ذره با نام­های باریون­ها (متشکل از ۳ کوارک) که فرمیون هستند و مزون­ها (متشکل از ۲ کوارک) که بوزون هستند را ساخت. شش نوع متفاوت از کوارک­ها وجود دارند که ترکیبات آن­ها باریون­ها و مزون­های متفاوت را به وجود می­آورند. در این میان پروتون و نوترون پایدارترین این ذرات و از گروه باریون ها هستند. همین دو ذره هستند که هسته‌ی اتم مورد نظر ما یعنی دوترون را به وجود می­آورند.
مدل کوارکی ساده مدلی است که بدون در نظر گرفتن هرگونه دینامیک (برهم­کنش) بین کوارکی به بررسی خصوصیات ذره­ی ساخته شده از آن­ها می ­پردازد.
تاکنون با استفاده ازمدل ساده­ی کوارکی تلاشی توسط آقای یزدان کیش انجام شده که هنوز به چاپ نرسیده است. بدین ترتیب که با فرض این که دوترون از نوترون و پروتون تشکیل شده و هر کدام از آن­ها از سه کوارک تشکیل شده اند، تابع موج این دو هستک را تشکیل داده و در هم ضرب می­کنیم، که حاصل تابع موج دوترون می­ شود:
سپس با بهره گرفتن از قرار دادن جمع گشتاور مغناطیسی شش کوارک تشکیل دهنده‌ی نوترون و پروتون که شامل ۳ کوارک بالا و سه کوارک پایین است در بین تابع موج و محاسبه‌ی مقدار متوسط به این نتیجه می­رسیم:
با توجه به عملگرهای گشتاور مغناطیسی که متناسب با اسپین است و قابل محاسبه برای کوارک ها وقرار دادن آن در معادله بالا می­توان مقدار متوسط آن را محاسبه کرد که نتیجه بسیار خوبی است:
مقدار خطای نسبی این روش برابر است با:
فصل دوم
تقارن در مدل کوارکی ساده
۲-۱ تقارن
بهترین نمونه­های تقارن در فیزیک، کریستال­ها هستند. با این حال در اینجا برای ما تقارن دینامیکی در حرکت، مهم تر از تقارن ایستا در شکل جسم است. یونانی ها اعتقاد داشتند که تقارن در طبیعت، باید مستقیما در حرکت اجسام نمود بیابد. مثلا ستاره­ها در مدار­های دایروی می­چرخند، چون این شکل متقارن­ترین مدار موجود در طبیعت است. البته سیارات در مدارهای دایروی نمی­چرخند و این یک اشتباه واضح در نظریه­ آن­ها بود. نیوتون متوجه شد که تقارن­های بنیادین در طبیعت نه در حرکت اجسام مجزا، بلکه در چندین حالت از حرکت­های مختلف آن­ها قابل یافت است. تقارن­ها در ظاهر معادلات حرکت باید حضور داشته باشند و نه در برخی جواب­های خاص این معادلات. به عنوان مثال قانون جهانی گرانش نیوتون دارای تقارن کروی است؛ نیرو در تمام جهات یکسان است، با این حال حرکت سیارات در مدارهای بیضوی است. بنابر این تقارن پایه­ای موجود تنها به طور غیر مستقیم به ما نمایانده شده است. در سال ۱۹۱۷ مفهوم دینامیکی تقارن به طور کامل آشکار شد و در همان سال امی نودر^[۴۲] نظریه مشهور خود را که تقارن ها را به قوانین پایستگی مربوط می کرد را منتشر کرده است.
« هر گونه تقارنی در طبیعت به یک قانون پایستگی منجر می شود؛ و بلعکس، هر قانون پایستگی پرده از تقارن نهفته بر می دارد. »
به عنوان مثال قوانین فیزیک تحت تحول زمانی^[۴۳] ناوردا می مانند. آن­ها امروزه همان طور کار می­ کنند که دیروز می­کردند. نظریه نودر این ناوردایی را به پایستگی انرژی مربوط می­ کند. اگر سیستم تحت جا به جایی در فضا ناوردا بماند آن گاه تکانه خطی پایسته است و اگر تحت دوران حول یک نقطه متقارن بود، آن گاه تکانه زاویه­ای پایسته می­ماند. و به طور مشابه، ناوردایی الکترو دینامیک تحت تبدیلات پیمانه­ای باعث پایستگی بار می­ شود (که به آن بر خلاف تقارن­های فضایی، تقارن داخلی می گوییم). تقارن در واقع عملی است که اگر آن را روی سیستم انجام دهیم، سیستم ناوردا بماند. مثلا در مورد توابع زوج و فرد بودن می تواند نوعی تقارن به حساب بیاید.[۱۴]
۲-۱-۱ اسپین
مهم­ترین سیستم­های اسپینی، سیستم­های با اسپین هستند. پروتون­ها، نوترون­ها، الکترون­ها، تمام کوارک­ها و لپتون­ها اسپین دارند. به علاوه وقتی کار با اسپین را بلد باشیم، کار با بقیه­ی سیستم­ها برای ما بسیار آسان­تر خواهد بود. ذره­ای با اسپین می ­تواند مقادیر را برای مولفه محور خود داشته باشد:
گاهی گفته می شود که یک ذره با اسپین می تواند در یکی از این دو حالت وجود داشته باشد، در حالی که این طور نیست. کلی ترین حالت اسپینی که این ذره می تواند در آن قرار گیرد به شکل زیر است:
که در آن و اعداد مختلط هستند. این درست است که با اندازه گیری روی می­توان مقادیر را به دست آورد، ولی بدین ترتیب نمی­ توان ثابت کرد که قبل از اندازه گیری در کدام حالت قرار داشته است. در حالت کلی احتمال اندازه گیری و احتمال اندازه گیری است. از آنجایی که این دو حالت تنها حالت های قابل دسترس برای ذره هستند، بنابراین:
غیر از فرض تعامد، قید دیگری در اینجا فرض نکرده ایم.
حال فرض کنید که می­خواهیم مقدار عملگر های و را برای حالت محاسبه کنیم. تقارن به ما می­گوید تنها مقادیری را که می­توان به دست آورد همان است. چون هیچ ترجیحی بین راستاهای محور­های مختصات وجود ندارد و ما می­توانستیم از ابتدا هرکدام از جهت­های دیگر را در نظر بگیریم. اما محاسبه­ی احتمال به این سادگی نیست. برای هر مولفه ی اسپین یک ماتریس اختصاص می دهیم:
مقادیر ویژه ی ، خواهد بود و ویژه توابع متناظر با آن ها عبارتند از:
یک اسپینور دلخواه را می­توان بر حسب این ویژه توابع بسط داد:
که در آن:
احتمال این که بعد از اندازه گیری، مقدار برابر با بشود است و احتمال این که بدست آوریم است. به طور مشابه .
فرایند کلی که این مثال یکی از انواع آن بود به شکل زیر است:
ماتریس که نمایش گر مشاهده پذیر مورد پرسش است.
مقادیر مجاز برای را ویژه مقادیر می­گویند.
حالت سیستم را به صورت ترکیب خطی از ویژه توابع می­نویسیم. سپس مجذور هرکدام از ضرایب را محاسبه می­کنیم. احتمال وقوع هرکدام از حالتها برابر با مقدار مجذور ضریب مربوطه است.
برای کار­های ریاضی ضریب را از ماتریس­های اسپین حذف می­کنیم. به باقی مانده ماتریس­ها، ماتریس­های پائولی^[۴۴] می­گویند که دارای خواص ریاضی ویژه­ای هستند:
به این ترتیب می توان گفت:
به صورتی می­توان گفت که اسپینور­ها حالتی بین اسکالر (یک مولفه) و بردار (سه مولفه) دارند. اما اسپینور­ها تحت دوران رفتار دیگری از خود نشان می­ دهند به طوری که برای این ذرات در صورت داشتن اسپین برابر تحت دوران ۳۶۰ درجه با علامت مخالف ظاهر می­شوند که به همین دلیل در گروه شبه بردار­ها قرار می گیرند.
۲-۱-۲ طعم
اما تقارن در سایر قسمت­ های فیزیک نیز می ­تواند وجود داشته باشد. از دیگر خاصیت­های بنیادین ذرات که می­توان در مورد تقارن آن صحبت کرد طعم است که بیانگر آیزو اسپین می­باشد.
برای صحبت در این مورد از سال ۱۹۳۲ شروع می­کنیم، جایی که خاصیت شگفت انگیز دیگری از نوترون، غیر از بی بار بودن آن ذهن هایزنبرگ^[۴۵] را به خود مشغول کرده بود و آن این بود که نوترون بسیار شبیه پروتون است و از لحاظ جرمی نیز بسیار به هم نزدیکند. هایزنبرگ نظر خود را چنین اعلام کرد که نوترون و پروتون می توانند حالت­های مختلف از یک ذره به نام هستک باشند. و از آن جا که انرژی ذخیره شده در میدان الکترو مغناطیسی طبق نظریه­ انیشتین می ­تواند عامل افزایش لختی باشد اختلاف جزیی بین دو ذره ناشی از باردار بودن پروتون است. اما مشکل این نظریه این است که طبق آن باید پروتون از نوترون سنگین­تر باشد که این طور نیست. اگر بتوان به طریقی از بار موجود صرف نظر کرد طبق نظریه­ هایزنبرگ این دو ذره باید غیر قابل تمیز باشند و یا به عبارت دیگر نیروی قوی که توسط پروتون احساس می­ شود باید با نوترون یکی باشد.
برای این مقصود هستک را به صورت یک ماتریس ستونی دو مولفه­ای در نظر می­گیریم:
که در آن
مسلما این چیزی جز یک نمایش جدید نیست اما با بررسی دقیق­تری می­توان به تشابهات آن با بحث اسپینورها پی برد و به همین طریق می­توان آیزو اسپین را معرفی نمود. با این که یک بردار در فضای معمولی در راستای محور­های مختصات نیست اما می­توان در فضای مجازی آیزو اسپینی آن را با مولفه­های ، و مشخص کرد. یک هستک دارای آیزو­اسپین و مولفه­ی سوم دارای ویژه مقدار به معنای پروتون و به معنای نوترون است.
بنا­بر­این پروتون دارای آیزو اسپین بالا و نوترون دارای آیزو اسپین پایین است. اما فیزیک از اینجا وارد ماجرا می­ شود که طبق گفته­ی هایزنبرگ باید نیروی قوی تحت دوران در فضای آیزو اسپینی ناوردا باشد. این یک نوع تقارن داخلی است چون که نه به فضا و نه به زمان معمولی ارتباطی ندارد و فقط به ارتباط دو ذره مربوط است. یک دوران ۱۸۰ درجه حول محور ۱ نوترون را به پروتون و پروتون را به نوترون تبدیل می کند. طبق نظریه ی نودر اگر نیروی قوی تحت دوران در فضای آیزو اسپینی ناوردا بماند، آیزو اسپین در تمام بر همکنش­های قوی پایسته می­ماند، درست مانند پایستگی تکانه­ی زاویه­ای تحت دوران در فضای معمولی.
به زبان نظریه­ گروه ها، هایزنبرگ اعلام کرد که بر همکنش­های قوی تحت یک گروه داخلی ناوردا هستند و این که هستک­ها به یک نمایش دو بعدی آیزو اسپین تعلق دارند.
برای کوارک­ها نیز آیزواسپین وجود دارد که همان طعم آن­ها است. برای محاسبه‌ی آیزواسپین کل یک هسته‌ی متشکل از چند کوارک به طریقی که تا اندازه‌ای شبیه محاسبه‌ی اسپین کل است عمل می‌کنیم.
آیزواسپین کل اتم دوترون برابر با صفر است، بنا براین ما در محاسباتمان حالت را جستجو می‌کنیم که به آن حالت یگانه می‌گویند. به عنوان مثال اگر هسته­ی دوترون را فقط متشکل از نوترون و پروتون بگیریم با توجه به این که آیزو اسپین نوترون و آیزو اسپین پروتون است می‌توان تابع موج نهایی هسته‌ی دوترون را به شکل های زیر ساخت، حالت سه گانه:
و حالت یگانه:
کاملا واضح است که حالت سه گانه برای دوترون قابل دسترس نیست، چرا که اگر قرار بود که این تابع موج متقارن باشد باید ذرات دوترونی متشکل از دو پروتون و یا دو نوترون نیز در طبیعت وجود می‌داشتند که این طور نیست. پس تنها حالت قابل دسترس حالت کاملا پادمتقارن یگانه است.

نتایج نشان داد شکاف میان وضع موجود ارائه خدمات و سطح حداکثر انتظارات کاربران در هر سه بعد و تمام گزاره ها منفی شده است(جدول ۴-۱۲). قابل ذکر است که کتابخانه های دانشگاه شیراز از نظر کل ابعاد کیفیت خدمات حداکثر انتظارات کاربران خود را فراهم نکرده است (با شکاف برتری ۶۲/۱-). بنابراین مشخص می شود که کتابخانه‌های مورد بررسی فاصله زیادی با تأمین انتظارهای کاربران در رابطه با سطح حداکثر انتظارات از خدمات داشته اند. این مسئله تقریباً در کلیه پژوهش های انجام شده در داخل(۲۲/۲-)غفاری و کرانی؛ (۴۵/۲-) نجفقلی نژاد و حسن زاده؛ (۸۴/۲- ) هاشمیان و همکاران ؛ (۶۴/۱-) اشرفی ریزی، کاظم پور و شعبانی ) به چشم می خورد. همچنین نگاهی به پژوهش های خارجی نشان‌دهنده شکاف منفی میان خدمات کتابخانه‌ها و سطح حداکثر انتظارات کاربران است. اما نکته قابل ذکر این است که در کتابخانه‌های مورد بررسی در این پژوهش، فاصله خدمات ارائه شده با سطح ذکر شده بسیار زیاد است. این فاصله در برخی از کتابخانه‌های دانشگاهی در خارج از ایران به شرح زیر است: (۸۵/۰-) در دانشگاه آلاباما در پژوهش بیس و همکاران(۲۰۰۵)، (۸۸/۰-) در کتابخانه‌های علوم پزشکی در ایالات متحده (۲۰۰۴) ، ۰۸/۱- در دانشگاه گلاسکو در پژوهش انجمن کتابخانه‌های پژوهشی، (۲۰۰۶)، (۷۱/۰-) در پژوهش انجمن کتابخانه های پژوهشی در کتابخانه های ویرجینیا تک (۲۰۱۱).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

چنان که ملاحظه می‌شود، شکاف مشاهده شده در کتابخانه‌های مورد بررسی در این پژوهش، از کتابخانه‌های دانشگاهی در خارج از ایران بسیار بیشتر است. بنابراین تلاش های مضاعفی در جهت کاهش این شکاف ها باید صورت پذیرد تا بتوان به سطح حداکثری انتظارات کاربران نزدیکتر شد.

• پرسش ششم پژوهش: آیا تفاوت معناداری بین سطح موجود خدمات و حداقل انتظارات کاربران از خدمات وجود دارد؟

نتایج پژوهش نشان داد میان سطح موجود خدمات با سطح حداقل انتظارات کاربران در کل ابعاد کیفیت خدمات اختلاف معناداری وجود دارد (جدول۴-۱۴). باباغیبی و فتاحی(۱۳۸۷) و نیز نجفقلی نژاد و حسن زاده(۱۳۸۸) در بررسی های خود به این نتیجه رسیدند که بین انتظارات دانشجویان و خدمات ارائه شده از سوی کتابخانه ها تفاوت معنی داری وجود دارد. همچنین نتایج هاشمیان و همکاران (۱۳۹۱) نشان داد که بین وضعیت موجود (سطح دریافت) و حداقل انتظارات کاربران تفاوت معناداری وجود دارد.
همچنین در این پژوهش سطوح حداقل انتظارات و موجود خدمات برای هر یک از ابعاد نیز مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج حاکی از این بود که تفاوت معناداری میان دو سطح ذکر شده در بعد تاثیر خدمات وجود ندارد. همچنین یافته های مربوط به بررسی در سطح هر یک از گزاره های بعد تاثیر خدمات، نشان داد در هیچ یک از گزاره های این بعد اختلاف معناداری میان دو سطح موجود خدمات و حداقل انتظارات کاربران وجود ندارد. به عبارت دیگر آشکار گردید، کیفیت خدمات ارائه شده در کتابخانه های مورد بررسی در سطح حداقل انتظارات کاربران است و شکاف میان دو سطح ذکر شده در گزاره های این بعد وجود ندارد(جدول ۴-۱۶). این یافته با پژوهش مردانی و شریف مقدم(۱۳۹۰) همسو است. آنان در پژوهش خود بیان کردند کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی تهران، انتظارات کاربران خود را تا حدی (به نسبت بقیه ی ابعاد) به لحاظ تاثیر گذاری خدمات برآورده ساخته اند. همچنین هاشمیان و همکاران (۱۳۹۱) در کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و غفاری و کرانی(۱۳۹۰) در کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه این بعد را بهتر از دیگر ابعاد دانسته اند.
نکته ی قابل توجه در سطح حداقل انتظارات کاربران در کتابخانه های دانشگاه شیراز این است که اگرچه در بعد تاثیر خدمات اختلاف یا شکاف حاصل از تفاوت میانگین ها وجود داشت اما نتایج آزمون ویلکاکسون معناداری را در این بعد نشان نداد. این یافته نشانگر این واقعیت است که گزاره های دارای کمترین فاصله با حداقل انتظارات کاربران، بیشتر با جنبه انسانی خدمات یعنی رفتار، توانایی ها و خدمات رو در روی کتابداران در رابطه با کاربران در ارتباط است. این بخش از یافته‌ها نشان می‌دهد کتابداران کتابخانه‌های مورد بررسی در ارائه خدمات به کاربران کتابخانه ها عملکرد نسبتاً موفقی داشته‌اند و شاید بتوان گفت کتابداران از نظر اخلاق کتابداری و رعایت جنبه‌های انسانی خدمات و همچنین بروز توانمندی های حرفه‌ای در شرایطی قرار دارند که در تمام گزاره ها دست کم در سطح حداقل مورد انتظار کاربران به فعالیت حرفه‌ای می پردازند.
این یافته‌ها، امیدواری بیشتری را در رابطه با بهبود شرایط کتابخانه‌های دانشگاه شیراز فراهم می‌کنند، زیرا فراهم‌آوری امکانات و تجهیزات برای دسترسی به اطلاعات و همچنین بهبود شرایط مکانی کتابخانه‌ها با صرف هزینه های مالی امکان پذیر است و آنچه تغییر شرایط و بهبود آن معمولاً دشوارتر است، جنبه‌های خدماتی نیروی انسانی است که در این کتابخانه‌ها شرایط نسبتاً مناسب‌تری در مقایسه با سایر ابعاد خدمات دارد. بنابراین می توان گفت کاربران در سطح حداقلی انتظارات خود از عملکرد کتابداران راضی بوده اند و نیازهای آنان در این سطح تامین شده است؛ اما این کافی نیست و باید کتابداران کتابخانه ها تا برآورده شدن سطح حداکثری انتظارت کاربران تلاش نمایند.
در ادامه نتایج پژوهش حاضر گفتنی است برای د­و بعد کنترل اطلاعات و کتابخانه به عنوان مکان تفاوت معنادار به دست آمد و حاکی از وجود شکاف میان سطح حداقل انتظارات و سطح موجود خدمات گردید(جدول۴-۱۵). همچنین در سطح هر یک از گزاره های دو بعدگفته شده تفاوت معنادار بین دو سطح موجود و حداقل انتظارات ملاحظه و موید وجود شکاف گردید. بررسی ها نشان داد که این شکاف ها در گزاره های مربوط به تجهیزات پیشرفته، مواد سمعی و بصری، دسترس پذیر کردن منابع الکترونیکی­ و فضای اجتماعی به منظور مطالعات گروهی، بیشتر ملاحظه شدند. نتایج حریری و افنانی(۱۳۸۷)، امیدی فر و موسوی زاده(۱۳۸۸) و غفاری و کرانی(۱۳۹۰) نیز نشان دادند که این کتابخانه ها در موارد ذکر شده ضعیف هستند. از دلایل آن می توان به عامل مهمی همچون بودجه و سرمایه گذاری ناکافی به منظور فراهم آوری امکانات و تسهیلات برای کتابخانه ها اشاره نمود. مسئولان و مدیران دانشگاه ها باید در برنامه ریزی های خود جایگاه درخور کتابخانه ها را فراموش نکنند و بودجه ی کافی را برای آنها در نظر بگیرند.
به طور کلی همان گونه که از این یافته ها برمی آید، کتابخانه های دانشگاه شیراز تنها در بعد تاثیر خدمات توانسته اند حداقل انتظارات کاربران خود را فراهم نماید. اما در دو بعد کنترل اطلاعات و کتابخانه به عنوان مکان این انتظارات فراهم نشده است. بنابراین می توان گفت کتابخانه های مذکور در ارائه خدمات عملکرد نسبتاً ضعیفی داشته اند و کاربران کتابخانه ها حتی در سطح حداقلی انتظارات خود از خدمات رضایت کامل ندارند.

• پرسش هفتم پژوهش: آیا تفاوت معناداری بین سطح موجود ارائه خدمات و حداکثر انتظارات کاربران از خدمات وجود دارد؟

نتایج نشان داد میان دو سطح دریافت و حداکثر انتظارات تفاوت معناداری وجود دارد و بیانگر وجود شکاف قابل ملاحظه ای میان این دو سطح شد(جدول ۴-۱۹)؛ یعنی کتابخانه های دانشگاه شیراز از نظر کل ابعاد کیفیت خدمات(هر سه بعد مدل) حداکثر انتظارت کاربران خود را فراهم نکرده است. همچنین مقایسه سطوح حداکثر و موجود خدمات در تک تک ابعاد و نیز گزاره ها اختلاف معناداری نشان دادند.
به این ترتیب می توان گفت در اکثر پژوهش های داخلی بررسی شده در این پژوهش (بابا غیبی و فتاحی ۱۳۸۷؛ میرغفوری و مکی ۱۳۸۶؛ هاشمیان و همکاران ۱۳۹۰؛ اشرفی ریزی و همکاران ۱۳۸۷؛ مردانی و شریف مقدم ۱۳۹۰) و نیز در خارج از کشور (هیچینگهام و کنی ۲۰۰۲؛ بیس و همکاران ۲۰۰۵؛ انجمن کتابخانه های پژوهشی۲۰۰۶؛ کتابخانه های ویرجینیا تک ۲۰۱۱) بین سطح موجود ارائه خدمات و حداکثر انتظارات کاربران تفاوت معنادار و در نتیجه شکاف وجود داشته است.
در تبیین این یافته ها باید بیان نمود حتی کتابخانه های بسیار برخوردار نیز با محدودیت های عملیاتی و فنی مواجه هستند که باعث می شود خدمات همواره از کاستی هایی متاثر شود. در نتیجه نایل شدن به سطحی از خدمات که سطح حداکثری انتظارات کاربران را برآورده سازد را با مشکل رو به رو می نماید. این در حالی است که آرمان هایی که در ذهن کاربران شکل می گیرد محدودیتی نمی شناسد. به این ترتیب می توان دید که حداکثر انتظارات کاربران کشورهای در حال توسعه همان گونه که میلر(۲۰۰۸) بیان می دارد متاثر از واقعیت های آن جامعه باشد و نسبت به سطح حداکثری کشورهای پیشرفته کاهش یابد. به این ترتیب ما با دو مولفه وضع موجود و انتظارات حداکثری مواجه ایم که در یک کشور در حال توسعه مانند ایران هر دو پایین هستند. با این حال شکاف های مشاهده شده بیشتر از کشورهای توسعه یافته است.

در این مدل خانوارها، نهاده‌ها را در اختیار دارند و (تابع) تکنولوژی را مدیریت می‌کنند. فرض می‌شود که تابع تکنولوژی شکل زیر را داشته باشد:
(۲-۱)
که  ستاده کل،  سرمایه فیزیکی و  اندازه نهاده نیروی کار است.
فرض می‌شود تابع تولید، شکل نئوکلاسیکی داشته باشد. از آن‌جایی که در این مدل نرخ‌های پس‌انداز به صورت برون‌زا هستند، نرخ مصرف هم به صورت برون‌زا خواهد بود و در نتیجه نیازی به معرفی فرد یا خانواری که در حال بهینه سازی باشند، وجود ندارد. علاوه براین فرض می‌شود اقتصاد یک بخشی است که در آن ستاده هم می‌توان مصرف و هم سرمایه‌گذاری شود. همچنین اقتصاد بسته است و سرمایه در نرخ مثبت ثابتی (  ) مستهلک می‌شود. نرخ رشد جمعیت در این مدل برون‌زا (  ) است و عرضه کار نیز به ازای هر فرد برای مدل به صورت برون‌زا است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

با نرمال کردن اندازه جمعیت، در زمان صفر و کار موثر به عدد یک، نهاده نیروی کار به صورت  در می‌آید. با بهره گرفتن از فروض ذکر شده، افزایش خالص در سرمایه سرانه عبارت است از:
(۲-۲)
این عبارت به معادله دیفرانسیلی اساسی مدل سولو-سوان معروف است.
عبارت اول در سمت راست، پس‌انداز سرانه از ستاده سرانه و عبارت دوم استهلاک موثر سرانه است. حال می‌توان وضعیت پایا را که در آن کمیت‌هایی نظیر سرمایه، جمعیت و ستاده در نرخ‌های ثابتی رشد می‌کنند، تعریف کرد.
در مدل سولو-سوان فقط در صورتی که افزایش خالص در سرمایه سرانه مساوی صفر باشد، وضعیت پایا وجود دارد. هم‌چنین اگر سرمایه سرانه ثابت باشد (در وضعیت پایا) مصرف سرانه و ستاده سرانه نیز ثابت خواهند بود.
,  ,  (۲-۳)
از آن‌جایی که مقادیر سرانه در وضعیت پایا ثابت هستند، سطح ستاده کل، مصرف کل و سرمایه کل می‌بایستی با یک نرخ مشابه که همان نرخ رشد جمعیت است، رشد نمایند. افزایش در نرخ رشد جمعیت تاثیری روی متغیرهای سرانه ندارد، چرا که این نرخ‌ها در وضعیت پایا صفر هستند. با این حال افزایش در باروری منجر به کاهش در سطح سرمایه سرانه و از این رو کاهش در مصرف و ستاده سرانه می‌گردد، که این تاثیر به رقیق کردن سرمایه معروف است. رشد جمعیت بالاتر مستلزم نرخ پس‌انداز بالاتری است تا همان سطح سرمایه ثابت بماند. اما در این مورد، نرخ پس‌انداز ثابت است و امکان این عمل جبرانی وجود ندارد.

نمودار (۲-۱) : مدل سولو-سوان
به جای استفاده از تابع تولید نئوکلاسیک می‌توان از توابع دیگری نیز استفاده کرد. ساده‌ترین تابع تولیدی که می‌تواند با وجود نرخ پس‌انداز برون‌زا، رشد درون‌زا را استفاده نماید، مدل  است. که در آن دیگر فرض بازدهی نزولی نسبت به سرمایه وجود ندارد و سایر فروض بیان شده در بالا هم‌چنان برقرار است. این تابع تولید را می‌توان چنین نوشت:
(۲-۴)
سطح تکنولوژی را نشان می‌دهد که مقدار مثبتی است. تولید نهایی و متوسط سرمایه این تابع در سطح  ثابت هستند.
از معادله اساسی چنین برداشت می‌شود که نرخ رشد سرمایه مستقل از سرمایه سرانه است، از این رو نرخ رشد همیشه در سطح وضعیت پایای خود است. علاوه بر این می‌توان نشان داد که نرخ‌های رشد مصرف و ستاده سرانه باید با سرمایه سرانه یکسان باشد. بنابراین نرخ رشدوضعیت پایا به صورت زیر است:
(۲-۵)
افزایش در نرخ رشد جمعیت منجر به کاهش در نرخ رشد متغیرهای سرانه می‌شود. بنابراین هر دو مدل با نرخ‌های پس‌انداز برون‌زا و رشد جمعیت بالا به استانداردهای زندگی سرانه پایین‌تری که توسط مصرف یا رشد مصرف قابل اندازه‌گیری است، منتهی می‌شود.

۲-۵-۱-۲) مدل رمزی - کینز

در این‌گونه مدل‌ها، خانوارها تصمیم می‌گیرند که چه مقدار مصرف کنند و در نتیجه چه مقدار پس‌انداز نمایند تا بدین وسیله مسیر مصرف را در طول زمان بهینه کنند. این عمل با توجه به حداکثر سازی تابع مطلوبیت نسبت به قید بودجه انجام می‌شود. خانوارها دارای افق زمانی نامحدود هستند و اندازه هر خانواده  با نرخ ثابت  رشد می‌یابد. و عرضه‌ی نیروی کار بی‌کشش و به یک نرمال می‌شود. از این رو کل جمعیت مانند مدل سولو- سوان به صورت  خواهد بود. در نتیجه هر خانواده مایل است که تابع مطلوبیت زیر را حداکثر کند:
(۲-۶)
تابع رفاه است که جریان مصرف را به جریانی از مطلوبیت با رفاه هر فرد تبدیل می‌کند.  نیز نرخ ترجیح زمانی است. فرض می‌شود تابع رفاه به ازای مصرف سرانه افزایش یابد و تابعی مقعر از  باشد:

همین‌طور شرایط اینادا هم برقرار است، یعنی:
(۲-۷)
ضریب تابع مصرف در اندازه خانواده موید این نکته است که هر نقطه‌ای از زمان، کل مطلوبیت مساوی با مجموع مطلوبیت‌های همه اعضای خانواده که در آن زمان زندگی می‌کنند، است. نرخ مثبت ترجیح زمانی نشان می‌دهد که مطلوبیتی که فرد بعدها دریافت می‌کند، کمتر از مطلوبیت حال ارزش‌گذاری می‌شود. هم‌چنین فرض می‌شود اقتصاد تک‌بخشی و بسته است و تابع تولید از ویژگی‌های نئوکلاسیک برخوردار است.
شرط بودجه برای خانوار که به صورت سرانه بیان می‌شود عبارت است از:
(۲-۸)
مساله بهینه سازی خانوار، حداکثر سازی تابع مطلوبیت با توجه به قید بالاست. با بهره گرفتن از اصل حداکثر سازی پونترایگین^[۴۲]، مساله انتخاب مصرف در طی زمان که به قاعده رمزی-کینز معروف است، به دست می‌آید:
(۲-۹)
که اولین عبارت در سمت راست  کشش جانشینی بین زمانی یا معکوس کشش مطلوبیت نهایی است.
قاعده رمزی کینز بیان می‌کند که مصرف سرانه در صورتی در طی زمان رشد خواهد کرد که بازدهی سرمایه بیشتر از نرخ خالص ترجیح زمانی باشد. این مطلب به این دلیل است که با وجود بازدهی بالای سرمایه، خانوار ترجیح می‌دهند بیشتر از زمان حال سرمایه گذاری کنندو مصرف را به تعویق بیاندازند. در حالت وضعیت پایا نرخ رشد مصرف و نرخ بازدهی سرمایه  ، ثابت و کشش جانشینی بین زمانی باید حداقل به سمت عدد ثابتی مجانب شود. معمولا فرض می‌شود که تابع مطلوبیت به شکل زیر است:
(۲-۱۰)
که  مثبت است و  بالاتر به معنای تمایل کمتر خانواده‌ها برای انصراف از الگوی یکپارچه مصرف در طی زمان است، چرا که  بالاتر بیان‌گر کاهش بیشتر در مطلوبیت نهایی در عکس‌العمل به افزایش مصرف است.
با بهره گرفتن از دو معادله دیفرانسیلی برای مصرف و سرمایه سرانه، وضعیت حالت پایایی که در آن نرخ‌های رشد ثابت هستند، منجر به
(۲-۱۱)
و برای سرمایه سرانه و مصرف سرانه نیز:
(۲-۱۲)
می‌شود. در این‌جا نیز افزایش در نرخ رشد جمعیت، نرخ‌های رشد متغیرهای سرانه را تغییر نمی‌دهد چرا که در وضعیت پایا صفر هستند.
در مقایسه با مدل سولو- سوان، نرخ‌های پس‌انداز برون‌زای نئوکلاسیکی، افزایش در  ، سرمایه سرانه را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. بنابراین ستاده سرانه تا زمانی که نرخ ترجیح زمانی یکسان بماند، تغییر نمی‌کند.
تصریح دیگری از تابع مطلوبیت توسط بلانچارد و فیشر(۱۹۸۹) ارائه شده است، که مهم‌ترین تفاوت آن‌ ها دراین است که مطلوبیت کل، به اندازه جمعیت بستگی ندارد. اما فقط رفاه سرانه توسط نرخ ترجیح زمانی تنزیل می‌شود که این تابع به صورت زیر می‌باشد:
(۲-۱۳)
با در نظر گرفتن سایر فروض این تابع منجر به مقادیر وضعیت پایا برای سرمایه سرانه و مصرف سرانه به صورت زیر است:
(۲-۱۴)
(۲-۱۵)
با مقایسه آن با مدل رمزی مشاهده می‌شود که در این مدل رشد جمعیت نه فقط مصرف، بلکه سرمایه سرانه و ستاده را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. افزایش در نرخ رشد جمعیت منجر به کاهش مقدار وضعیت پایای سرمایه سرانه و از این‌رو ستاده سرانه می‌شود.
عملا نرخ رشد جمعیت بالاتر با نرخ موثر ترجیح زمانی بالا مطابقت دارد. در این مدل هیچ جبرانی به شکل مطلوبیت اضافی وجود ندارد. زمانی که جمعیت زیاد می‌شود، هزینه‌ها فقط به صورت کاهش سرمایه سرانه خواهد بود. با وجود نرخ موثر ترجیح زمانی بالاتر مقدار کمتری پس‌انداز می‌شود و در نتیجه سرمایه سرانه کاهش می‌یابد.

۲-۵-۱-۳) جمع‌بندی مدل سولو- سوان و کینز- رمزی

- دشواری هماهنگی با ادارات ذیربط شهرستان برای کسب اطلاعات. توجیه کارشناسان مسئول در مورد موضوع پایان نامه و کاربردهای احتمالی یافته‌ها پایان نامه به رفع شدن این مشکل یاری رساند.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۷- تعاریف مفهومی
۱-۷-۱- مدیریت روستایی
روستاها به منزله مکان­های خاص با شیوه زندگی و فعالیت­هایی متفاوت نسبت به شهرها نیازمند الگوی مدیریتی مجزا و منطبق با شرایط اقتصادی، اجتماعی و بوم­شناختی حاکم بر روستا هستند. در تعریف مدیریت روستایی باید اذعان داشت که مدیریت روستایی علم تلفیق و تنظیم عوامل مختلف طبیعی، انسانی، اقتصادی در جوامع روستایی است (افتخاری و همکاران، ۱۳۸۶). بنابراین، مدیریت روستایی اداره امور روستاها با در نظر گرفتن قوانین و مقررات رسمی و هنجارها و رسوم محلی با مشارکت مردم و نهادهای روستایی و با اتکا به منابع و زیرساخت‌های مستقر یا توسعه‌یافته در سطح روستاها است.
۱-۷-۲- سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی عبارت است از: شبکه­ ای از روابط و پیوندهای مبتنی بر اعتماد اجتماعی بین­فردی و بین­گروهی و تعاملات افراد با گروه­ ها، سازمان­­ها و نهادهای اجتماعی است که قرین همبستگی و انسجام اجتماعی و برخورداری افراد و گروه­ ها از حمایت اجتماعی و انرژی لازم برای تسهیل کنش­ها در جهت تحقق اهداف فردی و جمعی می­باشد (بزی و همکاران، ۱۳۹۰).
در این تحقیق سرمایه اجتماعی از مولفه‌هایی همبسته شامل مشارکت، آگاهی اجتماعی، شبکه اجتماعی (عضویت، تعامل و انسجام اجتماعی) و اعتماد تشکیل شده است.
۱-۷-۳- حکمروایی شایسته
رهبری و مدیریت جامعه به گونه سنجیده، درست و کارآمد و در چارچوب حاکمیت قانون، تصمیم ­گیری منطقی و عادلانه همراه با پاسخگویی و مسئولیت­ پذیری، مشارکت عمومی و راهبردهایی از این دست که در گرو تعامل درست شهروندان و نیروهای سیاسی- اجتماعی جامعه مدنی با دولت است (سردارنیا، ۱۳۹۰). در این تحقیق، حکمروایی شایسته از مولفه­های مشارکت­گرایی، قانون­مندی و عدالت‌محوری، مسئولیت­ پذیری و پاسخگویی و شفافیت، کارآیی و اثربخشی تشکیل شده است.
۱-۷-۴- حکمروایی روستایی
الگویی که از طریق جلب مشارکت و همیاری تمام نیروهای عملکردی و تمام سطوح جغرافیایی و جایگزینی همگرایی به جای تفرق و واگرایی بتواند زمینه توسعه پایدار و سازمان فضایی- کالبدی کارآمد در نواحی روستایی را فراهم کند (کاظمیان، ۱۳۸۶).
۱-۷-۵- حکمروایی شایسته روستایی
حکمروایی شایسته روستایی مبین و مستلزم تحقق مشارکت­گرایی، قانون­مندی و عدالت­محوری، مسئولیت­ پذیری و پاسخگویی و شفافیت، کارآیی و اثربخشی در مدیریت روستایی و به طور مشخص در ساختار و کارکرد تشکل‌ها و نهادهای میدانی مدیریت روستا یعنی شوراهای اسلامی و دهیاری‌ها است.
۱-۸- روند اجرایی تحقیق
در شکل (۱-۱) مراحل انجام تحقیق نشان داده شده است. پس از تدوین طرح پیشنهادی با بررسی مبانی نظری، مفاهیم و مولفه­های سرمایه اجتماعی و حکمروایی شایسته استخراج شد. سپس تحقیقات تجربی انجام شده و مرتبط با موضوع بررسی شد. از تلفیق این دو، چارچوب مفهومی تحقیق به دست آمد. این چارچوب مبنای توسعه روش‌شناسی تحقیق قرار گرفت. پس از تدوین پرسشنامه تحقیق، روایی و پایایی آن نیز مورد بررسی و تایید قرار گرفت. برای گردآوری اطلاعات، به نمونه‌گیری از بین جامعه مورد مطالعه و تکمیل پرسشنامه تحقیق مبادرت گردید. در نهایت پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها با بهره گرفتن از نرم­افزار spss، گزارش نهایی تحقیق آماده شد.
شکل (۱-۱) روند اجرایی تحقیق
فصل دوم
مبانی نظری و مرور پیشینه تحقیق
۲-۱- مقدمه
موضوع این تحقیق از سه عنصر کلیدی شامل مدیریت روستایی، حکمروایی شایسته و سرمایه اجتماعی شکل گرفته است. در این بین، مدیریت روستایی نقش زمینه را بازی می‌کند که همگرایی دو عنصر دیگر در بافتار آن شکل می‌گیرد. از بین دو عنصر مفهومی دیگر، سرمایه اجتماعی برای حکمروایی شایسته نقش متغیر مستقل را ایفا می‌کند. این فصل که به مرور مبانی نظری، تعریف مفاهیم پایه و مرور پیشینه تحقیق اختصاص یافته، در چند بخش تنظیم شده است. در ابتدا تعریفی از مدیریت روستایی و چگونگی آن در ایران ارائه شده است؛ سپس الگوی حکمروایی شایسته و سرمایه اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته و پژوهش­های صورت گرفته در این زمینه بیان شده است. در نهایت چارچوب نظری ارائه شد.
۲-۲- مدیریت روستایی
۲-۲-۱- تعریف، اهمیت و جایگاه مدیریت روستایی
روستا به عنوان یک نظام، برای ادامه بقا نیازمند پویایی عناصر به­هم­پیوسته است و مدیریت، بخش مهم و تعیین­کننده ­ای در ارتباط با این عناصر شناخته می­ شود. علاوه بر این، در مجموع، توسعه و به طور مشخص، توسعه روستایی به عنوان یک فراگرد تلقی می­ شود که پویایی عناصر ساختی آن، این فرایند را در جهت پیشرفت مطلوب و پایدار به جریان می­ اندازد (فرجی و همکاران، ۱۳۹۲).
بر اساس مقاله­ای که بانک جهانی در سال ۱۹۷۵ با عنوان خط­مشی توسعه روستایی منتشر کرده است، توسعه روستایی راهبردی است، جهت بهبود زندگی اجتماعی و اقتصادی روستاییان فقیر و چون هدف از توسعه روستایی عمدتاً کاهش فقر است. اجرای این راهبرد می‌بایست مستلزم افزایش تولید و افزایش قدرت خرید باشد و برای رسیدن به این هدف وجود مدیریتی کارآمد غیرقابل انکار است. توسعه پایدار نوعی از توسعه است که بتواند نیازهای کنونی بشر را تامین کند، بدون آنکه توان­های محیطی و زیستی نسل­های آینده را در تأمین نیازهایشان به مخاطره اندازد و هدف اصلی توسعه پایدار، تأمین نیازهای اساسی، بهبود و ارتقا سطح زندگی برای همه، حفظ و اداره بهتر اکوسیستم­ها و آینده‌ای امن­تر و سعادتمندتر ذکر می­ شود که این مهم در گرو مدیریتی نوگرا در محیط روستایی است (مهدوی و نجفی، ۱۳۸۴).
مدیریت را به طرق مختلف تعریف کرده ­اند. بر طبق یک تعریف مدیریت عبارت است از هماهنگ کردن منابع انسانی و مادی برای نیل به هدف. اگر مدیریت بر حسب عناصر تشکیل­دهنده تعریف شود، در این صورت مدیریت، علم و هنر متشکل و هماهنگ کردن، رهبری و کنترل فعالیت­های دسته­جمعی برای نیل به هدف­های مطلوب با حداکثر کارآیی است (اقتداری، ۱۳۹۰).
اداره امور جاری و توسعه روستایی نیازمند یک نظام مدیریتی متناسب با مقتضیات جامعه روستایی است. این نظام علاوه بر نهادمندی و انسجام، نیازمند انعطاف‌پذیری به منظور انطباق با پیچیدگی‌ها و مختصات متنوع زندگی روستایی است. همزمان با تحول در سایر نظام‌های روستایی، نظام مدیریت روستایی نیز دستخوش تغییر و تحول گاهاً اساسی شده است. در ادامه به طور مختصر سیر تاریخی مدیریت روستایی در ایران مرور شده است.
۲-۲-۲- سیر تاریخی مدیریت روستایی در ایران
مدیریت روستایی در ایران تحولات نهادی و رسمی متعددی را پشت سر گذاشته است. این تحولات از پذیرش رسمی کدخدا به عنوان مدیر روستا در دوران مشروطیت شروع شده و پس از پشت سر گذاشتن تجربیات برخاسته از اصلاحات ارضی در دهه چهل و انقلاب اسلامی در اواخر دهه پنجاه، در زمان حاضر به سازمان اجرایی جدیدی به نام دهیاری به مسئولیت دهیار انجامیده است (ایمانی و عبداللهی، ۱۳۸۸).
روستا به صورت یک مجموعه محسوب می­شده­ است. در ساختار سنتی، مالک ده اداره امور اجتماعی اقتصادی و سیاسی ده را در دست داشت. اداره کلی زراعت، دامداری، باغداری در سطوح مختلف بر مبنای نسق، تامین آب و نگهداری آن، مسائل اجتماعی درون روستا و مسائل حفاظتی و حمایتی تحت مدیریت مالک بود و جهت تنظیم و تنسیق امور مختلف افرادی در سطح روستا توسط مالک منصوب می­گردید. کدخدا منتصب و مورد حمایت مالک و مجری نظرات مالک و رابط او با روستاییان بود. کدخدا مدیریت عملی ده را برعهده داشت. بعد از مشروطیت اداره امور ده به کدخدا واگذار شد و ده به صورت دایره حکومتی و در پایین­ترین رده تشکیلات حکومتی در نظر گرفته شد. از زمان مشروطیت تا پیروزی انقلاب اسلامی، منشا قدرت مدیران روستاها بین دو قطب مالک و دولت قرار داشت (طالب، ۱۳۷۶).
دوران پیش از اصلاحات ارضی دهه چهل، مدیریت مردمی روستا همواره بر امور داخلی خود حاکم بود (شهبازی و شریفی، ۱۳۹۰). در سال­های دهه ۱۳۴۰ نقش مالک در تعیین و نصب کدخدا یا دهبان کاهش یافت و دولت نقش بارزتری پیدا کرد. در این دوره بیش از ۸ هزار تعاونی روستایی همراه با سازمان تعاون روستایی تشکیل شد. دولت علاوه بر واگذاری بیش از ۵۰ وظیفه به سرپرستان تعاونی­ها اقدام به گسیل نیروهای دیگری تحت عنوان سپاهیان انقلاب به روستاها نمود تا از این طریق نیات و اهداف طراحان اصلاحات ارضی را به اجرا درآورد. در سال ۱۳۴۲ لایحه قانونی تشکیل انجمن­های ده و اصلاح امور اجتماعی و عمران دهات تصویب شد که به این ترتیب ظاهراً مردم منشا قدرت و تعیین کدخدا و مباشر امور خود شدند. ولی نفوذ مالکین در مرحله اول اصلاحات ارضی مورد تهدید جدی قرار نگرفت و ورود دولت به روستا موجب شد تا عملاً روستاییان اداره امور خود را در دست نداشته باشند. در دوره ابتدایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بعد از ۲۲ بهمن ماه ۱۳۵۷، ارتباط دولت با روستا قطع شد و سازمان­ها و موسسات مختلف که هریک نماینده­ای در سطح روستا داشتند، از دست دادند. اما با توجه به هدف انقلاب اسلامی در حوزه محرومیت ‌زایی و عدالت‌محوری در مناطق روستایی، جهاد سازندگی در تابستان ۱۳۵۸ اولین نهاد انقلابی بود که به فرمان رهبر کبیر انقلاب اسلامی (ره) در حوزه عمران روستایی شکل گرفت (طالب، ۱۳۷۶).
در تاریخ ۱۰/۶/۱۳۶۱ قانون تشکیل شوراهای اسلامی روستاها به تصویب مجلس رسید و طبق این قانون، انتخاب شوراهای اسلامی روستایی توسط جهاد سازندگی و زیر نظر وزارت کشور انجام گرفت. مدت اعتبار شورای اسلامی روستا دو سال بود و بعدها به چهار سال تبدیل شد (لهسایی‌زاده، ۱۳۸۸).
به طور کلی، پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۵ سه قانون مربوط به مدیریت روستایی تصویب شد:

1. 1. قانون تشکیل شوراهای اسلامی روستاها در سال ۱۳۶۱ که بر اساس آن شوراهای اسلامی عهده­دار مدیریت روستا شدند.

1. 1. اصلاح قانون تشکیل شوراهای اسلامی در سال ۱۳۶۵ که در آن مدت اعتبار شوراها به چهار سال افزایش یافت؛ اما باز هم به سازوکار اجرای تصمیمات توجه نشد. نهایتاً جهاد سازندگی که خود را متولی امور روستا می­دانست؛ اقدام به تشکیل خانه همیار روستایی نمود. همیار از سوی شورای اسلامی معرفی و با حکم جهاد سازندگی به مقام خود منصوب می­شد.

1. 1. آخرین قانون در سال ۱۳۷۵ با عنوان قانون تشکیلات، وظایف و انتخاب شهرداران تصویب شد که بر اساس این قانون نیز مدیریت روستایی همچنان بر عهده شورای اسلامی باقی ماند (ایمانی و عبدللهی، ۱۳۸۸).

در سال ۱۳۷۷ قانون تأسیس دهیاری­های خودکفا تصویب شد و به وزارت کشور اجازه داده شد تا برای اداره امور روستا سازمانی به نام دهیاری تاسیس کند (ایمانی و عبدللهی، ۱۳۸۸). به موجب قانون مذکور، این نهاد می­بایست با توجه به ویژگی­های محل و با درخواست اهالی، به صورت خودکفا با شخصیت حقوقی مستقل در روستاهای بالای ۲۰ خانوار که بیش از ۳۵۰۰۰ روستا در کشور است، تأسیس گردد (مرادی و پاپ­زن، ۱۳۹۱). در نتیجه، امروزه دهیاری­ها به همراه شورای اسلامی روستایی وظیفه اداره امور روستاهای ایران را بر عهده دارند.
براساس تصویب­نامه هیئت وزیران در تاریخ ۸/۲/۱۳۸۰ و اصلاحیه آن در تاریخ ۱۶/۲/۱۳۸۲ وظایف متعددی در یک ماده و ۴۸ بند برای دهیار و دهیاری در نظر گرفته شد که در ذیل به چند مورد از آن اشاره می­ شود:

1. 1. بهبود وضعیت زیست­محیطی روستا؛

1. 1. تشویق و ترغیب روستاییان به انجام اقدامات لازم در جهت رعایت سیاست­های دولت؛

1. 1. مشارکت و همکاری با شورا در جهت پیگیری اجرای طرح­های عمرانی اختصاص­یافته به روستا؛

1. 1. اجرای مصوبات شورا؛

1. 1. همکاری موثر با سازمان ثبت احوال در جهت ثبت موالید و متوفیات و تهیه آمار مربوطه؛

1. 1. مراقبت، حفظ و نگهداری اموال و تاسیسات عمومی در اختیار دهیاری؛ و

1. 1. همکاری با سازمان­ها و نهادهای دولتی و ایجاد تسهیلات لازم برای ایفای وظایف آزاد و… (مهدوی و نجفی، ۱۳۸۴).

در سال ۱۳۸۷ بر اساس نامه­ای که با امضای وزیر کشور به استانداران ابلاغ شد، وظیفه کنترل و نظارت بر ساخت­و­سازهای روستایی نیز به دهیاری واگذار شد. با استقرار دهیاری­ها در روستاها، شکل­ گیری نهادی رسمی و قانونی برای تثبیت امور عمومی روستا و مدیریت محلی روستایی شکل گرفت (استعلاجی، ۱۳۹۱). همچنین با تأسیس دهیاری در روستاها بخش عمده­ای از مشکلات کلان مدیریت روستایی که مربوط به بخش اجرایی بود، به پایان رسید (ایمانی و عبدللهی، ۱۳۸۸). اما این اقدام نیز هنوز نتوانسته است به تحولاتی بنیادین در مدیریت روستایی کشور، به­ ویژه در ابعاد اقتصادی و اجتماعی منجر شود (فرجی و همکاران، ۱۳۹۲).