۲-۱-۵۵ تئوری مالکیت

در بحث تئوری حسابداری عمومی، انواع تئوری های مالکیت و نحوه نگرش به وجود موسسات مطرح می شود. یکی از آنها “تئوری نهاد اجتماعی” است که این نگرش با وضعیت صنعت برق مطابقت دارد.
در تئوری نهاد اجتماعی، موسسه یا سازمان را به عنوان یگان عمومی در نظر می گیرند که علاقه مندان به این واحد، منحصر به سهامداران آن نیستند. از جمله اشخاصی که علاقه موثر و پذیرفته شده به موسسه دارند، مشترکین، دولت، کارکنان، طلبکاران و بدهکاران و معامله گران می باشند.
خط مشی های حسابداری، به ویژه در زمینه گزارشگری مالی، با توجه به این مفهوم و ضرورت پاسخ به نیازهای افراد علاقه مند قابل تنظیم است (آیین نامه متحدالشکل مالی وزارت نیرو).

۲-۱-۵۶ روش متحدالشکل حسابداری

همگام باتوسعه فیزیکی صنعت برق کشورکه سالهای آغازین خودرابه عنوان یک صنعت زیربنایی می گذراند، روش متحدالشکل حسابداری برای شرکتهای برق منطقه ای، باهمکاری کارشناسان داخلی وخارجی با اقتباس ازسیستم موردعمل در موسسات برق کشورهای پیشرفته به مرحله اجرا گذاشته شد. این روش با مطالعه تطبیقی باشرایط صنعت برق ایران تدوین و در فروردین ماه سال ۱۳۴۶ همزمان با مجموعه فعالیت های وزارت نیرو برای اجرای برنامه های توسعه صنعت برق به اجرا درآمد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در آن تاریخ جز معدودی ازشرکتها مانند سازمان آب وبرق خوزستان که سابقه ای داشتند، بقیه جدیدالتاسیس یا درشرف تاسیس بودند و سیستم حسابداری مدون و متحدالشکلی نداشتند.
با وجود آنکه این روش قابلیت اجرایی ازطریق استفاده ازماشین های محاسب را داشت، ولی به علت آنکه این تکنولوژی هنوز درکشور فراگیر نبود، باهمکاری موثرکارکنان وکارشناسان صنعت و برگزاری دوره های آموزشی به طور دستی پیاده و اجرا شد. متعاقب پیاده شدن سیستم ورفع اشکالات و انجام اصلاحات تدریجی، هریک ازشرکتها به طور مستقل به مکانیزه کردن سیستم اقدام کردند.
گرچه این روش در اصول و کلیات مغایرتی با سایر روش های حسابداری اعم از عمومی، بازرگانی یا قیمت تمام شده ندارد، اما با توجه به ویژگیهای این صنعت از نظر ترکیب عوامل سه گانه ” سرمایه، زمین و کار آن را در گروه صنایع سرمایه بر قرار داده می دهند، همچنین تعدد و تنوع تاسیسات و کالاها و تجهیزات سرمایه ای مورد نیاز شامل انواع نیروگاه ها، خطوط انتقال نیرو، فوق توزیع و شبکه های فشار متوسط و فشار ضعیف و غیره از یک طرف و نیازهای اطلاعات مدیریت در کدگذاری حسابها از طرف دیگر اهمیت خاصی به حسابهای تاسیسات داده است و مکانیزم هایی در آن تعبیه شده تا دسترسی به ارزش تاسیسات در مراحل مختلف اجرایی (در دست ا جرا، تکمیل شده و …) یا ارزش هر یک از گروه لوازم و تجهیزات اصلی را امکان پذیر می سازد و محاسبات استهلاک را با توجه به تنوع هر یک از تجهیزات اصلی- که مجموعه ای از آن یک واحد اموال قابل بهره برداری را شامل می شود، آسان و عملی می کند.
روش متحدالشکل حسابداری صنعت برق مجموعه ای است شامل حسابهای دارایی، بدهی و سرمایه، درآمد، هزینه و حسابهای معین مربوط که ماهیت هر حساب را تعریف و با شماره و ترتیب خاصی مشخص کرده و برابر دستورالعملهای مربوط نحوه تشخیص و ثبت و طبقه بندی هر رویداد مالی، مکانیزم های محاسباتی و مستند نمودن آن را پیش بینی کرده است.

۲-۲ بخش دوم

۲-۲-۱ مروری بر سیستم متحدالشکل مالی توانیر

حسابداری صنعت برق به معنای علمی و فراگیر آن تحت عنوان “روش متحد الشکل حسابداری” در فروردین ماه ۱۳۴۶ از سوی وزارت نیرو تدوین و با استعانت و نظارت مستقیم کارشناسان مالی وزارت نیرو در شرکتها و سازمان های برق ایران که در کار تولید، انتقال و توزیع فعالیت دارند به مورد اجرا گذارده شد. در طی سالهایی که از اجرای این روش حسابداری می گذرد بر اثر تجارب حاصله پاره ای اضافات حذف، برخی مسائل ایضاح و برحسب اقتضا نکات و دقایق چندی نیز به متن سابق الذکر افزوده گردید و اینکه حاصل کار در شکل کنونی در دسترس حسابداران، حسابرسان و افرادی که به نحوی در شرکت های برق با موضوعات مالی سروکار دارند گذارده می شود.
با اینکه حسابداری برق در اصول کلی و متنوع با دیگر رشته های حسابداری اعم از عمومی، بازرگانی و صنعتی دارای وجوه اشتراک می باشد، با این همه مسائل و نکاتی در این روش وجود دارد که خاص حسابداری صنعت برق می باشد.
۱- دفاتر و سوابق
شرکت های برق دفاتر حسابداری خود را باید به ترتیبی نگاهداری نمایند که از جهت اطلاعات مربوط به هر حساب کامل و جامع باشد. کلیه دفاتر حسابداری و ضمائم و مدارک مربوطه باید به طرز صحیحی نگاهداری شده و در مواقع مقتضی جهت رسیدگی در اختیار مقامات وزارت نیرو قرار داده شوند. امحاء این مدارک و سوابق تنها با اجازه وزارت نیرو و رعایت قوانین موضوع کشوری امکان پذیر خواهد بود.
۲- شماره گذاری حسابها
شماره کدهایی که برای حسابها در نظر گرفته شده باید جزئی از عنوان آن حسابها تلقی شده و در صورتهای مالی، ترازهای آزمایشی تراز نامه ها و صورتحساب های درآمد و هزینه که توسط شرکت های برق تنظیم و برای وزارت ارسال میگردد قید شود. به منظور تسهیل در تشخیص حسابهای سرمایه ای یا هزینه های عملیاتی مربوطه شرکت های برق می توانند از سیستم شماره گذاری فرعی در دفاتر یا برنامه های کامپیوتری خود که به طرز مناسبی ارقام و مبالغ حسابها را تفکیک و تشریح نماید استفاده کنند.
۳- دوره حسابداری
حسابهای شرکت برق باید به طور ماهانه تنظیم و نگاهداری شوند به طوری که کلیه عملیات و ارقام هر ماه در حسابهای همان ماه منظور گردد سال اول مالی شرکتهای برق پایان اسفندهر سال بوده و در تاریخ مزبور حسابها باید بسته شوند مگر انکه وزارت نیرو ترتیب دیگری را مقرر کرده باشد.
۴- پرسش و تفسیر
به منظور هم آهنگی و رعایت یکسان اصول و موازین این روش حسابداری هر نوع شبهه و ابهامی در مورد تعبیر متن حسابها بروز نماید باید با نظر و صلاحدید وزارت نیرو مرتفع گردد.
۵- متن حسابها
وجود یک قلم در یک حساب فقط موقعی منظور نمودن انرا در حساب مربوطه ایجاب می نماید که در متن آن حساب قلم مزبور یا مشابه آن تعیین شده باشد.
۶- اقلام معوقه
کلیه اقلام مربوط به عملیات سنوات قبل که قبلا به حسابها منظور نشده باید بنا به مورد به حساب های ۴۳۴ بستانکاری های متفرقه بمازاد با ۴۳۵ بدهکاری های متفرقه بمازاد منظور گردند.
۷- اقلام ممیزی نشده
در صورت عدم تغایر با مقررات مالی و معاملاتی و سایر قوانین موضوعه هنگامی که گزارش مالی شرکت تهیه می شود چنانچه داد و ستدی انجام شده باشد که در حساب های مالی موثر باشد ولی مبلغ مورد داد و ستد را در موقع بستن حسابها در اختتام دوره حسابداری نتوان به طور دقیق تعیین نمود باید براورد آن مبلغ را در حسابهای مربوطه منظور نمود. بدیهی است براورد نمودن اقلام جزیی که تاثیر قابل ملاحظه ای در حسابها نخواهد داشت ضروری نمی باشد.
۸- توزیع حقوق و هزینه های کارکنان
هزینه های حقوق، دستمزد و مزایای کارکنان مربوط به حسابهای مختلف از قبیل نوسازی، تعمیر و نگاهداری و عملیات باید بر مبنای زمان واقعی صرف شده توزیع شود. چنانچه توزیع هزینه ها با این ترتیب امکان نداشته باشد می توان زمان صرف شده برای عملیات مشابه را مبنای توزیع این قبیل هزینه ها قرار داد. اطلاعات حسابداری لازم برای این امر از قبیل گزارش اوقات کار باید به ترتیبی تنظیم شود که توزیع هزینه های کارکنان به حساب های مربوطه به سهولت امکان پذیر باشد.
۹- ذخیره های عملیاتی
چنانچه وزارت نیرو مقرر دارد شرکت های برق می توانند به منظور تامین بیمه اموال، صدمات و خسارات وارده، تعمیرات عقب افتاده و غیره از ذخیره عملیاتی استفاده نمایند. پیش بینی میزان ذخیره های مزبور را نیز وزارت نیرو تعیین خواهد کرد.
۱۰- مدارک و سوابق
شرکت ها باید مدارک، سوابق و اسناد مربوط به واحدهای عملیاتی حوزه فعالیت خود را به تفکیک و به طور جداگانه برای نیروگاه ها خطوط انتقال و شبکه توزیع از جهت قیمت تمام شده، افزایش های انجام گرفته، برکناری ها، هزینه های عملیات و تعمیر و نگهداری نگاهداری نمایند.

۲-۲-۲ تاسیسات برق

الف: این حساب شامل قیمت تمام شده تاسیساتی خواهد بود که در تملک سازمان یا شرکت برق بوده و در عملیات بهره برداری مورد استفاده میباشد و طول عمر خدمتی آن نیز بیش از یک سال از تاریخ بهره برداری است و طبق اصول و ضوابط ثبت گردد.
ب: بهای افزایش ها و اصلاحات اموال استیجاری منظور در این حساب باید در کدهای فرعی جداگانه که قابل تمیز و تفکیک از تاسیسات متعلق به شرکت باشد ثبت گردد.
۲-۲-۳ تاسیسات برق نگاهداری شده برای استفاده آتی
این حساب شامل بهای تاسیسات برق متعلق به شرکت است که تحت برنامه معینی جهت استفاده اتی نگاهداری می شود. در ضمن حساب مزبور شامل تاسیسات تحویلی و خریداری شده که به عللی پس از تاریخ تحویل و خریداری مورد بهره برداری قرار نگرفته و جهت استفاده آتی نگهداری شده است. همچنین تاسیساتی که قبلا توسط شرکت مورد بهره برداری قرار گرفته و بعدا از خدمت خارج شده ولی در نظر است که در آینده مورد استفاده مجدد قرار گیرد در این حساب منظور می شود.

۲-۲-۴ ذخیره استهلاک تاسیسات برق مشغول به کار

الف: اقلام مشروحه زیر باید در بستانکار این حساب منظور شود:
۱- مبالغی که در بدهکار حساب ۴۰۳ هزینه استهلاک یا در حسابهای تصفیه شده برای هزینه استهلاک جاری منظور شده است.
۲- مبالغ ذخیره استهلاک مربوط به تاسیسات خریداری شده که به عنوان واحدهای عملیاتی تحویل گردیده است.
ب: موقعی که یک واحد از تاسیسات مشغول به کار استهلاک پذیر از رده خدمتی برکنار می شود، قیمت دفتری واحد مذکور به علاوه هزینه برداشت مربوطه در بدهکار این حساب منظور می گردد و همچنین ارزش بازیافتنی یا سایر مبالغ قابل وصول از قبیل بیمه در بستانکار این حساب ثبت می شود. در موقع برکناری هزینه های برداشت و ارزش بازیافتی ابتدا در دستور کارهای برکناری محاسبه و منظور می شود. سپس پس از اتمام عملیات برکناری، توزیع هزینه های مزبور در کدهای فرعی این حساب بشرح مندرج در بند ذیل انجام می گیرد.
در دفتر کل و ترازنامه تنظیمی یک رقم کلی و مرکب برای حساب ذخیره استهلاک تاسیسات برق در نظر گرفته می شود. اما شرکتهای برق موظفند جهت مقاصد تجزیه و تحلیل، جزئیات سوابق کدهای معین این حساب را بر اساس انواع طبقات تاسیسات موجود ۱)تولید بخاری ۲) تولید گازی ۳) تولید هیدرولیک ۴) تولید دیزلی ۵) خطوط انتقال ۶) شبکه توزیع ۷) تاسیسات عمومی نگاهداری نمایند.
موقعی که یک واحد عملیاتی تاسیسات از حسابی به حساب دیگر از یک شرکت برق به شرکت برق دیگر و یا احیانا از یک حساب به حساب اموال غیربرقی انتقال می یابد، نحوه محاسبه ذخیره استهلاک مربوطه باید به طریقی که دستورالعمل تاسیسات برق آمده است انجام گیرد.
شرکتهای برق مجازند فقط جهت مقاصدی که در بالا شرح داده شد از ذخیره استهلاک استفاده نمایند. هر نوع انتقال قسمتی از این حساب به مازاد یا استفاده از آن به طریقی، منوط به کسب مجوز از وزارت نیرو می باشد.
۲-۲-۵ سرمایه گذاریها و وامها
این حساب شامل قیمت دفتری سرمایه گذاری و وامهای اعطایی در سایر شرکتهای تابع وزارت نیرو نظیر ساتکاب و غیره و همچنین سایر شرکتها و سازمانهایی که به تشخیص مجمع عمومی وزارت نیرو ضروری نماید خواهد بود.
۲-۲-۶ دارائی های جاری
دارائی جاری عبارت است از وجوه نقدی، موجودی کالا، حسابهای دریافتی و به طور کلی دارائی هایی است که در شرایط عادی کار و در آینده نزدیک به سهولت قابل تبدیل به وجه نقد می باشد.
۲-۲-۷ صندوق
این حساب شامل موجودی های بانکی و نیز وجوه نقدی در صندوق شرکت به استثنای وجوه تنخواه گردان خواهد بود که شرکت می تواند به طور جاری و روزمره از آن برداشت نماید.