۴-۲-۲۸٫ کار جهان نگر که جفای که می کشم ۲۳۹
۴-۲-۲۹٫ ای آرزوی جانم در آرزوی آنم ۲۴۱
۴-۲-۳۰٫ ای دوست تر از جانم زین بیش مرنجانم ۲۴۲
۴-۲-۳۱٫ جانا ز غم عشق تو امروز چنانم ۲۴۴
۴-۲-۳۲٫ نگارا جز تو دلداری ندارم ۲۴۶
۴-۲-۳۳٫ بیا ای راحت جانم که جان را بر تو افشانم ۲۴۸
۴-۲-۳۴٫ من که باشم که تمّنای وصال تو کنم ۲۵۰
۴-۲-۳۵٫ دل را به غمت نیاز می بینم ۲۵۲
۴-۲-۳۶٫ سر آن دارم کامروز بر یار شوم ۲۵۴
۴-۲-۳۷٫ آخر به مراد دل رسیدیم ۲۵۷
۴-۲-۳۸٫ بی تو جانا زندگانی می کنم ۲۵۹
۴-۲-۳۹٫ تا رخت دل اندر سر زلف تو نهادیم ۲۶۱
۴-۲-۴۰٫ ای روی خوب تو سبب زندگانیم ۲۶۳
۴-۲-۴۱٫ درمان دل خود از که جویم ۲۶۵
۴-۲-۴۲٫ ای بندۀ روی تو خداوندان ۲۶۷
۴-۲-۴۳٫ عاشقی چیست مبتلا بودن ۲۷۰
۴-۲-۴۴٫ هم مصلحت نبینی رویی به ما نمودن ۲۷۳
۴-۲-۴۵٫ آتش ای دلبر مرا بر جان مزن ۲۷۵
۴-۲-۴۶٫ به عمری آخرم روزی وفا کن ۲۷۷
۴-۲-۴۷٫ ای بت یغما دلم یغما مَکن ۲۷۹
۴-۲-۴۸٫ ز من حجره خویش پنهان مکن ۲۸۱
۴-۲-۴۹٫ ایمن ز عارض تو این خط سیاه تو ۲۸۲
۴-۲-۵۰٫ مرا وقتی خوش است امروز و حالی ۲۸۴
فصل پنجم : نتایج پژوهش و ارائه ی پیشنهاد
۵-۱٫ نتیجه ۲۸۷
۵-۲٫ پیشنهاد ۲۸۸
نمودارها ۲۸۹
منابع ۲۹۶
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
۱-نمودار انواع مضمون در غزلیات سعدی ۲۹۰
۲-نمودار انواع مضمون در غزلیات انوری ۲۹۱
۳-نمودار انواع وزن در غزلیات سعدی ۲۹۲
۴-نمودار انواع وزن در غزلیات انوری ۲۹۳
۵-نمودار انواع بحر در غزلیات سعدی ۲۹۴
۶-نمودار انواع بحر در غزلیات انوری ۲۹۵
چکیده
غزل، یکی از قالبهای مهم و پر کاربرد شعر فارسی است. سعدی و انوری، دو شاعر برجسته ی ایرانی در این حوزه به شمار می روند. تحلیل و پژوهش ساختاری شیوه علمی نوینی است که می تواند به شناخت کیفیت آثار ادبی کمک شایانی کند. غزلیات سعدی و انوری به لحاظ بهره مندی از زبان، موسیقی و مضامین نزدیک به هم و مشترکات فراوان دیگر ، قابل مقایسه هستند. این آثار گنجینه‎ای از هنرهای بلاغی و ترفندهای ادبی هستند و در این پژوهش، کوشش شده است با بررسی مو شکافانه ی غزلیات این دو شاعر بزرگ، در حیطه ساختار، کیفیت اشعار و هنر شاعران با هم مورد مقایسه قرار گیرد. نتیجه بدست آمده نشان می دهد غزلیات سعدی برخلاف انوری ، به ابتکار مضمون مشخص نمی شود و با توسل به استعاره و کنایه و تشبیهات خاص تازگی پیدا نمی کند. سخنان سعدی در یک سطح قرار دارد و نشیب و فراز آن چون انوری محسوس نیست. و راز زیبایی سخن سعدی همان ریزه کاری های نا محسوس است. این تحقیق نشان داد ابداع سعدی در سادگی و جمله بندیست و انوری علی رغم بهره مندی از رقت لحن ، از عادت قصیده و قطعه سرایی خود عدول نکرده است تا برخی عناصر شکلی در غزل او تحت تاثیر محتوای قصیده و قطعه باشند. طرز تعبیر و شیوه ی ترکیب جمله و بازیهایی که این دو شاعر با الفاظ می کنند، هم تشابه دو قریحه را نشان می دهد، هم درجه ی تاثیر سعدی را از انوری محسوس می کند و هم بیانگر سیر تکاملی زبان است.
کلید واژه ها: غزل- تحلیل ساختاری – سعدی - انوری
فصل اول
کلیات تحقیق

۱-۱٫ مقدمه ی تحقیق

غزل یکی از قالبهای پرکاربردو شیرین شعر فارسی است که یکی از ستونهای اصلی شعر و ادب فارسی به شمار می رود. این قالب در ادبیات ایران توسط شاعران بنامی همچون سعدی، حافظ، انوری، مولاناو. . به اوج رسید و انوری و سعدی دو شاعر برجسته ی ایرانی نقش به سزایی در تکوین غزل فارسی داشته اند و مخصوصاً در غزل عاشقانه، از شاعران سرآمد و بی بدیل ایران به شمار می روند.
از جایی که بررسی و تحلیل آثار ادبی با روش های علمی و نوین، بهتر امکان پذیر است، بهتر است با رویکردهای نوینی چون رویکرد ساختاری به تحلیل علمی آثار ادبی بپردازیم و در واقع می توان گفت که مکتب ساختارگرایی در ادامه ی کوشش فرمالیست ها بوجود آمد و در ابتدای قرن بیستم بسیار اهمیت یافت. هدف این رویکرد، در حاشیه قرار دادن زندگی نامه ی مولف یا شاعر و توجه به ساختار اثر ادبی است. بنابراین تحلیل ساختار گرایانه ی غزلیات سعدی و انوری، راهی بهتر و مفیدتر برای شناخت کیفیت این دو اثر ارزشمند است.

علت اصلی انتخاب این موضوع توسط نگارنده، علاقه ی بیش از حد به شعر فارسی و مخصوصاً غزل عاشقانه است. اما انتخاب تحلیل ساختاری آثار شاعران غزل سرای ایران، که روش جدیدی در نقد ادبی است، به پیشنهاد استاد محترم مشاور، مورد توجه ی نگارنده قرار گرفت و از آنجایی که منابع کافی در باب غزلیات عاشقانه ی فارسی، نقد ادبی، ساختار گرایی، موسیقی شعر و تا حدودی بررسی تحلیلی اشعار انوری و سعدی وجود داشت، این موضوع را به عنوان پژوهشی مفید و ارزشمند برشمردم و در این بین راهنمایی‎های دلسوزانه و ارزشمند اساتید راهنما و مشاور موجب شد مسیر این پژوهش تا حدود زیادی هموار گردد.
پایان نامه ی حاضر در پنج فصل تدوین شده است. بعد از فصل اول که به کلیات اختصاص دارد، فصل دوم شامل مبانی نظری پژوهش است که شامل تعاریف اثبات شده ای از غزل و ساختار، شعر، شناخت تاریخی ساختار گرایی و اصول ساختار گرایی است و در برگیرنده ی نتیجه گیری کلی نگارنده از هرمبحث می‎باشد.
فصل سوم این پایان نامه، شامل معرفی دو شاعر بزرگ ایرانی، سعدی و انوری است. در این فصل به زندگی نامه، دیدگاه صاحب نظران درباره ی سعدی و انوری، آثار این دو شاعر، سبک دو شاعر و ویژگی های شعر این دو شاعر پرداخته ام.
در فصل چهارم به تحلیل ساختاری غزل های این دو شاعر بزرگ پرداخته ام. در این بخش ابتدا مضمون‎های غزل ها مورد تحلیل قرار گرفته است و سپس طبق اصول تحلیل ساختار گرایانه، زبان، صنایع لفظی و معنوی، موسیقی و وزن، قافیه و ردیف و حتی معنای محتوای غزلها هم مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
در فصل پنجم، مهمترین نتایج حاصل از تحلیل ساختاری غزلیات سعدی و انوری ذکر شده و آثار این دو شاعر از این حیث با هم مقایسه شده اند. همچنین نمودارهایی از مقایسه ی کیفیت شعر این دو شاعر، در این فصل آمده است.

۱-۲٫ بیان مسئله

غزل در ادبیات ایران یکی از قالبهای تأثیر گذار و پرکاربرد است. یکی از دلایل محبوبیت آن شاید این باشد که غزل روایت گر ادبیات غنایی ایران است. در این میان شاعران برجسته ای بوده اند که در تکوین غزل فارسی نقش ایفا کرده اند. سعدی و انوری دو شاعر برجسته ی ایرانی هستند که زبان آنها در غزل بسیار شبیه به هم بوده است. آنها از جمله شاعرانی هستند که غزلهای عاشقانه ی ماندگاری از خود برجای گذاشته اند. اما امروز راه های شناخت کیفی آثار ادبی، با بهره گیری از روش های علمی جدید و نظریه های ادبی معاصر، بهتر امکان پذیر است. یکی از این نظریه ها، نظریه ی ساختار گرایی است. «ساختار در لغت به معنای اسکلت و استخوان بندی و در اصطلاح نقد ادبی به طور کلی به شیوه ی اتصال میان اجزای سازنده ی اثر ادبی عطف می کند (داد، ۱۳۹۰ : ۲۷۴). مکتب ساختار گرایی در ادامه ی کوشش فرمالیست‎ها پدید آمد و در آغاز قرن بیستم اهمیت یافت. به این منظور با رویکرد ساختار گرایی و مبنا قرار دادن مضامین غزل ها و سایر عناصر سازنده ی پیکره ی غزل، همچون صنایع بدیعی و لفظی، زبان و موسیقی، وزن، سبک و… غزلیات سعدی و انوری مورد تحلیل قرار گرفته است تا از این طریق بتوان به کشف عوامل موثر در انسجام ساختاری پنهان اثر دست یافت .

۱-۳٫ سوالهای تحقیق

سه پرسش اصلی در این تحقیق عبارتند از :