شناخت مفهوم کودکی پیش‌نیازی مهم برای ورود به حوزه ادبیات کودک است بسیاری از مشکلات ما در این حوزه به عدم آشنایی‌مان با مفهوم کودکی بازمی‌گردد . ( شاه‌آبادی فراهانی ، ۱۳۸۲ : ۱۳)
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
کودکان و نوجوانان با بن‌مایه‌های غریزی متفاوتی متولد می‌شوند، ولی درعین‌حال ویژگی‌های مشترکی هم دارند که آشنایی با آن ها شناخت وجهی از وجود آنان را ممکن می‌سازد .
عوامل گوناگون دیگری نیز مثل محیط طبیعی ، اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی به‌گونه‌ای بر آنان اثر می‌گذارد که از هریک از آنان موجودی منحصربه‌فردمی‌سازد که شناخت آنان را دشوار می‌کند .
تردیدی نیست که کودکان در هر سنی مشترکاتی دارند که بخشی از وجود آن ها را می‌توان به کمک شناخت آن مشترکات تبیین کرد .
نویسندگان و شاعران ، دوره‌های عمر از خردسالی تا جوانی را بر پایه شرایط و ویژگی‌های جسمی روانی دسته‌بندیکرده‌اند ، زیرا گروه‌های سنی در سال‌هایپرفرازونشیب عمر سلیقه‌ها و نیازهای گوناگون دارند . ملاک‌هایدسته‌بندیروان‌شناسانه‌ی مخاطبان در پنج گروه ، دوره تحصیلی و سن آنان است :
۱- گروه پیش‌دبستانی ( سه تا شش‌سالگی ) ، گروه الف
۲- گروه دبستانی یک ( شش تا نه‌سالگی ) ، گروه ب
۳- گروه دبستانی دو ( نه تا یازده‌سالگی ) ، گروه ج
۴- گروه راهنمایی ( دوازده تا شانزده‌سالگی ) ، گروه د
۵-گروه دبیرستانی ( شانزده تا هیجده سالگی ) ، گروه ه (نعمت اللهی ، ۱۳۹۰ : ۲۹۸)
گروه‌هایموردمطالعه ما در این پژوهش ، گروه‌های سنی الف و ب هستند که از ۳ تا ۹ سالگی را شامل می‌شوند که حساس‌ترین گروه‌ها ،از بین گروه‌های سنی هستند .
۲-۸-۱-گروه سنی الف (۳ تا ۶ سالگی ) :
برای این گروه سنی می‌توانویژگی‌هایی رادر نظر گرفت :
۱- کودک در این سن به‌تدریج به موجودی مستقل بدل می‌شود و با کمک گرفتن از حواس خود شروع به کاوش در محیط اطراف می‌کند تا شناخت خود را گسترش دهد و در یک‌کلام کنجکاو است .
۲- خود مرکزگراست : خود را محور فعالیت‌های عالم می‌داند و می‌خواهد از این راه شناخت کامل‌تری از خود پیدا کند تا به‌نوعی هویت فردی دست یابد .
۳- خیال‌پرداز است : در این مرحله کودک به اعتبار جاندار پنداری ، اشیاء و پدیده‌ها را زنده می‌انگارد و می‌تواند با آن ها ارتباط برقرار کند . او توان تفکر منطقی ندارد و یافته‌هایش را با خیال خود تصور می‌کند و می‌پذیرد .
۴- میل به بازی دارد : بازی می‌تواند شخصیت او را شکل دهد و او را به رشدی مطلوب برساند کودک در این سن بازی‌های تجسمی و نمادین دارد که در رشد هوش او تأثیر مهمی دارد.
۵-حس تقلید قوی دارد : او با تقلید از رفتارها و گفتارهای بزرگ‌سالان به تمرین زندگی می‌پردازد و سعی می‌کند الگوی مناسبی برای رفتار و گفتار خود بیابد ، مهم این است که او می‌تواندارزش‌های اخلاقی را از راه تقلید کسب کند و به‌عنوانارزش‌های اخلاقی خود درونی کند . (کرباسی ،۱۳۸۹ :۲۴۱)
۲-۸-۲-گروه سنی ب(۶تا ۹ سالگی) :
کودک در این سن به درجه‌ای از رشد جسمی ، فکری و عاطفی و روانی می‌رسد ، او به میدان آموزش رسمی گام می‌نهد . فکر او منطقی‌ترمی‌شود . به قوای حسی و حرکتی خود مسلط می‌شود . در خود مرکزگراییمعتدل‌ترمی‌شود ، عواطف افراطی او معقول می‌شودکنجکاوی‌های او جهت‌دارمی‌شود و از مرحله‌ی چیستی به مرحله‌ی چگونه و چرایی می‌رسد .
( شکوهی ، ۱۳۶۳ :۱۵ )
فرایند آموزش بچه‌ها در این مرحله به‌جای حفظ کردن باید جریانی و پرجنب‌وجوش از زندگی کودک را تشکیل بدهد و سرشار از بازی ، قصه‌های پریان ، زیبایی ، موسیقی ، رؤیا و خلاقیت باشد . ( ملینسکی ، ۱۳۷۲ : ۱۶)
ولی می‌بینیم که کودک با ورود به مدرسه مجبور می‌شود کودکی خود را قربانی کند .
در یک جمع‌بندیمی‌توانپایه‌های تربیت این دوره را چنین عنوان کرد:
الف : تعلیم مفاهیم اساسی که شرط نیل به فکر منطقی و علمی است .
ب: بیداری ذوق که نخستین گام در تربیت حس زیباشناسی است .
ج : تربیت اجتماعی و خوی خصلت که بر اخلاق مبتنی بر قاعده استوار است ( شکوهی ، ۱۳۶۳ : ۱۶۶)
۲-۹- نظریه روان شناسان کودک:
یکی از مباحثی که باید موردتوجه دقیق دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت دینی قرار گیرد،رشد تفکر دینی در کودکان است.شاعران و نویسندگان برای آنکه بتوانند آثار مناسبی برای کودکان تعریف کنند که باعث نهادینه شدن مفاهیم دینی و مرتفع کردن مشکلات به وجود آمده در این زمینه باشد ، باید با مراحل رشد تفکر دینی و مراحل تحول شناخت در کودکان آشنایی کافی داشته باشند.
۲-۹-۱-نظریه ژان پیاژه:
ژان پیاژه[۲]روان‌شناسی است که مراحل تحول شناخت کودک را به ۳ گروه تقسیم کرده است:
۱- دوره حسی حرکتی: که دو سال اول زندگی کودک را دربرمی گیرد.
۲- دوره عملیات عینی که از دو زیرمجموعه تشکیل می‌شود:
الف) مرحله پیش عملیاتی (شهودی) (۲ تا ۷ سالگی)
ب) مرحله عملیات عینی (ملموس) (۷ تا ۱۲ سالگی)
۳- دوره عملیات صوری یا انتزاعی که از ۱۲ تا ۱۵ سالگی را شامل می‌شود.
دوره موردبحث ما دوره عملیات عینی است که کودکان گروه سنی الف و ب که از ۳ تا ۹ سالگی را شامل می‌شوند جزو این گروه هستند.مرحله پیش عملیاتی گروه سنی “الف” و مرحله عملیات عینی یا ملموس گروه سنی “ب” را شامل می‌شوند.
الف) بر طبق نظر پیاژه تفکر کودکان ۴ و ۵ و ۶ ساله حالت شهودی دارد یعنی تفکری است که به‌جای استدلال عقلانی مبتنی بر حدس درباره واقعیت است.ازآنجاکه نمادهای کودکان بر اساس تجارب شخصی ایشان شکل می‌گیرند دارای تفاوت‌های کیفی زیادی با یکدیگر هستند. واژه‌های کودکان نیز دارای معانی شخصی‌اند و به همین جهت سبب تفکر و تکلم خودمدارانه در آنان می‌شود. تمرکزگرایی کودکان سبب توجه آنان درآن‌واحد بر یک جنبه شیء می‌شود و چگونگی استدلال آنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
پیاژه عدم نگهداری ذهنی کودکان را از عدد،طول،فضا یا مکان و حجم، نتیجه این نوع از استدلال می‌داند.
یکی دیگر از ویژگی‌های تفکر شهودی کودکان آمیختگی خیال با واقعیت در کودکان است که سبب رؤیاپردازی آنان می‌شود. (باهنر ،۱۳۹۱: ۶۳ )
پیاژه این رؤیاها را به سه مرحله تقسیم می‌کند:
۱- در حول‌وحوش چهارسالگی که کودکان تصور می‌کنندرؤیاهایشان واقعی است و در خارج از وجود آنان اتفاق می‌افتد. به همین دلیل آنان رؤیا را از واقعیت تشخیص نمی‌دهند.
۲- در کودکان ۵ و۶ ساله که می‌فهمندرؤیاها در سرشان است ولی هنوز تصور می‌کنند در خارج از سر اتفاق افتاده‌اند.
۳- در ۷ سالگی به بعد که کودکان ادراک واقعی از رؤیا پیدا می‌کنند. (کرباسی، ۱۳۸۹ :۲۴۷-۲۴۶)
پیاژه یکی دیگر از ویژگی‌های تفکر شهودی کودکان را جاندار پنداریمی‌داند که به‌ویژهدر مورد اشیائی که مبهم‌اند صدق می‌کندبه‌طور مثال کودکان از خداوند یک انسان بزرگ و عظیم یا پادشاه را تصور می‌کنند.اولین مرحله از کودکی سن بازی نیز نامیده شده است زیرا کودکان علاقه‌ی وافری به بازی‌های وانمود سازی یا نمادی پیدا می‌کنند که پیاژه آن ها را نقطه اوج بازی‌های کودکانه دانسته است.
کودک از ۲ تا ۳ سالگی به بعد شروع به بازی نمادی می‌کند و در ۵-۶ سالگی به اوج خود می‌رسد.
ژان پیاژه درباره بازی نمادی می‌گوید: “کارکرد بازی نمادین،همسان‌سازیواقعیت‌ها با من کودک است.این کارکرد به شکل‌های گوناگون ظاهر می‌شود و غالباً در خدمت فعالیت‌های عاطفی است.
اما گاهی هم در جهت فعالیت‌های شناختی گام برمی‌دارد". (پیاژه و اینهدلر ، ۱۳۸۳ :۶۰)
شاعران می‌توانند از این دیدگاه روان‌شناسی ، برای سرایش شعر استفاده کنند یعنی بازی نمادین را در شعر بیاورند زیرا در آن‌هم خلاقیت وجود دارد و هم جنبه شاعرانگی آن زیاد است.
