مدور
۴-۳- بخش سوم: مراسم عزاداری
۴-۳-۱- ماه رمضان
کمتر از ۱۰ روز به آغاز ماه مبارک رمضان، مردم رفسنجان خود را برای انجام فرایض ویژه این ماه آماده می‌کنند. رفسنجانی­ها از گذشته در این ماه آداب و رسوم خاصی داشته‌اند که امروزه برخی از آن­ها به فراموشی سپرده شده و برخی دیگر همچنان پابرجا هستند. مردم این استان پیش از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان با گرفتن روزه به استقبال این ماه می‌روند. در این ماه حفظ شعائر اسلامی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و مجالس قرائت قرآن و خواندن دعا در منازل و مساجد برگزار می‌شود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مراسمی هم با عنوان کلیدزنی در شب‌های ماه مبارک برگزار می‌شود که در آن زنی داخل یک سینی آینه، سرمه‌دان و یک جلد کلام‌الله مجید قرار داده به منازل اهل محل می‌رود و در حالی که صورت خود را با چادر پوشانده با کلید به سینی می‌زند. صاحبخانه پس از گشودن در، آینه داخل سینی را برمی‌دارد و چهره خود را می‌نگرد، سپس مقداری شیرینی، قند یا پول داخل سینی قرار می‌دهد. کلیدزن این عمل را با نیت از پیش تعیین شده انجام می‌دهد و صاحبخانه به او می‌گوید هر مراد و نیتی داشته باشی خداوند آن را برآورده سازد. در پایان خوراکی‌ها یا پول جمع‌ آوری شده را به مستمندان می‌دهند.
در این ماه از شب سوم تا پایان ماه مراسمی با عنوان «الله رمضونی» نیز برگزار می‌شود که در آن گروهی از جوانان به منازل محله رفته و سروده‌ای را می‌خوانند. پس از خواندن هر بیت همراهان جمله صلی علی محمد صلوات بر محمد را تکرار می‌کنند و پس از اتمام این سروده صاحبخانه مبلغی پول به سرپرست گروه می‌دهد. مردم رفسنجان بر این باورند که در ماه رمضان نباید اسراف کرد، از این رو اگر غذایی از افطار مانده باشد در سحر آن را مصرف می‌کنند. برای سحر آبگوشت، عدس پلو و یا برنج و خورشت می‌پزند. در گذشته مؤذن از طریق مناره مسجد مردم را برای سحر بیدار می‌کرد و یا این که افراد محل به نوبت هر شب همسایه‌ها را بیدار می‌کردند، اما امروزه با زنگ تلفن، ساعت و یا تنظیم تلویزیون بیدار می‌شوند.
رفسنجانی­ها پس از صرف غذا در هنگام سحر، دعا و قرآن می‌خوانند و بر این باورند که در این ماه غذاها باید ساده و مختصر باشد تا راه و شیوه پیامبر(ص) را در پیش گرفته باشند. مردم رفسنجان قبل از غذا با خرما یا نمک افطار می‌کنند و معتقدند امام علی(ع) این گونه افطار می‌کردند.
آبگوشت از عمده‌ترین غذاها برای افطار است و اگر کسی نیز نذر داشته باشد مقداری آبگوشت درست کرده به مسجد می‌برد. شیرینی افطاری در کرمان زولبیا و بامیه و غذای نذری این ماه شله‌زرد و آبگوشت است که بین همسایگان توزیع می‌شود. رفسنجانی­ها نیز بر این باورند که همه نخل‌ها متعلق به حضرت علی (ع) است، بنابر این وظیفه مسلمانان است که با خرما افطار کنند. از دیگر آداب و رسوم این ماه کمک به نیازمندان و فقرا و برپایی مجالس ختم قرآن در منازل اهالی هر محله است. مردم رفسنجان در شب‌های نوزدهم، بیستم و بیست و یکم ماه رمضان پس از نماز مغرب و عشا در مساجد و تکیه‌ها سینه و زنجیر می‌زنند.
آنان در شب‌های قدر شب زنده‌داری می‌کنند و تا سحر قرآن و دعا می‌خوانند و معتقدند دعا و مناجات در این شب‌ها باعث برآورده شدن حاجات می‌شود. همچنین بر این باورند که هر مسلمانی در این شب‌ها یک رکعت نماز بخواند به اندازه ‪ ۱۰۰ رکعت ثواب دارد. رفسنجانی­ها همانند سایر مسلمانان در روز عید فطر هم نماز عید فطر به جا می‌آورند و با دادن فطریه به یاری نیازمندان می‌شتابند. آن­ها، همچنین پس از نماز به دیدار خانواده‌هایی که به تازگی عزادار شده‌اند، می‌روند و به آن ها تسلیت می‌گویند. زیارت اهل قبور و دید و بازدید اقوام و آشنایان از دیگر آداب روز عید فطر در رفسنجان است. مراسم کلیدزنی، الله رمضونی، سفره‌های نذری، مراسم سنگ‌زنی مربوط به ماه محرم در رفسنجان و مراسم چل ممبرون (مربوط به ماه محرم) از جمله این آیین‌ها و آداب است.
۴-۳-۲- ماه محرم
ماه محرم که فرا می رسد، شهرها در نوای طبل­ها، سنج­ها، زنجیرها و در اخلاص دست­هایی که از سر غم به سینه­ها می­کوبند جانی دوباره می­گیرند. به همین خاطر همه در ماه محرم می­آیند تا از عشق خود به حسین (ع) بگویند، از درس­ها و آموزه­های کربلا بشنوند و این گونه است که در هر شهر آیین­های ویژه­ای شکل می­گیرد.
با فرارسیدن ماه محرم فضای شهرستان رفسنجان همانند دیگر نقاط ایران ماتم زده است.از چند روز قبل از آغاز این ماه پارچه­ها و بیرق­های سیاه بر سردر مغازه­ها، خانه­ها و در و دیوار شهرها نصب می­ شود و مردم هم با حضور در دسته جات عزاداری سینه زنی و زنجیرزنی، مراسم تعزیه و برگزاری مراسم و آداب و رسوم خاص خود، اخلاص و ارادتشان را به خاندان عصمت و طهارت ابراز می­دارند. در مکان­های مذهبی و گوشه و کنار شهرها اشخاص مختلف اقدام به برپایی مجالس روضه خوانی و زیارت عاشورا می­ کنند و در مبادی ورودی هر محله یا جلوی مغازه ها و منازل بشکه های شربت و آب توسط ارادتمندان به اباعبدالله قرار داده می شود تا به یاد لب­های تشنه یگانه مظلوم عالم از عابران پذیرایی شود. در بیشتر شهرها و روستاهای کرمان مرسوم است که از اول تا هفتم ماه محرم آش بلغور و شله زردی به نام عاشوری به یاد فوت یکی از افراد هر خانواده یا طایفه پخته و در بین مردم و همسایه­ها توزیع می­ شود. انتخاب روز و زمان پخت عاشوری همگی به مدت زمان فوت عزیز از دست رفته بستگی دارد. اگر از فوت وی، مدت کوتاهی گذشته باشد، عاشوری در روزهای اول محرم پخته می­ شود و اگر از زمان درگذشت وی مدت طولانی گذشته باشد پخت و توزیع عاشوری را در ایام بعد نیز جایز می­دانند. پخت آبگوشت حسینی برای پذیرایی از عزاداران امام حسین(ع) از دیگر آداب و رسوم مردم کرمان در ماه محرم است. این آبگوشت نذری که بوی بسیار مطبوعی دارد و فقط مخصوص استان کرمان است شامل: گوشت بره، حبوباتی از قبیل نخود و لوبیا، سبزیجات خشک شده از قبیل ترخون، شنبلیله و ادویه­هایی از قبیل زردچوبه، دارچین، زعفران، فلفل، رب گوجه فرنگی، پیاز، تکه­های خشک شده میوه­جات و چربی گوشت گوسفند است که بعد از پخت به وسیله پیمانه­هایی داخل ظروف مسی ریخته و در بین شرکت کنندگان در مجالس عزاداری توزیع می­ شود. آن­ها نیز آبگوشت را با نان محلی که مخصوص این روزها است مخلوط کرده و می­خورند و با به کاربردن کلمات التماس دعا و اجر شما با امام حسین (ع) محل برگزاری مراسم عزاداری را ترک می­ کنند. در گذشته قبل از آغاز ماه محرم مردان و زنان کرمان حنا می­بستند و در طول ایام این ماه برای آگاه کردن مردم از برگزاری مراسم عزاداری چاوشی می­خواندند و در روستاها بوق مخصوصی به صدا درمی­آمد. در ایام ماه محرم طی مراسمی به نام علم گردانی افراد معتمد هر محله علم­هایی که از چوب و پارچه ساخته شده است را به درب منازل مردم می­برند و نذورات آن­ها را برای برگزاری مراسم عزاداری جمع می­ کنند. از دیگر رسوم مردم کرمان برگزاری مراسم چهل منبرون است که یکی از زیباترین و پر قدمت ترین رسوم رفسنجانی­ها است که در شب­های تاسوعا و عاشورا برگزار می­ شود. در این مراسم شیفتگان خالص آل عبا با در دست داشتن شمع و معمولاً با پاهای برهنه به چهل مجلس عزاداری، حسینیه یا مسجد سر می­زنند و در هر یک از این مکان­ها شمعی روشن می­ کنند. همچنین در برخی از مناطق استان کرمان در روز سیزدهم ماه محرم مراسم (پرسه امام) اجرا می­ شود و گروهی به نام بنی اسد که صورت­های خود را می­پوشانند و بیل و کلنگ در دست دارند مراسم نمادین خاکسپاری شهدای کربلا را اجرا می­ کنند.^[۲۰]
۴-۳-۳- آداب خاک سپاری
هنگامی که فردی دنیای فانی را وداع می­گوید، و به سرای باقی می­شتابد، مراسم خاصی از جمله غسل، کفن، دفن و مراسم تعزیه و سوگواری برایش ترتیب داده می­ شود که با بسیاری از مراسم مرسوم در شهرهای دیگر شباهت دارد. پس از پایان مراسم تدفین تشییع کنندگان به محل مسکونی میت می­روند و به صاحبان عزا تسلیت می­گویند.
مردم شهرستان رفسنجان پس از این که مرده را برای تشییع و دفن بردند، در نقطه­ای که جسد بوده، سنگ بزرگی می­گذارند تا سنگینی در بازماندگان افتد و پس از آن کسی دیگر نمیرد. پرسه زنان به مدت سه روز برگزار و پس از ختم پرسه، که عصر سومین روز است، سنگ را نیز برمی­دارند. سابقاً در رفسنجان، یک نفر را اجیر می­کردند تا چهل شب در کنار گور مرده به تلاوت قرآن مشغول باشد و چراغی نیز تا صبح روشن نگه دارد. ولی امروزه چهل شب به سه شب تبدیل شده است.
در تشییع جنازه، زن ها نباید شرکت کنند (امروزه گهگاه دیده می­ شود که زن ها نیز شرکت می­ کنند، اما دور از گور می­ایستند و حق رفتن بر سر گور را ندارند). مشایعت کنندگان جسد را که به طرف گورستان حرکت دادند، در برگشت از مسیر دیگر به منزل متوفی می­آیند و قبل از رفتن به منزل خود، دست­های خویش را می­شویند. در سابق موقع تشییع جنازه، بر سر گور مرده خود برای خواندن فاتحه نمی­رفتند، چون معتقد بودند که سنگینی و فشار قبر از این مردم کم شده و بر مرده خود وارد می­ شود. درست کردن گور را «بستن گور» می­گویند یا در هفته اول یا هفته سوم یا هفته پنجم انجام می­ شود، که پس از بستن، روز پنجشنبه یا جمعه همان هفته از آشنایان برای نهار در منزل متوفی دعوت کرده و بعدازظهر دسته جمعی به سر گور می­روند و این مراسم را «خاک بندان» گویند و قبل از این مراسم بازماندگان نباید بر سر گور بروند.
بعد از تشییع جنازه از صاحب عزا خداحافظی کرده و می­روند. این آمد و رفت تا ساعتی از شب ادامه دارد، زیرا ممکن است افرادی از مرگ آن مرحوم یا مرحومه باخبر نشده باشند، به محض اطلاع اولین کاری که می­ کنند، برای عرض تسلیت و ابراز همدردی به خانه­ی صاحب عزا می­آیند و از این که به دلایلی نتوانستند در مراسم تشییع و تدفین شرکت کنند، عذرخواهی می­ کنند و از خداوند برای میت طلب آمرزش می­ کنند. با ذکر خداحافظی رهسپار خانه­ی خود می­شوند و در روز اول، اقوام نزدیک صاحب عزا می­آیند و با هم مشورت می­ کنند که روز پرسه را تعیین کنند. زیرا در رفسنجان روز شنبه را جهت پرسه مناسب نمی­دانند. بعد از بحث و گفتگو و تعیین روز پرسه، جهت چاپ کارت پرسه اقدام می­ کنند و در اسرع وقت آن­ها را بین اقوام و نزدیکان و اهالی آن منطقه پخش می­ کنند تا افراد بتوانند برای عرض تسلیت و احساس همدردی با بازماندگان در آن جلسه حضور پیدا کنند.
در این مراسم با چای، کاکائو، میوه و شیرینی­های خاص مجلس عزاداری از جمله خرما، حلوا، کیک از میهمانان پذیرایی می­ کنند و در ابتدا یک یا چند قاری چند سوره از قرآن را تلاوت می­ کنند و در پایان مجلس یک یا دو روحانی بر منبر می­روند و در بی وفایی دنیا و بی ثباتی عالم مادی و غیر بیان می­دارند، علاوه بر مجلس مردانه مجلس ترحیم زنانه نیز در همان مکان منعقد می­گردد و در پایان عده ای با مردان صاحب عزا جهت ذکر فاتحه برای فرد از دنیا رفته به قبرستان یا مزار می­روند. رسم بعضی­ها این است که مراسم هفتم برگزار می­ کنند و عده­ای هم بر این عقیده­اند که سه هفت^[۲۱] یا چهلم برگزار کنند و رسم بر این است که اگر هفتم برگزار شود، دیگر سه هفت برگزار نمی­کنند و چهلم را برگزار می­ کنند و اگر هفتم را برگزار نکنند، سه هفت و چهلم را برگزار می­ کنند. افراد خانواده داغ دیده تا مراسم چهلم لباس سیاه می­پوشند و عزادار می­باشند، بعد از چهلم لباس­ها را بیرون می­آورند (البته بعضی ها ۶ ماه تا یک سال هم سیاه می­پوشند). خویشاوندان نزدیک با خرید پیراهن برای مردان و لباس رنگی برای زنان خانواده داغ دیده به سیاه پوش بودن و عزای آن­ها پایان می­ دهند و در مراسم چهلم به مردم اعلام می­ شود که هر کس مراسم شادی و عروسی در پیش دارد، می ­تواند برگزار کند و از همه کسانی که در مراسم فرد از دنیا رفته شرکت نموده ­اند، تشکر و قدردانی می­ شود.
اولین عید که پیش می ­آید به عید اول مرده نام گذاری می­ شود و مراسمی در خانه آن فرد (از دنیا رفته) برگزار می­ شود و اقوام، نزدیکان و دوستان دور و نزدیک به دیدن این خانواده می­روند و از آن­ها دلجویی می­ کنند. یک سال بعد از مرگ فرد را سالگرد می­نامند و آن روز را نیز گرامی می­دارند و یاد و خاطره فرد از دست رفته را زنده نگه می­دارند.
تقسیم اموال ماترک
بعد از پایان یافتن مراسم عزاداری، رسم بر این است که اموال ماترک و باقی مانده میت را تقسیم نمایند و آن هم آداب و رسوم خاصی دارد، زیرا عقیده دارند اگر این کار را انجام ندهند، اموال به جا مانده حیف و میل خواهد شد. قبل از این که اموال بین وراث تقسیم شود، اعلام می­ کنند که اگر پدر یا مادر ما به کسی قرض و دینی دارد، بیاید و دین خود را بگیرد، چون اعتقاد بر این است که اگر این کار انجام نشود، میت ما در قبر آسوده نمی ­باشد. طبق قانون اسلام فرزند پسر دو برابر فرزند دختر ارث می­برد و مادر نیز یک هشتم. در این جا لازم به ذکر است که شاید فردی وصیت نامه­ی مخصوص به خود را داشته باشد که باید طبق آن عمل نمایند، از جمله این که میت می ­تواند در مورد یک هشتم اموال خود در زمان قید حیات تصمیم گیری نماید، آن هم به صورت وصیت، یا این که پسر و دختر از لحاظ ارث به صورت یکسان بهره مند شوند.
دین
مردم رفسنجان مسلمان و از پیروان شیعه اثنی عشری هستند. تعداد پیروان سایر مذاهب، اندک بوده و قابل ذکر نیست. وجود شخصیت‌ها و خانواده‌های بزرگ و مذهبی و نیز مجتهدین به نام چون حاج آقا احمد و… و نیز حضور شخصیت‌هایی چون، حاج ملاآقای سبزواری و حشر و نشر او با بزرگان هم عصر خود، نشان از اعتقادات راسخ و باورهای عمیق مردم این دیار دارد.
ایلات و عشایر
در میان شهرستان‌های استان کرمان، شهرستان‌های رفسنجان و زرند فاقد هر گونه ایل و عشیره هستند.
۴-۳-۴- آداب زیارت رفتن
آداب زیارت معصومین و امام زادگان علیهم السلام در رفسنجان

1. 1. غسل کردن پیش از رفتن براى زیارت.

1. 1. پرهیز نمودن از کلام بیهوده و لغو و پرهیز از مخاصمه و در طول مسیر.

1. 1. خواندن دعاى وارده و مخصوص آن امام.

1. 1. طهارت از حدث اکبر و حدث اصغر.

1. 1. پوشیدن جامه هاى پاک، پاکیزه و نو. بهتر است رنگ جامه سفید باشد.

1. 1. در حین رفتن به زیارت گام ها را کوتاه بردارد و با وقار حرکت کند و همچنین باید خاضع و خاشع باشد و سر به زیر راه برود و به بالا و اطراف خود توجه نکند؛ یعنى به منزلت و عظمت زیارت فکر کند.

1. 1. خوشبو نمودن خود در غیر زیارت امام حسین علیه السلام.

1. 1. هنگام رفتن به حرم مطهر، زبان را به ذکر تکبیر، تحمید، تسبیح، تهلیل و تمجید مشغول کند و با فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد صل الله علیه و آله دهان خود را معطر نماید.

1. 1. ایستادن بر در حرم شریف و اذن دخول طلبیدن و سعى کردن در به دست آوردن رقت قلب و خضوع به وسیله تصور و فکر در عظمت و جلالت قدر صاحب آن مرقد منور؛ به فکر این باشد که ایستادن او را مى بیند، کلام او را مى شنود و جواب سلام او را مى دهد. همچنین باید در محبت و لطفى که ایشان به شیعیان و زائران خود دارند، تدبیر کند و همچنین در خرابى­هاى حال خود و خلاف­هایى که نسبت به آن بزرگواران کرده است، تأمل کند.

1. 1. بوسیدن عتبه عالیه و آستانه مبارکه. سزاوار است براى خدا به شکرانه این که او را به این مکان رسانده است، سجده کند.

1. 1. مقدم داشتن پاى راست در وقت داخل شدن و مقدم داشتن پاى چپ در وقت بیرون آمدن؛ مانند مساجد.

1. 1. رفتن نزد ضریح مطهر به نحوى که بتواند خود را به آن بچسباند. توهم این که دور ایستادن ادب است، وهم (غلط) است. زیرا در حدیث آمده است که تکیه کردن بر ضریح و بوسیدن آن شایسته است.

1. 1. ایستادن پشت به قبله و رو به قبر منور در وقت زیارت. ظاهراً این ادب مختص به معصوم علیه السلام است. وقتى از خواندن زیارت فارغ شد، گونه راست را به ضریح بگذارد و به حال تضرع، دعا کند. سپس گونه چپ را بگذارد و خدا را به حق صاحب قبر بخواند که او را از اهل شفاعت آن بزرگوار قرار دهد. آن گاه در دعا مبالغه کند. سپس به سمت سر مطهر برود و رو به قبله بایستد و دعا کند.

1. 1. ایستادن در وقت خواندن زیارت؛ اگر عذرى مثل ضعف و درد کمر و درد پا و غیره نداشته باشد.

1. 1. تکبیر گفتن هنگام دیدن قبر مطهر، پیش از شروع خواندن زیارت.

1. 1. خواندن زیارت وارده از سادات انام علیهم السلام و ترک زیارت­هاى ساخته شده بى اساس که بعضى بیخردان، عوامانه آن ها را با بعضى از زیارات تلفیق کرده اند.

1. 1. به جا آوردن نماز زیارت که اقل آن دو رکعت است.

1. 1. خواندن سوره یس در رکعت اول و سوره الرحمن در رکعت دوم؛ در صورتى که براى آن زیارتى که نماز آن را مى­خواند، کیفیت مخصوصى ذکر نشده باشد.

1. 1. کسى که داخل حرم مطهر شود و ببیند که نماز جماعت برقرار شده است، پیش از آن که زیارت کند، ابتدا نماز بخواند. همچنین وظیفه ناظر حرم است که مردم را به نماز امر کند.

1. 1. تلاوت کردن قرآن نزد ضریح مطهر و هدیه کردن آن به روح مقدس.

1. 1. ترک نمودن سخنان ناشایست و کلمات لغو و بیهوده و عدم اشتغال به صحبت هاى دنیوى که همیشه و در همه جا مذموم، قبیح، مانع رزق و باعث قساوت قلب است.

1. 1. بلند نکردن صدا در وقت زیارت.

1. 1. وداع کردن با امام علیه السلام در وقت بیرون رفتن از شهرى که آن حضرت در آن جا مدفون است.

1. توبه و استغفار نمودن از گناهان و تصمیم به بهتر کردن حال، کردار و گفتار خود بعد از فراغت از زیارت.