در بسیاری از روایات ائمه هدی‰ به این موضوع پرداختهاند که، یکی از منابع عمده علومشان تعالیم پیامبر گرامی اسلام… بوده است که یا به صورت مستقیم و یا بواسطه امام سابق به آنها رسیده است و البته این تعالیم و بهرهگیری از علوم پیامبر اکرم… و امام سابق همواره به صورت عادی نبوده است و چه بسا فراگیری علوم غیبی و استثنایی به نحو ویژه و استثنایی بوده است که ما از حقیقت آن اطلاعی نداریم. جناب صفّار در کتاب بصائر الدرجات در ضمن ۱۲ باب و بیش از ۱۲۰ روایت به این موضوع پرداخته است. در بسیاری از روایات به علمآموزی و دانش‌اندوزی امیرمؤمنان† در محضر پیامبر اکرم… اشاره شده و به ابواب مختلفی از علوم که از سوی نبی گرامی بر امام علی† گشوده شده، پرداخته شده است.
برخی از روایات گویای این حقیقت هستند که پیامبر… تمامی علوم و دانشهای خود را به امام علی† تعلیم داده و آن حضرت واجد تمامی علوم پیامبر… میباشد:
صفار در چند باب و عناوینی مختلف به این روایات اشاره کرده است از جمله: «باب فی امیرالمؤمنین†، انّ النبیّ… علمه العلم کلّه وشارکه فی العلم ولم یشارکه فی النبوه^[۱۱۰]» یا «انّ علیّا† علم کما انزل علی رسول الله فی لیل او نهار^[۱۱۱]»، «فی الابواب التی علم رسول الله… امیرالمؤمنین†»^[۱۱۲]، «باب رسول الله… جعل میراث العلم الی علیّ† عند وفاته^[۱۱۳]»، «باب فیه الکلمه التی علم رسول الله… امیرالمؤمنین†»^[۱۱۴]، «باب فیه ذکر الحدیث الذی علم رسول الله علیّا (صلوات الله علیهما)»^[۱۱۵]. به عنوان نمونه به برخی از روایات اشاره میشود:
عن سماعه بن مهران عن أبی عبد الله† قال:
انّ الله علّم رسوله الحلال والحرام والتأویل وعلّم رسول الله… علمه کلّه علیّا†.^[۱۱۶]
عن محمّد الحلبی عن أبی عبد الله† قال:
کان علیّ یعلم کلّ ما یعلم رسول الله… ولم یعلّم الله رسوله شیئا الا وقد علّمه رسول الله… امیرالمؤمنین†.^[۱۱۷]
عن عبد الله بن بکیر الهجری عن أبی جعفر† قال:
«انّ علیّ بن أبی طالب کان هبه الله لمحمّد…، ورث علم الاوصیاء وعلم ما کان قلبه، امّا ان محمد… قد ورث علم ما کان قبله من الانبیاء والاوصیاء والمرسلین».^[۱۱۸]
عن الاصبغ بن نباته عن امیرالمؤمنین علی† قال: سمعته یقول:
«انّ رسول الله…، علّمنی الف باب من الحلال والحرام وممّا کان وما هو کائن الی یوم القیامه، کلّ باب یفتح الف باب، فذلک الف الف باب، حتی علمت المنایا والوصایا وفصل الخطاب».^[۱۱۹]
ابواب دیگری نیز در بصائر وجود دارد که به جریان استمرار این علمآموزی و به ارث بردن علم پیامبران بهخصوص پیامبر گرامی اسلام میپردازد و تصریح میکند که این علوم از امامی به امام دیگر منتقل میشود، در این میان میشود به ابواب زیر اشاره کرد:
«باب فی الائمه انهم یرثون العلم بعضهم من بعض والا یذهب العلم من عندهم^[۱۲۰]»، «باب فی الائمه انّ عندهم اسرار الله یؤدی بعضهم الی بعض^[۱۲۱]»، «فی الائمه انهم قد صار الیهم العلم الذی علّمه رسول الله…^[۱۲۲]»، «باب فی الائمه انّ عندهم اصول العلم ماورثوه عن النبی…»^[۱۲۳] به نمونههایی از روایات اشاره میشود:
عن محمّد بن مسلم عن أبی جعفر† قال:
«علیّ† عالم هذه الامه والعلم یتوارث ولیس یهلک هالک منهم حتی یؤتی من اهله من یعلم مثل علمه».^[۱۲۴]
عن محمّد بن مسلم قال: سمعت ابا جعفر† یقول:
«فلم یعلم والله رسول الله… حرفا ممّا علّمه الله الاّ علّمه علیّاً† ثم انتهی ذلک العلم الینا، ثم وضع یده علی صدره».^[۱۲۵]
عن جابر قال: قال ابو جعفر†:
«لو کنّا نفتی الناس برأینا وهوانا لکنّا من الهالکین ولکنّا نفتیهم باثار من رسول الله… واصول علم عندنا نتوارثها کابر عن کابر نکنزها کما یکنز هؤلاء ذهبهم وفضتهم».^[۱۲۶]
به طور کلّی آنچه از روایات برمیآید، این است که پیامبر… وارث همه انبیاء و اوصیاء پیشین بوده و تمامی علوم آنان نزد پیامبر بوده است و بعد از پیامبر… اوصیای ایشان یکی پس از دیگری واجد این علوم بوده و به یکدیگر منتقل کردهاند، گفتنی است که بخشی از این انتقال علوم، توسط صحیفهها و نوشتههایی چون جفر و جامعه و مصحف فاطمه بوده است که در بخش بعدی تفصیل در مورد آن بحث خواهد شد.
احادیثی را که به آنها اشاره شد میتوان در دیگر منابع معتبر حدیثی مشاهده کرد.^[۱۲۷]
۱ / ۲ / ۳٫ الواح، کتب و نوشته های مکتوم
یکی از منابع و سرچشمههای علوم اهل بیت‰ برخی کتب و نوشتههایی است که نزد اهل بیت‰ بوده و طبق روایات هم اکنون در دست خاتم الاوصیاء، صاحبالزمان حجه بن الحسن العسکری(عج) میباشد. کتاب بصائر الدرجات در ۱۱ باب و حدود ۲۰۰ روایت به این کتابها و نوشته ها پرداخته است. در اینجا با دستهبندی روایات به بررسی این کتابها و نوشته ها و خصوصیات آنها میپردازیم:
۱ / ۲ / ۳ / ۱٫ کتابهایی پیامبران
جناب صفّار روایات بسیاری نقل کرده که نشان دهنده آن است که کتابهای انبیاء پیشین از جمله تورات، انجیل، زبور و صحف ابراهیم در دست اهل بیت‰ بوده است. ایشان علاوه بر نقل روایاتی در ابواب مختلف در دهمین باب از جزء سوم با عنوان «باب ما عند الائمه من کتب الاولین، کتب الانبیاء، التوریه والانجیل والزبور وصحف ابراهیم^[۱۲۸]، روایات مربوطه به این موضوع را گرد آورده است و در باب بعدی به کیفیت وصول این الواح و کتب به اهل بیت‰ پرداخته است^[۱۲۹].» برخی از این روایات را در اینجا متذکر میشویم:
الامام الصادق† ـ لمن سأله: أنّی لکم التواره والانجیل وکتب الانبیاء؟ ـ :
«هی عندنا وراثه من عندهم، نقرؤُها کما قرؤوها، ونقولها کما قالوا، ان الله لا یجعل حجه فی ارضه یُسأل عن شیءٍ فیقول: لا أدری».^[۱۳۰]
ابوبصیر عن أبی عبد الله† قال:
قال لی یا ابا محمّد، انّ الله لم یعط الانبیاء شیئاً الا وقد اعطی محمّداً… جمیع ما اعطی الانبیاء وعندنا الصحف التی قال الله } YÈS™S² WØ~TYå.W£`TŠXM… uøWªéSÚWè {<sup>[۱۳۱]</sup> قلت: جعلت فداک وهی الالواح. قال: نعم.<sup>[۱۳۲]</sup><br />ابوحمزه الثمالی عن أبی عبد الله† قال: سمعته یقول:<br />«الواح موسی عندنا وعصی موسی عندنا ونحن ورثه النبیّین».<sup>[۱۳۳]</sup><br />عبد الله بن سنان عن أبی عبد الله† انّه سأله عن قول الله عزّوجل: } `ŸWÍVÖWè †WTÞ`‰WW{ Á X¤éSŠQW¥Ö@… ?ÝYÚ YŸ`ÅWTŠ X£T`{PY¡Ö@… {^[۱۳۴] ما الذکر وما الزّبور؟ قال:
«الذکر عند الله والزبور الذی نزل علی داود وکل کتاب نزل فهو عند العالم».^[۱۳۵]
این کتابها و الواح در صندوقی که از پوست درست شده نگهداری شده است که در بحث جفر خواهد آمد.
۱ / ۲ / ۳ / ۲٫ صحیفه جامعه
یکی از مهمترین نوشتههایی که نزد ائمه‰ بوده، کتابی است با عنوان صحیفه جامعه، که به عنوان یکی از منابع مهم علم ائمه‰ مطرح و دست به دست نزد ائمه بوده است. «جامعه» را باید اولین کتاب حدیثی شیعه دانست که با املاء پیامبر اکرم… و به خط امیرمؤمنان حضرت علی† به رشته تحریر درآمده است. اگرچه از این کتاب با عناوین مختلفی در منابع حدیثی یاد شده، چون کتاب علی† ^[۱۳۶]، صحیفه علی†^[۱۳۷]، جامعه^[۱۳۸]، صحیفه الفرائض^[۱۳۹]؛ اما با توجه به خصوصیاتی که برای همه آنها ذکر شده^[۱۴۰]، روشن است که همه آنها عناوین مختلفی از یک کتاب است و برخی از این عناوین چون صحیفه الفرائض و صحیفه العتق، نام بخشی از کتاب است و نام کتاب مستقلی نیست. همچنان که در روایتی از کتاب بصائر، امام باقر† میفرمایند: من صحیفهای دارم که خود، ۱۹ صحیفه را دربر دارد و همه آن از رسول خدا… به ما رسیده است.^[۱۴۱] جناب صفّار در بصائر، تمامی روایاتی را که در آنها از این کتاب با عناوینی چون: «صحیفه»، «جامعه» یا «صحیفه من کتاب علی†» یاد شده است، همه را ذیل یک عنوان قرار داده است، این مسأله نشان میدهد که صحیفه امام علی† یا جامعه یا کتاب علی† عناوین مختلف یک کتاب است و ایشان به این مسأله توجه داشتهاند، عنوانی که ایشان روایات را ذیل آن نقل کرده، چنین است: «باب فی الائمه ان عندهم الصحیفه الجامعه التی هی املاء رسول الله… وخط علی† بیده وهی سبعون ذراعاً».^[۱۴۲]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
به عنوان نمونه برخی از روایات نقل شده را در اینجا ذکر میکنیم:
علی بن رئاب عن أبی عبد الله†، انّه سئل عن الجامعه قال:
«تلک صحیفه سبعون ذراعا فی عرض الادیم مثل فخذ الفالج، فیها کل ما یحتاج الناس الیه ولیس من قضیّه الاّ وهی فیها؛ حتی ارش الخدش».^[۱۴۳]
عن سلیمان بن خالد قال: سمعت اباعبد الله† یقول:
«انّ عندنا لصحیفه سبعین ذراعا، املاء رسول الله… وخط علیّ† بیده، ما من حلال ولاحرام الا وهو فیها حتی ارشالخدش».^[۱۴۴]
عن ابی بصیر قال: قال ابوعبد الله†:
یا ابا محمّد انّ عندنا الجامعه وما یدریهم ما الجامعه قال: قلت جعلت فداک وما الجامعه؟ قال: صحیفه طولها سبعون ذراعا بذراع رسول الله… املاء من فلق فیه وخطّه علیّ† بیمینه، فیها کل حلال وحرام وکل شیءٍ یحتاج الناس حتی الارش فی الخدش.^[۱۴۵]
عن أبی شیبه قال: سمعت ابا عبد الله† یقول:
«ضلّ علم ابن شبرمه عند الجامعه، لم تدع لأحد کلاما، فیها علم الحلال والحرام».^[۱۴۶]
مروان: سمعت ابا عبد الله† یقول:
«عندنا کتاب علی† سبعون ذراعاً».^[۱۴۷]
الامام الباقر†:
«فی کتاب علی† کل شیء یحتاج الیه؛ حتی الخدش والارش والهرش».^[۱۴۸]
معلّی بن خنیس: